Konscifluo
Konscifluo (angle stream of consciousness) estas formo de la monologo interna inventita en 20-a jarcento de James Joyce. Karakterigas ĝin fluo de konscio de la ĉefa rolulo kiu monologas per aro de ĝiaj pensoj; estas rakonto de ĉefa verko. Rakontisto de fluo de konscio estas ofte ĉioscia, tial pensoj de ĝi ne nur ampleksas pensojn de ĉiuj personoj de la verko, sed ankaŭ kreas realon de verko.
En komenco de unua jardeko de la 20-a jarcento James Joyce malkovris novan emon en literaturo legante aĉetitan ĉe trajnstacio libron "Laŭroj estas tonditaj" (Les lauriers sont coupés) de Édouard Dujardin. Unue tiu nova formo de interna monologo estis uzita en libro "Uliso" (Ulysses) de James Joyce skribita en jaroj 1914-1922. Fluo de konscio estis tie ĉi uzita kiel pensaro de multaj homoj de Dublino dum unu tago, 16-a de junio 1904 jaro. En komenca epizodo miksiĝas kun ĝi pensoj kaj kunigoj de kelkaj homoj kreante pensaron de ricevanto simile kiel en 17-a epizodo kie ĉiaj pensoj trapermutadas kaj permutigas sin. En ĉefa parto de verko ĝi estas pensparolado kaj rakonto de Leopold Bloom, Stefan Dedalus kaj enfine Molly Bloom. En "Uliso" kredeble plej bone estis uzita fluo de koncio. En "Uliso" fluo de konscio estas samtempe la stilo de verko.
En 1925 jaro estas eldonita dua libro en fluo de konscio- "Sinjorino Dalloway" (Mrs.Dalloway) de Virginia Woolf. Ĝi priparolas pri unua tago de sinjorino Klariso Dalloway kiu preparas feston. Ŝia pensparolado kaj kunigaro estas samtempe priparolado pri naturo de virino. Virginia Woolf uzis fluon poste ankaŭ en "Al mara lanterno" (To the Lighthouse) kaj en "Ondoj" (The Waves).
Konscifluo estis uzita ankaŭ en grava "Furiozo kaj krio" (The Sound and the Fury) de William Faulkner, "Lunatikoj" (Die Schlafwandler) de Hermann Broch, "La limo" (Granica) de Zofia Nałkowska, "Pordegoj de paradizo" (Bramy raju) de Jerzy Andrzejewski, la famega dramo "Atendante Godoton" (Waiting for Godot) de Samuel Beckett, triparta verko Die Schlafwandler de Hermann Broch, kaj aliaj verkoj. Iuj ankaŭ inkluzivas la kantojn de roka poeto Bob Dylan.
Ofte uzis ĝin ankaŭ granda esperanta verkisto Julio Baghy.
Karakterizo, entrudo, penetro kaj studo al la psiko
[redakti | redakti fonton]Kiel ĝenro elpensita en modernismo (kvankam ĝiaj prapatroj troveblas eĉ antaŭ la dudeka jarcento), la konscifluo estas karakterizita per fokuso sur la psiko de la ĉefrolulo, kies pensoj estas cititaj. En ĝia kerno, la konscifluo estas interna monologo, la parolado de homo kun si mem, kvankam ekzistas konsiderindaj diferencoj inter la literaturo de la konscifluo kaj la ŝekspiraj monologoj. La ĉefa diferenco, kvankam ne la sola, estas la fakto, ke la konscia fluo provas imiti ne nur la enhavon de pensoj, sed ankaŭ kiel ili "aspektas". Tio estas, anstataŭ kontentiĝi pri la ĝenerala pensmesaĝo, skribado en la konscifluo estas provo ankaŭ formale reprezenti la strukturon kaj naturon de la penso, kiel la roluloj perceptis ĝin, de asociaj transiroj de penso al penso al ambigueco en diktoj. Pro tio, multaj fakuloj supozas, ke la konscia fluo estas la kulmino de la penetro en la psikon de la rolulo.
En ŝia libro Transparent Minds (malobskuraj Cerboj), kiu provas karakterizi la specojn de entrudiĝo en la animojn de la karakteroj en la literaturo, Dorit Conn kontestis tiujn asertojn. Cohn argumentis, ke citi la pensojn de la rolulo estas nur unu maniero karakterizi la rolulon kaj penetri ŝian animon. La konscifluo estas esence laŭvorta, tial ĝi povas priskribi nur la laŭvortan tavolon de la pensoj de la rolulo. Neverbaj, subkonsciaj tavoloj ne povas esti reprezentataj en teksto tute konscia fluo.
Plio, ekzistas neniu kialo supozi, ke la rolulo scias ĉion pri si mem aŭ pri ŝia animo. Multaj roluloj, kiel multaj homoj, mensogas al si mem kaj trompas sin. Verkisto, kiu skribas en la konscia fluo, renkontos malfacilaĵojn, kiam li volas emfazi ĉi tion.
Konscifluo, argumentas Cohn, estas rekta citaĵo de la pensoj de la rolulo, kaj tial ĝi limigas la eblojn de la aŭtoro. En romanoj ne verkitaj en ĉi tiu ĝenro, la parolanto povas karakterizi la rolulon per aldonaj rimedoj, kiuj ne haveblas en la konscia fluo. Tiel ekzemple la parolanto povas resumi la pensojn de la rolulo, plilongigi ilin, produkti inter ili kaj io alia analogion, kiu lumigos ilin en certa lumo, kaj simile. La parolanto ankaŭ povas kritiki la pensojn de la rolulo kaj analizi ilin, kaj li povas pli facile meti ilin en ironian lumon laŭ siaj celoj en la verko.
La Konscio kiel citaĵo
[redakti | redakti fonton]La konsciofluo celas prezenti rektan citaĵon el la pensoj de la rolulo. Tiusence ne estas multe da diferenco inter ĝi kaj la monologo. Tamen, kiel videblas el simpla komparo inter ŝekspiraj monologoj, ekzemple, kaj la monologo de Molly Bloom, estas konsiderindaj diferencoj inter unu kaj alia monologo. Unu el la ĉefaj kialoj de ĉi tiu diferenco kuŝas en tio, ke ambaŭkaze la monologoj estas cititaj (t.e.: interteksteco). Laŭ la teorio de citaĵoj de Meir Sternberg, citaĵo estas evento, en kiu unu ago de komunikado reprezentas alian agon de komunikado, eĉ se ĝi estas fikcia komunikado. En literaturo ekzistas hierarkia sistemo de citaĵoj, gvidata de la aŭtoro, sekvata de la parolanto, kaj poste, se entute, de la roluloj mem.
Krome, cita rilato ĉiam estas sklaviga kaj sklavigita rilato. Unu komunika ago estas malligita de sia originala kunteksto kaj ĝia originala celo, kaj transdonita al alia komunika ago, kies celoj estas malsamaj. En ĉi tiu rilato, perspektiva muntado estas kreita - kombinaĵo de la perspektivo de la citita persono kaj la perspektivo de la citita persono. Foje, ĉi tiu kombinaĵo estas pli videbla por la okulo, kaj malpli ofte, tamen ĝi ĉiam estas tie.
En la ŝekspira monologo vi povas senti vin pliforte en la direktigita mano de la citiganto. La monologoj estas verkitaj kun ia metriko, ilia lingvo kutime estas alta, kaj la cititaj pensoj estas aranĝitaj rakonteme aŭ kiel argumento. La rezulta sento estas, ke ĉi tiuj ne estas la pensoj de la rolulo, kiel ŝi esprimis ilin en la privateco de sia menso, sed prilaborado de ŝiaj pensoj kaj ilia adapto al la publiko. Ĝi do estas ia kombina esprimo, karakterizaĵoj de unu komunika ago, kiuj kunfandiĝas en la karakterizaĵoj de alia komunikada ago.
Tamen eĉ en la konsciflua literaturo videblas citaĵo. Unue, la rakontfluo malfermiĝas kaj je ĝia fino finiĝas. Iu elektas kie malfermi la rakonton, kaj kie fini ĝin. Ĉi tiu elekto fariĝas laŭ la celoj de la aŭtoro, liaj komunikadaj kaj retorikaj celoj (t.e. literatura rezonado). Ĉi tiuj celoj ankaŭ diktas aliajn elektojn dum verkado. Ekzemple, kiuj el la pensoj de la rolulo estos komprenataj de la leganto (t.e., la teksto provizos sufiĉe da informoj, el kiuj oni povas eltiri interpretajn konkludojn), kaj kiam ili estos komprenitaj.
Tiel, la ĉefa diferenco inter ŝekspira kaj konscifluoa monologo ne nepre estas formala aŭ struktura (iuj el la monologoj en la Uliso estas verkitaj laŭ metriko, ĉar la rolulo, Stephen Dedalus, klopodas verki en si mem), sed kuŝas en la celoj de la aŭtoro kaj de la parolanto. Alia kialo por la diferencoj inter monologoj, krom la diferenco inter la roluloj, estas la diferenco en la maniero, kiel konscio estis perceptita en malsamaj tempoj kaj de malsamaj homoj.
La model de la konscio
[redakti | redakti fonton]Estas malfacile argumenti, ke la konscia fluo estas fidinda reprezento de la homa konscio, eĉ se ĝi estas reprezentado de la laŭvorta tavolo nur en lia konscio. Ĉar konscio ne estas nek videbla nek mezurebla, ĝia reprezentado dependas de kultura modelo, kiu varias laŭ la periodo kaj ĝiaj bazaj supozoj. Tiel ekzemple la psika modelo de Sigmund Freud esence diferencas de la psika modelo akceptita en la mezepoko. Tiel, la reprezentado de konscio en mezepoka literaturo (eĉ se ĝi ne estas skribita laŭ la stilo de la konscifluo) diferencos de la reprezentado de konscio en moderna literaturo.
La diferenco ne devas esti simple formala aŭ struktura, esprimita en la maniero priskribi aferojn, ĝi ankaŭ povas esti pli vasta. Pensmovo, kiu ŝajnas logika en unu periodo, laŭ iuj supozoj, ŝajnos nelogika en alia periodo. Klara ekzemplo pri tio troveblas en neliteratura evento. En la 12-a jarcento Ĝeraldo de Kimrio provis pruvi, ke la Manksinsulo apartenis al Britio kaj ne al Irlando. Por pruvi ĉi tiun aserton, li montris al la fakto, ke ekzistas serpentoj sur tiu ĉi insulo. Kaj ĉar laŭ ĉiuj ekzistantaj tradicioj Sankta Patriko forpelis la serpentojn el Irlando, kaj tial ne ekzistas serpentoj en Irlando, la insulo ne estas parto de Irlando. Indas rimarki, ke Irlando estas perceptita ĉi tie ne kiel loko, kies limoj ŝanĝiĝas laŭ la arbitreco de la homa koro, sed kiel klara kaj desegnita esenco, preskaŭ malligita de la homa historio.
Iasence do la konscia fluo ne estas fidinda reprezentanto de homa konscio, sed de la maniero per kiu homa konscio estas perceptata en diversaj tempoj.
Verkado de konscio - kolizio de motivoj
[redakti | redakti fonton]Verki en konscifluo tutverke (t.e. la tuta teksto estas konscifluo, kaj ne nur partoj de ĝi, kiel certaj ĉapitroj en Uliso) prezentas al la verkisto iujn limigojn, kiujn ŝi devas trakti. La manko de konscio de la informiganto al la ricevatoj ne nur permesas al la verkisto prezenti la plej privatajn kaj intimaj pensojn de la ĉefrolulo, tiu ankaŭ prezentas al li malfacilaĵojn.
Unue, la informiganto ne bezonas klarigi al si aferojn, kiujn li jam scias. Tiel, ekzemple, li ne havas apartan kialon prezenti sin. Li scias, kiu li estas, scias sian nomon, kaj scias, kiel li aspektas. Ankaŭ, la ĉefrolulo ne devas detaligi al si mem en siaj pensoj, kiu estas tiu "li" pri kiu li pensas, dum la leganto bezonas ĉi tiujn informojn por kompreni bazajn aferojn en la reprezentata surscenejigita mondo.
Alivorte, dum la aŭtoro interesas provizi al la leganto ekspoziciajn informojn, bazajn informojn por kompreni kio okazas, la ĉefrolulo ne interesas tion fari. Laŭ Dorit Cohn, jen la kialo, kial multaj rakontoj, verkitaj en ĉi tiu stilo, komencas je vekiĝo. Tiel la aŭtoro ankaŭ donas kialon por la komenco de la konscifluo (tiel ne kaŭzas la senton, ke la penetro en la psikon de la rolulo fariĝas meze de aferoj, tial ankaŭ ne emfazas lian ekziston), kaj kapablas provizi iujn bazajn informojn, pretekste, ke la vekita ĉefrolulo bezonas tempon por identigi sian ĉirkaŭaĵon.
Alia problemo, ne malpli grava, estas la priskribo de la ĉirkaŭaĵo en kiu la ĉefrolulo estas. Ĉar la leganto akceptas nur la pensojn de la ĉefrolulo, la verkisto devas trovi manieron priskribi tion, kio okazas en la mondo per ĉi tiuj pensoj. Unu maniero trakti la problemon estas meti la ĉefrolulon en unu lokon kaj ne pli, tiel minimumigante la bezonon de ĉi tiu priskribo. Alia maniero estas igi la ĉefrolulon pensi pri la aferoj, kiuj okazas ĉirkaŭ li kaj lia ĉirkaŭaĵo, kaj tiel prezenti la eventojn al la leganto nerekte. Iuj verkistoj eĉ transskribis la aferojn, kiujn la ĉefrolulo vidas, tiel provante krei la impreson, ke la ĉefrolulo ne "pensas" sed simple spertas la eventojn aŭ observas la mondon sen provi interpreti ĝin.