Agaramont
| Agaramont Bidaxunerria | |
|---|---|
 Euskal Herria | |
  | |
| Administrazioa | |
| Herrialdea |  Nafarroa Beherea |
| Udalerriak | 6 (lista ikusi) |
| Eskualdeburua | Bidaxune |
| Herri handiena | Bidaxune |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 43°28′41″N 1°05′11″W / 43.47815833°N 1.08634645°W |
| Azalera | 99,86 km² |
| Garaiera | 0-177 metro |
| Distantzia | 52,9 km (Donibane Garazitik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 3.569 (2018:  −10) |
| Dentsitatea | 35,74 biztanle/km² |
Agaramont[1][a] (amikuzeraz: Agaramonde)[b] edo Bidaxunerria[c] Nafarroa Behereko eskualde bat da, Euskal Herrian kokatuta. Nafarroa zein Euskal Herri osoko iparralderago dagoen lurraldea da, eta Nafarroa Behereko gainerako lurraldeetatik bereizten da paisaia baloiduna baina nahiko laua duelako, Lapurdiko eremuen antzekoagoa. Ibaiek garrantzi handia dute, eta kasu askotan mareen eragina izaten dute, nahiz eta lehorrean egon.
6 udalerrik osatzen dute, eta 2018 urtean 3569 biztanle eta 99,86 kilometro koadroko azalera zituen; horrek 3,98 biztanle kilometro koadroko biztanleria-dentsitatea sortzen zuen. Aturri ibaiaren ertzetan dagoen itsas mailaren gaineko 0 metrotik Espermont mendiaren 177 metrora arteko altuera du.
Eskualdeburua Bidaxune udalerria da.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Agaramont edo Bidaxunerria beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- frantsesez: Gramont edo Pays de Bidache
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Agramont edo Terra de Bidaixon
- okzitanieraz: Garmont edo País de Bidaishe
- gaztelaniaz: Agramonte
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Agramont (1100)
- Agromonte (1110)
- Agrimonte (1119)
- Agremont (1175)
- Aigremont (1200)
- Gramont (1252)
- Agramont (1305)
- Eggremund (1328)
- Gramonte (1354)
- Agramont (1378)
- Gramont (1441)
- Agramond (1571)
- Agramont (1728)
- Gramont (1863)
- Gramont (1974)
- Agarramont (1990)
- Agaramont (2000)
Etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eskualde honen izena Agaramonteko dukerritik dator, honek, aldi berean, bertako subirano familia Agaramont izena hartzen duelarik, jatorriz Erreitiko Agaramonteko gaztelukoak. Gaur egungo forma guztiak antzinako Agramont formatik datoz, frantsesez eta okzitanieraz hasierako a- letra galdu baitu. Hizkuntza bakoitzaren -r-soinua -g- eta -a- arteko kokapenari dagokionez ere, aldaketa txikiak ikusten dira. Euskaraz silaba -gara- da, hizkuntza honetan kontsonante indartsuek ez baitute jarraipenik izaten, Gerezieta edo Gorozin kasuen bezala.
Agramont eraikuntza erromantzea da, eta egileek "mendi zorrotza" sentzuarekin lotzen dute; beraz, Euskal Herriko iparralderago dagoen eremuak (Agaramont) eta hegoalderago dagoenak (Monteagudo) etimologia partekatzen dute. Hala ere, Jean-Baptiste Orpustan bezalako euskal filologo batzuen arabera, fonetikoki antzekoak diren baina esanahi desberdinak dituzten forma ugarik adierazten dute jatorri latinizatuko toponimo bat izan daitekeela. Orpustanek Agermendi (bistako mendia) eta Akhermendi (ahuntzen mendia) proposatzen ditu, Garmendi (mendi harritsua) ezaguna ahaztu gabe.[3]
Bidaxunerria izena hartzen du, Bidaxune hiriburuari erreferentzia eginez, Bidaxuneko printzerri subiranoa dela eta. Izan ere, Frantziar Estatuko administrazioak bigarren toponimo hori hartzen du zonaldea bere banaketa kantonalean izendatzeko, Bidaxunerria, Amikuze eta Oztibarre kantonamendua Bidaxunerria, Amikuze eta Oztibarre eskualdeak hartzen baititu, hurrenez hurren.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea] |
Okzitania (País d'Òrta) |
| ||
| Lapurdi Ekialdea | 
|
Okzitania (Lauhiri) | ||
| ||||
| ||||
| Amiküze |
Fisionomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garazi edota Nafarroa Behereko hegoaldearekin alderatuz lurralde laua da hau, laborantzarako egokia. Amiküze bezala, Bearno eta Landetako auzo-herriekin antza handiagoa du hegoalderago daudenekin baino.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erdi Aroan, Agaramonteko Dukerriaren lurrak ziren, hortik eskualdearen izena. Eskualde aberatsa izan zen, Biduze eta Aturri ibaien bidez eginiko merkataritzari esker.[4]
1994ko urtarrilaren 1ean Bidaxuneko herri elkargoa sortu zen, Akamarre, Bidaxune, Burgue-Erreiti, Erango, Gixune eta Samatze udalerriak gehituz. Gixune udalerriaren sarrera polemikoa izan zen, Lapurdiko udalerria ez baita tradizioz Agaramont eskualdekoa izan, eta, gehitzearekin batera, Ipar Euskal Herriko eskualdeko mapa txikitzen ari baitzen, beste lurralde batekoa baitzen. Ezkoze ere nabarmendu zen, tradizioz eskualdekoa izan dena, Bearnoko Salieseko herri elkargoan.[5]
2010eko urtarrilean, Bardoze udalerria herri elkargoan sartu zen.[6]
2017ko urtarrilaren 1ean, Bidaxuneko herri elkargoa desagertu egin zen sortu berri zen Euskal Hirigune Elkargoa osatzeko.[7]
Osaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]6 udalerrietan 7 herriak osatzen dute eskualdea: 3 569 biztanle eta 99,86 kilometro koadro.
| Herria | Udalerria | INSEE kodea | Herritarra | Azalera (km²) |
Biztanleria (2018) |
Dentsitatea (bizt/km²) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Akamarre | Akamarre | 64161 | akamartar | 33,90 | 981 | 25,93 |
| Bidaxune | Bidaxune | 64123 | bidaxundar | 30,43 | 1364 | 43,61 |
| Burgue | Burgue-Erreiti | 64113 | burguetar | 11,37 | 116 | 10,99 |
| Erreiti | erreititar | |||||
| Erango | Erango | 64031 | erangoar | 5,30 | 168 | 26,23 |
| Ezkoze | Ezkoze | 64205 | ezkoztar | 5,60 | 237 | 42,32 |
| Samatze | Samatze | 64502 | samaztar | 13,26 | 703 | 51,81 |
Garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du eskualdea. Guztira, 2 linek eskaintzen dute zerbitzua 2 udalerritan: Samatze eta Bidaxune.[8]
| BAIONA | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hiriburu | |||||||||
| Beskoitze | Komuna | ||||||||
| Bardoze | Plaza • Baskula | ||||||||
| Bidaxune | Pilotaleku plaza • Battan | ||||||||
| Arrueta-Sarrikota | Eliza | ||||||||
| Martxueta | Herria • Potroenena | ||||||||
| Lüküze-Altzümarta | Herria | ||||||||
| Garrüze | Eliza | ||||||||
| DONAPALEU | |||||||||
| Behaskane-Laphizketa | Herria | ||||||||
| Domintxaine-Berroeta | |||||||||
| Etxarri | |||||||||
| Arüe-Ithorrotze-Olhaibi | Erdia | ||||||||
| Sarrikotapea | Purgua | ||||||||
| Ezpeize-Ündüreine | |||||||||
| Bildoze-Onizepea | Egi Begia | ||||||||
| MAULE-LEXTARRE | |||||||||
| Gotaine-Irabarne | Purgua • Plaza | ||||||||
| |||||||||
| BAIONA | |
|---|---|
| Hiriburu | |
| Mugerre | Europako kargo zentroa |
| Lehuntze | Enpresa parkea • Doria • Telletxea • Purgua |
| Urketa | Ur-biltegia • Destinee • Purgua |
| Ahurti | Larrialdi zentroa • Muinoak • Plaza • Portua |
| Gixune | Portua |
| Samatze | Herria |
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Agaramonteko udalerri guztiak eremu ez-euskaldunean zegoen, han hizkuntza nagusia okzitaniera baitzen, bertsio gaskoiarrean.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, bere herri guztiak eremu ez-euskaldunean zegoen, han hizkuntza nagusia okzitaniera baitzen, bertsio gaskoiarrean.[10]
Oharrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ /aɣ̞áʁ̞amònt/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban eta kamutsa laugarren silaban - ↑ /aɣ̞áʁ̞amònð̞e/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarre silaban eta kamutsa laugarren silaban - ↑ /biðáʃunèʁia/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarre silaban eta kamutsa laugarren silaban
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «Agaramont - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-05-09).
- ↑ «Agaramont - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (1996-10-01). «La toponymie basque de Bayonne» Lapurdum (1): 9–10. doi:. ISSN 1273-3830. (Noiz kontsultatua: 2024-05-09).
- ↑ Jean de Jaurgain eta Raymond Ritter, "La maison de Gramont 1040-1967", Les amis du Musée Pyrénéen, Aturbe (Bi liburukiak)
- ↑ «Bidaxuneko herri elkargoa» archive.wikiwix.com (Noiz kontsultatua: 2021-05-13).
- ↑ (Frantsesez) «Ongi etorri herri elkargora» SudOuest.fr (Noiz kontsultatua: 2021-05-13).
- ↑ Berria.eus. «Jean-Rene Etxegarai hautatu dute Euskal Elkargoko lehendakari» Berria (Noiz kontsultatua: 2017-01-23).
- ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2827120