Talin
| Talin | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
urbo en Armenio  vd
| |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
| Administrado | |||||
| |||||
| Poŝtkodo | 0501 | ||||
| En TTT | Oficiala retejo [+] | ||||
| Demografio | |||||
| Loĝantaro | 4 981 (2001) [+] | ||||
| Loĝdenso | 712 loĝ./km² | ||||
| Geografio | |||||
| Geografia situo | 40° 23′ N, 43° 53′ O (mapo)40.38361111111143.876388888889Koordinatoj: 40° 23′ N, 43° 53′ O (mapo) [+] | ||||
| Alto | 1 585 m [+] | ||||
| Areo | 7 km² ( 700 ha) [+] | ||||
| Horzono | UTC+04:00 [+] | ||||
| |||||
|
| |||||
| Alia projekto | |||||
 Vikimedia Komunejo Talin, Armenia [+]
| |||||
Talin (armene: Թալին ) estas urbo en la provinco Aragacotno de Armenio. Ĝi havas 5,371 loĝantojn. La katedralo de Talin de la 7-a jarcento troviĝas en tiu ĉi urbo. En la jaro 2008 la urbo havis 5,371 loĝantojn.[1]
Talin estas unu el la plej malnovaj loĝitaj areoj en la regiono, konfirmita per indico datita de la 2-a jarmilo a.K. Dum la 2-a jarcento, Talin estas menciita de la greka geografiisto Ptolemeo, kiun li nomas Talinan. Elfosadoj en la najbaraĵoj de la Katedralo, proksime de monteto, malkovriĝis antikvaj konstrumaterialoj same kiel ujoj.
Etimologio
[redakti | redakti fonton]Laŭlonge de ĝia historio, Talin ( Թալին ), estis konata per pluraj malsamaj prononcoj inkluzive de Talina ( Թալինա ), Talin Mec ( Թալին Մեծ ), Talin Verin ( Թալին Վերին ), Talno votn ( Թալնո ոտն ), kaj Haji Talin ( Հայի Թալին ). Talina estas plej probable la helenigita versio de Talin, uzita de Ptolemeo dum la 2a jarcento.[2]
Talin estas tre ofta ina nomo en la armena diasporo.
Historio
[redakti | redakti fonton]
Antikva historio kaj mezepoko
[redakti | redakti fonton]Talin estas unu el la plej malnovaj setlejoj en nuntempa Armenio, kun praaj fundamentoj devenantaj de la dua jarmilo a.K. La unua referenco al la urbo Talin estis farita de Ptolemeo dum la dua jarcento. Ptolemeo nomis la lokon Talina; la helenigita versio de la armena nomo de Talin .
Inter la 7-a kaj 10-a jarcentoj, Talin estis konstante menciita de multaj historiistoj, ĉu kiel granda vilaĝo, ĉu kiel urbo sub la regado de armena nobela familio Kamsarakan, ene de la kantono Aragacotn de Ajrarato; la 15-a provinco Granda Armenio.
En 774, Talin estis kaptita kaj ĝia loĝantaro estis regata de arabaj islamanoj. Tamen la urbo reviviĝis kun la starigo de la Bagratida Armenio antaŭ la fino de la 9-a jarcento.
La religia komplekso de la Katedralo de Talin estis fondita dum la fino de la 7-a jarcento, fare de princo Nerseh Kamsarakan. Dum la sama periodo, la Fortikaĵo Daŝtadem ankaŭ estis konstruita fare de la Kamsarakanaj princoj ĉe la sudo de la urbo.
En 1162, Talin estis severe atakita kaj detruita de la invadaj selĝukoj. La plej granda parto de la loĝantaro de la urbo estis aŭ buĉita aŭ kaptita de la selĝuka armeo.
Fortikaĵo Daŝtadem de Talin ludis esencan rolon kiel strategia punkto norde de Erevano, dum la militoj inter la otomanoj kaj la persaj daŭris.
16a ĝis 19a jarcentoj
[redakti | redakti fonton]En 1514, Talin estis okupita de Selimo la 2-a post la decidiga otomana venko super la safavidaj persoj en la batalo de Ĉaldirano. La armenoj de Talin komencis ribelon kontraŭ la otomanoj, kiu kaŭzis la masakron de la loĝantaro de la urbo fare de la otomanaj trupoj.
En 1639, surbaze de la Traktato de Zuhabo subskribita inter la otomanoj kaj la persoj, Talin iĝis parto de la Ĥanato de Erevano sub la regado de safavida Persio. Tamen, sub la persa regado, la urbo iom post iom perdis sian signifon dum la 17-a kaj 18-a jarcentoj, poste iĝante eta vilaĝo.
Dum la unua duono de la 19-a jarcento, post la Rusa-Persa Milito en 1826–1828, kaj rezulte de la Traktato de Turkmenĉajo, ĉefaj teritorioj de Orienta Armenio, inkluzive de Talin, fariĝis parto de la Rusa Imperio en 1829. Multaj armenaj familioj de Okcidenta Armenio, precipe de Kars , Darujnk kaj Alaŝkert , migris al Talin en 1829-1830.
Moderna historio
[redakti | redakti fonton]
Komence de la 20a jarcento, dum la jaroj de la armena genocido, multaj armenaj rifuĝintaj familioj alvenis al Talin el la okcident-armenaj urboj Van, Muŝ, Alaŝkert kaj Karin inter 1914-1918. En majo 1918, Talin estis inkluzivita ene de la nove fondita Armena Demokratia Respubliko, kiu daŭris ĝis decembro 1920.
Sub la sovetia regado, Talin fariĝis la administra centro de talina rajono formita en 1930. En 1964, Talin ricevis la statuson de urbotipa setlejo.
En 1995, la registaro de sendependa Armenio reasertis la statuson de Talin kiel urba setlejo ene de la provinco Aragacotno.
En 2019 Talin gajnis armenan titolon de la "Pura komunumo de la jaro".[3]
Geografio
[redakti | redakti fonton]
Talin situas ĉe la okcidenta piedo de la monto Aragaco ene de la Ŝirak-altebenaĵo, je alteco de 1.585 metroj super la marnivelo, proksime al la vulkano Arteni, kiu situas ĉirkaŭ 6 km okcidente de Talin. La ĉefurbo Erevano troviĝas je ŝoseo 68 km sudoriente de Talin. La urbo estas ĉirkaŭita de sekaj stepoj.
Talin havas humidan kontinentan klimaton, karakterizitan per varmaj kaj freŝaj someroj kaj ekstreme malvarmaj kaj neĝaj vintroj. La meza jara pluvado estas 450 mm.
Demografio
[redakti | redakti fonton]
La loĝantaro de Talin estas ĉefe armenoj, kies prapatroj migris el la urboj Kars, Doğubeyazıt kaj Eleşkirt en nuntempa Turkio, en 1829-30. La ĉefa preĝejo de la urbo estas la preĝejo Surb Gevorg (Sankta Georgo) devenanta de la 19-a jarcento. La eklezio en Talin estas sub la jurisdikcio de la Diocezo de Aragacotn.
La urbo ankaŭ estas hejmo de malgranda jezida komunumo.
Jen la loĝantara templinio de Talin ekde 1831:
| Jaro | 1831 | 1873 | 1897 | 1914 | 1939 | 1959 | 1979 | 2001 | 2011 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Loĝantaro | 457 | 1,025 | 1,438 | 1,558 | 2,255 | 2,469 | 4.227 | 5.614 | 5,310 | 3.800 |
La dialekto de Talin apartenas al la dialekto de Karin, proksima parenco de okcidenta armena.
La sanservo estas provizita de la Medicina Centro Talin.
Kulturo
[redakti | redakti fonton]
Estante unu el la plej malnovaj civilizaj centroj en la historio de Armenio, la areo de Talin estas riĉa kun historiaj monumentoj. La Katedralo de Talin, de la 7a jarcento, konstruita fare de la Kamsarakan-princoj, estas tipa ekzemplo de armena preĝeja arkitekturo de la frua kristana periodo de la armena nacio .
Alia historia monumento en Talin estas la ruldomo de la 13-a jarcento situanta ĉe la suda najbareco de la urbo.
Dum la sovetia periodo, estante la centro de Talin-Rajono , multaj kulturaj institucioj estis malfermitaj en la urbo. Nuntempe Talin havas sian kulturdomon, la publikan bibliotekon, muzikan lernejon kaj geologian muzeon.
La urbo havas sian lokan semajnan gazeton "Talin Aŝĥar".[4]
Transportado
[redakti | redakti fonton]Talin estas grava reta vojo en Armenio inter nordo kaj sudo. La Aŭtovojo M-1 trapasas Talin de la sudoriento al la nordokcidento. Aldone, la aŭtovojo M-9 pasas trans Talin de la sudo al la nordo, apartigante la urbon en du partojn.
Regulaj mikrobusaj vojaĝoj faciligas la transportadon inter Talin kaj Erevano, Gjumri, Aŝtarako kaj la ĉirkaŭaj vilaĝoj.
Ekonomio
[redakti | redakti fonton]
La loĝantoj de Talin ĉefe okupiĝas pri agrikulturo. Brutbredado oftas en la kamparaj regionoj ĉirkaŭ Talin. Abelbredaj bienoj troviĝas ankaŭ ĉe pli altaj arbaroj.
Aliflanke, produktado de gemoj estas sufiĉe evoluinta en Talin. Nuntempe la Fabriko "DiamoTech" por gemoj kaj juvelaĵoj funkcias en la urbo ekde 2004.[5]
Aldone Talin estas hejmo de la fabriko "Bonilat" por laktaĵoj kreita en 2005, surbaze de la eksa fromaĝfabriko Talin. La urbo ankaŭ estas hejmo de la fabriko "Avetsiyan Aghek" por nealkoholaĵoj. Asfalta kaj bituma fabriko ankaŭ funkcias ekde la sovetiaj tagoj. La urbo havas multajn malgrandajn entreprenojn por laktaĵoj kaj bakejoj.[6]
En novembro 2017, Talin estas hejmo de la plej granda suncentralo en Armenio. La suncentralo "Talin-1" de 1 MW estis oficiale malfermita la 7an de novembro 2017, kiel privata projekto iniciatita de lokaj investantoj kaj financita de la germana disvolviga banko KfW.[7]
Edukado
[redakti | redakti fonton]La urba komunumo Talin estas hejmo de 2 bazlernejoj kaj mezlernejo. Krom ili, kelkaj antaŭlernejaj infanĝardenoj ankaŭ funkcias en la urbo.
La Regiona Aragacotna Ŝtata Kolegio estas ŝtata meza teknika altlernejo bazita en Talin.
Sporto
[redakti | redakti fonton]Kiel la cetero de la regionoj en Armenio, piedpilko estas la plej populara sporto en Talin. Sporta lernejo prizorgata de la komunumo nuntempe funkcias en la urbo kun futbala trejnejo situanta ĉe la nordokcidento de la urbocentro.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 2011 Armenia census, Aragatsotn Province
- ↑ Talin, urba komunumo en Aragacotno. Arkivita el la originalo je 2017-09-23. Alirita 2020-09-20.
- ↑ Հայտնի են «Լավագույն համայնք 2019» անվանակարգում հաղթողները (). Alirita 2019-11-10.
- ↑ pri la urba komunumo Talin
- ↑ The shining business of Talin[rompita ligilo]
- ↑ Pri Bonilat. Arkivita el la originalo je 2016-11-09. Alirita 2020-09-20.
- ↑ Armenian Prime Minister attends the opening of the largest solar power station in Armenia "Talin-1"