Galdames

Galdames
	Bizkaia, Euskal Herria
	Galdamesko ikuspegi orokorra
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Enkarterri
Izen ofiziala	Galdames
Alkatea	Carlos Avellanal Villanueva (EAJ)
Posta kodea	48191
INE kodea	48037
Herritarra	galdamestarra
Kokapena
Koordenatuak	43°15′58″N 3°05′44″W / 43.2661°N 3.0956°W
Azalera	44,50 km²
Distantzia	35 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	834 (2023); −3 (2022)
Dentsitatea	0,19 bizt/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 2,49
Zahartze tasa	% 20,96
Ugalkortasun tasa	‰ 41,42
Ekonomia
Jarduera tasa	% 80,18 (2011)
Genero desoreka	% 19,95 (2011)
Langabezia erregistratua	% 11,46 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 18,33 (2010)
Kaleko erabilera	% (2016)
Etxeko erabilera	% 6.65 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.galdames.org

Galdames Bizkaiko mendebaldean dagoen udalerria da, Enkarterri eskualdean dagoena. 819 biztanle zituen 2016. urtean.

Geografia

Inguru naturala

Ganeran (822 m) udalerriko tontorrik altuena da, Trianoko mendietan dagoena. Beste gailur batzuk Pico de la Cruz (803 m), Pico Mayor (746 m), Mello (633 m) eta Zipar/Ubieta (632 m) ditugu.

Galdames erreka igarotzen da udalerritik eta Aranaga erreka hurbil dago.

Udalerri mugakideak

Herri mugakideak hauek dira: Iparraldean Muskiz, Abanto-Zierbena, Ortuella eta Trapagaran, ekialdean Santurtzi eta Barakaldo, hegoaldean Gueñes eta Zalla eta mendebaldean Sopuerta mugakide ditu.

Auzoak

Historia

1214. urteko dokumentu batean aipatzen da lehen aldiz Galdameseko herria. Galdameseko Kontseiluak Bizkaiko jaurerriko kide izateko eskubidea aldarrikatu eta horixe lortu zuen 1672. urtean. 1740. urtean, aldiz, bereizi egin zen jaurerritik, baina 1800. urtean berriro ere lotu zitzaion hari. Erdi Aroan jaun eta leinu garrantzitsuen egoitza izan zen Galdames; bertako loizagatarren, atxurriagatarren eta larreatarren dorreak dira horren lekuko. Lehen Karlistadaren garaian, Esparteroren osteek erre egin zituzten San Pedroko auzo inguruko basoak (1863). Galdameseko herriak oparotasun handia izan zuen XIX. mendearen erdialdetik XX. mendearen hasiera arte, lurpeko aberastasunak zirela eta.

1946an maki multzo bat Kantabriako mendietatik Bizkaira itzuli eta Uraiagako haitzuloan eta inguruetako meatzetan babeslekua eratu zuen.^[4]

Ekonomia

Ekonomia jarduera nagusiak mea ustiapenak (langileen % 42) eta nekazaritza (artoa, patata, behi hazkuntza; langileen % 30) dira.

Demografia

Bizkaiko Ezkerraldetik oso hurbil egon arren, Galdamesek ez zuen hango udalerriek -Barakaldo, Sestao, Portugalete- izan zuten populazio gorakada izan XX. mendearen bigarren erdialdean. Are gehiago, populazioa galdu zuen tarte horretan. 1980ko hamarkadatik aurrera biztanle kopuru konstantea mantentzen du udalerriak.

Galdamesko biztanleria

Politika

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, alkatea Carlos Avellanal Vilanueva da, EAJkoa. Avellanalek Euzko Alderdi Jeltzalearen sostengua jaso zuen, hauteskundeetan boza gehien izan zituen hautagaitza. Bilduk 3 zinegotzi lortu zituen eta Alderdi Popularrak eta Euskadiko Alderdi Sozialistak batere ez.

Galdamesko udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 7	281 (% 55,75)	4 / 7	309 (% 56,08)
	EH Bildu	3 / 7	203 (% 40,28)	3 / 7	218 (% 39,56)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	0 / 7	6 (% 1,19)	0 / 7	8 (% 1,45)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 7	1 (% 0,2)	0 / 7	9 (% 1,63)

Ondasun nabarmenak

Eretzako Estazio Megalitikoa
San Pedro Apostoluaren parrokia, XVI. mendean berritua,
Etxabarriko Andre Mariaren ermita,
Arenazako leizea, Goi Paleolitokoa da eta labar-pinturak ditu bertan,
Uraiagako leizea, Santa Maria Magdalenako leizea ere deitua: Uztailaren 22an herriko jaia egiten dute kobazulo honetan,
Loizaga dorrea, Concejuelo auzoan dago, eta auto zaharren museoa hartzen du barrualdean,
Peñoñuri dorrea.
Santiago baseliza, Concejuelon.

Argazki galeria

Loizaga dorrea.
Santiago baseliza, Loizaga (Concejuelo) auzoan.
La Ollako zubia.
La Olla burdinolaren hondakinak.
Valdibian burdinola-errota.
Antonio Truebaren jaiotexearen hondakinak eta omenezko monumentua Montellano auzoan.
El Sauco auzoan zutik geratzen den aspaldiko eraikina, Galdameseko mendietan zehar garatutako meatzaritzaren aztarna.
José María Martínez de las Rivasi monumentua San Pedro Galdamesen.

Galdamestar ospetsuak

Joseph Ignacio del Campo (1726-1782), enpresaburua.
Juan José Maria Jandiola (1774-1834), abokatu eta politikaria.
Juan Antonio Jandiola (1786-1830), politikaria.
Antonio de Trueba y de la Quintana (1819-1889), idazlea.
Valeriano Markina (1911-?), politikari eta miliziano komunista.
Victor Gil Lechoza (1932-2001), apezpikua.

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ Makiak Boluetan (1946)

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa

(Gaztelaniaz) Udalaren webgunea
Galdamesko toponimia Euskaltzaindiaren webgunean

Datuak: Q738717
Multimedia: Galdames / Q738717
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Galdames

[Udalbiltza-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[3] «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[4] Makiak Boluetan (1946)

[1]

[2]

[3]

[4]