Arakil
Arakil[4] Nafarroako udalerria da, Sakanako eskualdean dagoena. 2012ko urtarrilaren 1eko erroldan, 952 biztanle zituen.
| Arakil | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Arakilgo Zuhatzu herria. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Sakana | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Arakil | ||||||||||
| Alkatea | Ruben Goñi Urrotz (Arakilgo Talde Independentea) | ||||||||||
| Posta kodea | 31849 | ||||||||||
| INE kodea | 31025 | ||||||||||
| Herritarra | arakildar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°54′45″N 1°51′54″W / 42.9125°N 1.865°W | ||||||||||
| Azalera | 52,4 km² | ||||||||||
| Garaiera | 464 metro | ||||||||||
| Distantzia | 26 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 987 (2023:  20) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 18,17 bizt/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 24,61 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 63,83 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 82,5 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 12,55 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2][3] | % 23,30 (2018: %3,93) | ||||||||||
Inguru naturala eta kokapena
Arakil, Iruñeko merindadeko herria da, eta Nafarroako hiriburutik 26 kilometrora dago. NA-2410 errepideak herria zeharkatzen du eta A-10 autobidea herriaren hegoaldetik igarotzen da.
Udalerriak Larraun, Uharte Arakil, Imotz eta Irurtzunekin egiten du muga iparraldean, Irañetarekin mendebaldean, Irurtzun eta Itza Zendearekin ekialdean, eta Ollaranekin hegoaldean.
Klima eta landaredia
Udalerriko klima, klima ozeaniko eta azpimediterraniarren arteko nahastea da. Euriak urte osoan zehar ugariak diren arren, uda garaia, hilabete lehor bat izaten da. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 12 gradukoa, eta prezipitazioak 1.000 eta 1.600mm bitartekoak izaten dira. Urteroko egun euritsuak 100 eta 160 artekoak dira, altuera eta kokagunearen arabera. Hegoaldeko gune menditsuan egun euritsuak ugariagoak dira.
Jatorrizko baso eta landaredi ugaria kontserbatzen da oraindik ere, haritz eta arteak haranean, eta pagadiak gunerik menditsuenetan. Horrez gain, birlandaturiko Austriako pinu lariziarrak eta amerikatik ekarritako haritzak daude.
Herriak
Arakil udalerria egun ezagutzen dugun bezala 1857ko erroldarako agertzen zaigu; lehenago hainbeste herrik berezko udalerria izan zuten eta urte horretarako batu egin ziren: Aizkorbe, Egiarreta, Ekai, Errotz, Etxarren, Etxeberri, Ihabar, Irurtzun (1991n berriro bereizi zena), Izurdiaga, Murgindueta, Satrustegi, Urritzola eta Zuhatzu. Hiriberri eta Itsasperri ere badaude udalerri honetan.
Ondarea
Beste herri batzuek udalerritik kanpo egin zuten: Arruazu (XVI. mendean), Uharte Arakil (1354an) eta Irañeta (1737an).
Lehen Arakil udalerriak herri gehiago zuten, baina denboraren poderioz hustu egin ziren: Arraitzaga, Blastegi (edo Blastegigaitz), Berama (eliz zergak biltzeko etxea zen hau), Garriz eta Latorlegi besteak beste.
Demografia
| 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2.072 | 2.201 | 2.414 | 2.355 | 2.116 | 2.119 | 2.110 | 2.065 | 2.689 | 2.960 | 2.766 | 880 | 882 |
2008ko erroldaren arabera, 56 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %6,17a (Nafarroako batez bestekoaren azpitik).
Azpiegitura eta garraioak
La Burundesa autobus konpainiaren Sakanako herriak elkartzen dituen Gasteiz-Iruñea lineak geltokiak dauzka udalerriko Ihabar, Etxarren eta Hiriberri kontzejuetan. Guztira hiru zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:
- Gasteiz - Ilarratza - Argomaiz - Agurain - Munain - San Roman - Ibarguren - Andoin - Olatzagutia - Ziordia - Altsasu - Urdiain - Iturmendi - Bakaiku - Etxarri Aranatz - Arbizu - Lakuntza - Arruazu - Uharte Arakil - Irañeta - Ihabar - Hiriberri - Etxarren - Irurtzun - Eritze - Saratsa - Añezkar - Berriobeiti eta Iruñea
Politika
Alkateak
| 2007-2011 | Javier Lazkotz Olaetxea | Arakilgo Talde Independentea |
| 2011-2015 | Ruben Goñi Urrotz | Arakilgo Talde Independentea |
Udal hauteskundeak
Arakilgo alkatea "Arakilgo Talde Independentea" herri ekimeneko Javier Lazkotz Olaetxea atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Udaletxeko zazpi zinegotzietatik bost lortu zituen, gehiengo absolutoa. Baliogabeko botoak hamabost izan ziren (emandako guztien %2,79) eta boto zuriak hemeretzi (botoen %3,64). Abstentzioa %31,85ekoa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Arakilgo Talde Independentea | 327 | 5 |
| Eusko Abertzale Ekintza | 176 | 2 |
2011n Talde Independenteak (4 zinegotzi) diferentzia txikiagoa atera zion aurkeztu zen beste zerrendari, Bilduri alegia (3).
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Arakilgo Talde Independentea | 291 | 4 |
| Bildu | 186 | 3 |
Udaletxea
Haraneko herri desberdinetako ordezkari desberdinen lehen bilerak Egiarretan dagoen Santiago Itxasperriko baseliza erromanikoaren ondoan egiten ziren XIII. mendearen inguruan.
- HELBIDEA: Foruen Plaza, 2
Jaiak eta ospakizunak
- Ibarraren eguna, uztailaren 25ean.
Zerbitzuak
Arakil "Sakanako Mankomunitateko", "Aralarko Elkarteko" eta "Irurtzungo Zerbitzuen Mankomunitateko" kidea da.
Erreferentziak
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
Ikus, gainera
Bibliografia
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XIII, Iruñea, 1993. ISBN 84-235-1237-1
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Arakil  |
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- (Gaztelaniaz) Arakili buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- Arakilgo Etxarren kontzejuaren ikuspegia Google Street View-n.