Jesus Larrañaga Txurruka

Jesus Larrañaga Txurruka
Bizitza
Jaiotza	Urretxu, 1901eko apirilaren 17a
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Heriotza	Madril, 1942ko urtarrilaren 21a (40 urte)
Heriotza modua	: bala zauria
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania; euskara
Jarduerak
Jarduerak	politikaria eta sindikalista
Kidetza	Eusko Langileen Alkartasuna; Unión General de Trabajadores
Izengoitia(k)	Goierri
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	Espainiako Alderdi Komunista

Artikulu hau buruzagi komunistari buruzkoa da; Arrasateko kooperatibetako sortzailea gaitzat duena beste hau da: «Jesus Larrañaga Lizarralde»

Jesus Larrañaga Txurruka, ezizenez Goierri (Urretxu, Gipuzkoa, 1901eko apirilaren 17a - Madril, Espainia, 1942ko urtarrilaren 21a) euskal herritar politikari eta sindikalista komunista izan zen.

Biografia

Haurtzaro eta nerabezaroa

Urretxun jaio zen Jesus Larrañaga. Joakin aita kontratista zuen, Azkoitiko Goierri baserrian jaioa, eta harengandik jaso zuen Goierri goitizena. Aitaren lanbidea zela eta, familia osoak sarritan aldatzen zuen bizilekua, lana zegoen tokietara joateko^[1]. Margarita Txurruka ama ere azkoitiarra zuen, lisatzailea ogibidez. Lau anai-arreben artean hirugarrena zen Jesus. Familia elizkoia izaki, Jesusen bi anaiak apaiz jesuita egin ziren. Beasaingo (Gipuzkoa) Jose Martin Arana kalean bizi izan ziren.

1912an, Colegio Apostólico de Javier ikastetxera bidali zuten gurasoek, Zangozan (Nafarroa). Zentro hartan, apaiztegian sartu aurreko prestakuntza ematen zieten ikasleei. Ikastetxeko agirien arabera ikasle ona izan zen, izan ere, han egon zen hiru ikasturteetan "bikain" atera zuen ebaluazio guztietan (1912-1915). Jesuitek historikoki sakon landutako oratorian trebatu zen garai hartan, geroagoko bizitza politikoan baliagarri izango zitzaiona. Nahiz eta ikasle ona izan, ikastetxea utzi zuen, hango diziplina zurruna ezin zuelako eraman. Ikasketak utzi baino lehen, Comillasko Pontifize-Unibertsitatean (Kantabria) izena eman zuen 1916-1917 ikasturtean. 1917 edo 18an Beasainera itzuli eta CAF enpresan hasi zen lanean^[2].

Lehen urratsak politikan

Lagun baten bitartez abertzaletu zen. EGIn izena eman zuen Ordiziako batzokian eta ELA sindikatu abertzale eta katolikoko kide egin zen. Irlandako mugimendu independentistak, Eli Gallastegik Aberri aldizkaritik hainbeste goretsitakoak, izugarri erakarri zuen Larrañaga, garai hartako gazte abertzaleetan ohikoa zen bezala, eta berak ere erreferentzia egiten dio kausa horri zenbait artikulutan. ELAk deitutako greba batean parte hartzeagatik CAFetik kanporatu zuten.

1926an, Miguel Primo de Riverak Beasainera bisita egin zuenean, jendartean ezkutatuta Larrañaga eta lagun batek "Gora Euzkadi Askatuta" oihukatu omen zioten diktadoreari. Horren ondorioz atxilotu zuten, baina berehala askatu zuten^[2].

Komunismoarekin bat

Diktaduraren aurkako ekintzetan parte hartzeagatik Frantziara ihes egin behar izan zuen. Lapurdiko Bokaleren eta Landetako Tarnosen artean zen burdinolan hasi zen lanean, Hegoaldeko langile asko Frantziara lan bila joaten ziren garaian Lehen Mundu Gerran hildako langileak ordezkatzera. Bokalek Frantziako Alderdi Komunistako auzapeza izan du 1920. urteaz geroztik. Nahiz eta EGIn zebilenean ere komunistekin zenbait hartu-eman eduki, Bokaleko giroari esker bihurtu omen zen, azkenik, Larrañaga komunista. Larrañaga Komunismora hurbilarazi zuten gauzetako bat izan zen komunismoak, eta Leninek bereziki, aldeztutako autodeterminazio eskubidea.

Urte eta erdi ondoren, 1927an, erbestetik itzuli zenean, Donostian amarekin eta Maria arrebarekin bizitzera joan zen Artzai Onaren plazako etxebizitza batera, hango eraikin batean amak atezain gisa lana aurkitu zuelarik. Garai hartarako bi anaiak hilak ziren, eta aita familia abandonatuta etxetik alde egina zen. Karmen Agarrista Lauzirika, ahizparekin San Martingo azokan arrandegi bat zeukana, ezagutu eta harekin bikote-bizitza egiten hasi zen. Seme bat eta alaba bat eduki zituzten: Semea jaio eta berehala zendu zen. Alabari, 1934an jaioa, Rosa izena jarri zioten, Rosa Luxemburg komunista alemaniarrarengatik.

UGTko metal-alorreko sindikatuan izena eman zuen, Espainiako Alderdi Komunistako Euskal Federazioaren militante egin eta alderdiko zuzendaritzara iritsi zen. 1931ko apirilaren 12ko Donostiako udal hauteskundeetara hautagai aurkeztu zen Kontxako barrutian, baina boto gutxi eskuratzeko, izan ere, komunistak oraindik oso alderdi txikia eta ahula ziren. Gainera, garai hartan gainerako alderdi ezkertiarrekin batzearen aurkako politika ofiziala zuen Alderdi Komunistak, modu horretan Errepublika helburu estrategiko gisa ukatuz, nahiz eta lau urte geroago jokabide hori aldatu. Politika horren ondorioa izan zen Alderdi Komunistak bere burua inguru politikotik bakartzea.

1934ko Asturiasko matxinadaren ondoko errepresioan, Larrañagak muga pasatzen lagundu zien Asturiastik ihesi ateratako iraultzaileei, xede horrekin sortutako militante-sare batean parte hartuz.

Euskadiko Partidu Komunista

1935ean Euskadiko Partidu Komunistaren sorreran parte hartu zuen, besteak beste, Dolores Ibarruri eta Juan Astigarrabiarekin batera. Urte hartako uztail eta abuztu bitartean egindako kongresuan, Kominternak jarrera aldatu zuen gainerako ezkerreko organizazioekin egin beharreko aliantzei zegokionez, eta sozialista, anarkista eta kristauekin elkarlanean aritzera eta haiekin herri-fronteak osatzera deitu zituen Europako komunistak, modu horretan faxismoari aurre egiteko.

Donostiako pilotaleku batean 1935ean egindako mitin komunistan, José Calvo Sotelok garai berean esandakoari erantzunez, honek esan baitzuen nahiago zuela "Espainia gorria, Espainia apurtua baino", horrela esan zuen Larrañagak:

«

Calvo Sotelok badaki, eta hor duzue SESBko (Sobietar Batasuneko) adibidea, Espainia gorri bat, hain zuzen ere, berak gaitzesten duen horixe izango dela: hautsitako Espainia. Hau da: Federazioa, Sobietar Errepublika Sozialisten Batasun Iberiarra. Errusia gorria alegia, Sobietar Errusia, gaur Errepublika Sozialisten Batasuna dena, SESB, «antzinako» Tsarren Errusia Batuaren ordez. Espainia langilea, garailea, gorria, apurtutako Espainia inperialista baino ez da. Eta Euskadi librea eta Katalunia librea eta Galizia librea... Espainia gorria helduko balitz, Calvo-Sotelo eta beretarrak langileen fusilatze-pelotoien eskuetan utziko genituzke

»

Horrela bada, Jesus Larrañaga Gipuzkoako Fronte Popularraren zerrendan hautagi aurkeztu zen 1936ko otsailaren 16ko Espainiako hauteskunde orokorretan. Ez zen hautetsia irten. Boz haietan Gipuzkoan EAJak 4 diputatu eskuratu zituen, eta Fronte Popularrak 2, CEDA eskuinak osatutako koalizioak Gipuzkoan aurkezteari uko egin baitzion. Hauteskundeen ondoren, gazteria sozialistak eta komunistak erakunde bakarrean elkartzeko prozesuan parte hartu zuen, Juventudes Socialistas Unificadas erakundea sortzeko.

Espainiako Gerra Zibila

Gerra piztu zenean 1936ko uztailean, altxatuei aurre egiteko asmoz Donostiatik Gasteiza abiatutako zutabearen buruetako bat izan zen Larrañaga, Perez Garmendia komandantearekin batera, altxamenduak Donostian oporretan arrapatu zuena. Loiolako militar altxatuak Donostia bereganatzen ari zirela ikusita, zutabeak itzultzea erabaki zuen hiriaren kontrola berreskuratzeko. Gero, Errepublikako gobernuaren indarra ia ezdeusa zelarik, Donostian milizien bitartez ordena publikoa mantentzeko lanak zuzentzen nabarmendu zen.

Gipuzkoako Defentsa Batzordean Gerra-Komisario izendatu zuten. Nonbait, gerra-presoak epaiketarik gabe fusilatzeko aginduak eman zituen. Geroztik Gipuzkoan, Bizkaian, Kantabrian eta Asturiasen borrokatu zen, harik eta errepublikaren Iparraldeko Frontea garaitua gelditu zen arte. Gipuzkoako fronteak iraun zuen bitartean, hornigaiak eta armak eskuratzeko arazoari aurre egin behar izan zion.

Gipuzkoa nazionalen eskuetan gelditu zenean, Larrañagak eta bere familiak Bilboko Kolon Larreategi kalearen 10. zenbakia hartu zuten bizilekutzat, kartzelatutako faxista baten etxea. Gero, Oviedoren aurkako erasoan hartu zuen parte urriaren 1ean, batailoi baten buru zela: Larrañaga batailoia. Larrañagaren izena jendartean ezaguna eta errespetua izaten hasiko zen.

Francisco Largo Caballero Errepublikako presidente zela, Madrildik Goierri izendatu zuten Euzko Gudarosteko Komisario Ikuskatzaile. Erabaki hori EAJak ez zuen begi onez ikusi, alderdi hau arduratua baitzegoen komunistak bereganatzen ari ziren indarra zela eta.

Iritsi zelarik Bilbo hustu eta hiria frankisten eskuetan uzteko unea, industria-makinaria astuna suntsitzeko agindua eman zuen Indalecio Prieto Errepublikako defentsa ministroak, hauek faxisten eskuetan eror ez zitezen. Nahiz eta Larrañaga agindua betetzen saiatu, erabaki horri aurre egin zioten EAJak eta Jose Antonio Agirre lehendakariak. EAJko Gordexola batailoiak metrailadore-tiroka defendatu zituen Bizkaiko Labe Garaiak, hauek suntsitzera joandako Larrañaga batailoiaren kontra. EAJaren erabakiari esker Bilboko industriak osorik iraun zuen gerraostean eta hiria ez zen suntsitua gelditu, baina horrekin batera, arma lantegiak eta Bilboko industria siderurgikoa faxisten eskuetara igaro ziren.

Ekainaren 19an, Jesus Larrañaga komisarioaren eta Prada koronelaren aginduetara zeuden 18.000 gudarik Santanderrerako bidea hartu zuten, eta Santander-Asturiasko armadan sartu ziren.

Abuztuaren 21ean Prieto ministroak komisario kargua kendu zion Larrañagari eta Euskadi Roja euskal egunkari komunista kalean banatzea debekatu zen, Larrañagak Turtziozeko mitin batean Euzko Jaurlaritzak Bilboren ebakuazioan hartutako jokabidea eta, oro har, Iparraldeko Fronteko deskoordinazioa salatu zituenean. Horrela, Larrañaga soldadu arrunt gisa borrokatzera pasa zen, Joan Ibarrola Guardia Zibileko Teniente Koronelaren agindupean, 51. dibisioan.

Urriaren 20an, erresistentziaren azken unean, Gijón ekialdean faxisten etorrera mantsotzea lortu zuten Larrañagaren bi batailoi komunistek eta zenbait gudari anarkistek. Handik portu aldera zihoazen, itsasoz alde egiteko asmoz. Portuan itsasontzi bat hartu ahal izan zuen, 9000 gudarirekin batera, Yeu uhartera (Frantzia) bidean.

Frantziatik Espainia erdialdera itzuli zen gerrara, PCEren antolakuntza-lanetan aritzera. 1937ko Espainiako Alderdi Komunistaren Batzorde Zentralean parte hartu eta Euskadiko Partidu Komunistako iheslarien jardueretan egin zuen lan. EPKk Kataluniako San Donu herrian Batzorde Nazionalaren egoitza jarri zuen, Jesus Larrañaga batzorde politiko-militarrean sartua zegoela.

Valentzian, gerra geldiarazteko eta Francorekin bakea negoziatzeko asmoz Segismundo Casado koronel errepublikanoak Juan Negrínen gobernuaren aurkako kolpea eman zuenean PSOEko eskuinaldearen, CNTren eta sektore militar baten laguntzaz, Larrañaga Valentzian egon zen kolpearen kontrako erresistentzia antolatzen. Negrín Errepublikako presidenteak eta Álvarez del Vayo Gobernuko presidenteak ordurako Frantziara ihes eginak zirela jakinda, erabaki zen irtenbide bakarra ihesaldia antolatzea zela. Horrela, Larrañagak ahalik eta militante komunista gehien salbatzeko ardura hartu zuen bere gain.

Gerraren amaiera eta erbestera ihesaldia

Alacantetik itsasontzi gutxi batzuk irten ziren, eta Larrañaga zeraman ontzia italiar dibisio batek geldiarazi zuen. La Albaterako preso-esparruan sartu zuten, beste 25.000 lagunekin batera. Buruzagi komunista ezaguna baitzen, uneoro ezkutatuta egon behar izan zuen. Harrigarriki, esparrutik ihes egitea lortu zuen: Maribel Larrañaga arrebak dioenez, uniforme militar batez mozorrotuta lortu zuen; beste baten arabera, bazter batean pixa egiten ari denaren itxurak egiten; EPKren arabera, ordea, alderdikide batek emandako ibiltzeko baimen pertsonal baten bitartez lortu omen zuen ihes egitea. Gainera, Goierrik Alacant, Valentzia, Zaragoza eta Nafarroa zeharkatu behar izan zituen, bakarrik, oinez eta gabezia izugarriekin, harik eta muga igaro eta Bokaleko komunisten artean babesa lortu zuen arte.

Erbestean zela, Frantzian, New Yorken eta Kuban bizi izan zen.

Heriotza

1941ean, alderdiak Lisboara bidali zuen itsasontzi batean ezkutatuta, handik Espainiara sartu eta Jesús Hernandez eta Pedro Checa burkideen laguntzaz alderdia berrosatzeko. Lisboan, baina, Portugaleko poliziak atxilotu zuen eta Espainiako agintari frankisten eskutan utzi.

Gerra-kontseilu batean heriotzara kondenaturik, 1942ko urtarrilaren 21ean Madrilgo La Almudena hilerriko horma batean fusilatu zuten beste burkide batzuekin batera, haien artean Manuel Asarta, Jaime Girabau eta Isidoro Dieguez.

Susmoak izan dira urteetan, Espainiako PCEko komunistek beraiek salatu eta sakrifikatu zutela, bere atxiloketa erraztuz, «abertzaleegi» izateagatik^[3].

Bibliografia

Egido, José Antonio (1994): Jesús Larrañaga. Comunista y abertzale. Madril: Vosa.

Erreferentziak

↑ «Larrañaga Churruca, Jesús - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2018-05-30).
↑ ^a ^b (PDF) Jesus Larrañaga "Goierri". .
↑ Berria.eus. «Zirt ala zart?» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-05-30).

Datuak: Q4895018

[1] «Larrañaga Churruca, Jesús - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2018-05-30).

[:0-2] (PDF) Jesus Larrañaga "Goierri". .

[3] Berria.eus. «Zirt ala zart?» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-05-30).

[1]

[2]

[3]