Andoni Sagarna
| Andoni Sagarna | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Donostia, 1947ko uztailaren 11 (77 urte) |
| Herrialdea |  Gipuzkoa, Euskal Herria |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Nafarroako Unibertsitatea Bartzelonako Unibertsitate Autonomoa |
| Hizkuntzak | euskara gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | hizkuntzalaria, teknologoa eta idazlea |
| Enplegatzailea(k) | UZEI Elkar Plazagunea Nafarroako Unibertsitatea |
| Lan nabarmenak | |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Kidetza | Elhuyar Fundazioa Elhuyar aldizkaria Euskaltzaindia Udako Euskal Unibertsitatea Eusko Ikaskuntza Aranzadi Zientzia Elkartea Euskera |
| andonisagarna.blogspot.com.es | |
 | |
Andoni Sagarna Izagirre (Donostia, Gipuzkoa, 1947ko uztailaren 11) ingeniaria eta euskaltzaina da.[1] Euskara modernizatzeko eta hainbat arlotara zabaltzeko asmoz XX. mendearen bukaeran bizi izan zen prozesuan aitzindari izan da, bai terminologiaren aldetik, bai hizkuntzaren teknologiaren aldetik. Erretiroa hartuta Elkar enpresa taldeko I+G+b arloko zuzendaria izatetik.[2]
Euskararen aldeko hamaika lanetan jardun du bere ibilbidean zehar: euskara irakasten eta euskarazko materiala sortzen, besteak beste (hiztegiak, entziklopediak, ikastoletarako materiala...). Zientzia eta euskara uztartu ditu. Elhuyar taldearen sortzaileetako bat izan zen eta UZEIn jardun zuen lanean. Euskaltzaindian ere hainbat ardura izan ditu; 80ko hamarkadatik euskaltzain urgazlea da eta euskaltzain osoa 2006tik.[3]
Bizialdia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Donostian jaioa, Aldakonea kalean. Aita donostiarra zuen eta ama Lazkaokoa, 14 urterekin hiriburura lanera joandakoa. Seme bakarra da Andoni. Jesuitetan ikasi zuen, gaztelaniaz, baina umetatik ezagutu zuen euskal giroa etxean: gurasoek eta aitona-amonek (beraiekin bizi ziren) euskaraz hitz egin zioten beti (aitak kamustuta zeukan euskara berreskuratu zuen, emaztearekin eta semearekin erabiltzeko). Auzoan bertan ere harreman dezente zituzten euskaraz: bizilagunekin, okinarekin, harakinarekin, esne saltzailearekin... Donostiako giroa oro har erdalduna izanagatik. Mari Karmen Aranbururekin ezkondu zen (ikastolako andereño izandakoa) eta hiru alaba izan zituzten. Urteak daramatzate Usurbilen bizi izaten.[3]
Ikasketak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Goi-mailako industri ingeniaritza ikasi zuen elektrizitate-elektronika espezialitatean (Nafarroako Unibertsitatea, 1971). Gainera, 1988an letretako doktoretza ere eskuratu zuen Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan, lexikoa modernizatzeko bideak aztertzen zuen tesia aurkeztuta.[4]
Euskararen normalizazioa eta terminologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara batuaren oinarriak 1966an sortu eta gero, euskara batu horrekin unibertsitate mailako hizkuntza ulergarri, zehatz eta komunikatibo sortu behar izan zenean, Andoni Sagarna erronka hori gainditzeko sortu ziren aitzindari arrakastatsuetako bat izan zen (Jose Ramon Etxebarria, Mikel Zalbide, Luis Bandres, Joseba Intxausti, Klaudio Harluxet, Jose Antonio Aduriz, Martxel Aizpurua, Lore Azkarate, Andres Urrutia...).[5] Gainera, euskaraz idazten trebakuntza lortzeko hainbat ikastaro eman zituenez, Sagarna euskararen normalizazioko maisuen maisu izan zela esan daiteke.
Horrela, hasieran, 1972an, Elhuyar Kultur Elkartea sortu zuen taldeko kidea izan zen, besteak beste Mikel Zalbide eta Luis Bandresekin. Garai horretan euskarazko irakaskuntza orokorreko irakas materialaren falta handia zegoen. Langintza horretan abiatzeko bidea Elhuyar taldearen aldetik lankidetzan zabaldu zuten Hiazinto Fernandorena eta Jose Ramon Etxebarriarekin. Talde-lanean idatzi zuten Haizeak, euria eta klima izeneko liburua, irakaskuntza orokorreko prestaturiko lehenengo irakasmaterialetako bat.[6] Egileen artean zeuden, besteak beste, hauek: Luis Mari Bandres, Iñaki Azkune, Andoni Sagarna, Pedro Miguel Etxenike, eta Mikel Zalbide.[7]
Geroago 1985tik 1994ra bitarte elkartearen burua izan zen. Elhuyar Fundazioaren sortzaileetako bat ere izan zen geroago 2002an. Paraleloan UZEIko zuzendari teknikoa izan zen, Klaudio Harluxetekin lan egin zuen hiztegi-lanen informatizazioan, eta bertan zuzeneko esku hartzea izan zuen hainbat hiztegi berriren sorkuntzan: Fisika (1980), Kimika (1980), Kirol-arloko Kirolkidea (1982), Banka (1983), Teknologia mekanikoa (1985, arduradun nagusia izan zen Sagarna), Kirola/1: futbola (1985), eta Glotodidaktika (1987).[5] Garai hartan, 1987an, Sagarnaren zuzendaritzapean sortu zuen UZEIk EuskalTerm aplikazioa eredugarri izan zen Europa mailan.[8]
Geroago, euskal kulturak hiztegigintzatik entziklopediagintzara pasatzeko urratsa egin ahal izan zuenean, 1992-1999 tartean Eusenor enpresan hurrengo urteetan funtsezko erreferentzia-lanak izango ziren argitalpen hauek sortu zituen: Gazteen Entziklopedia,[10][9]Hiztegi entziklopedikoa, Euskal Hiztegi Entziklopedikoa (8 tomo), eta Entzikloklik CD-ROMa.
Paraleloan, irakasle izan da Euskara Zientifikoa irakasgaian Nafarroako Unibertsitateko Ingeniaritza Industrialeko Goi-mailako Eskola Teknikoan, baita Eusko Ikaskuntzak antolatu zuen Hiznet Hizkuntza Plangintzako ikastaroan ere 2004tik.
Normalizazio-kontuetan aditua izanik, 1987tik aritu izan da Euskaltzaindian, eta 1989tik 1993ra EAEko Euskararen Aholku Batzordeko kide izateko deitu zioten Eusko Jaurlaritzatik.
Araba, Gipuzkoa eta Nafarroako Industri Ingeniarien Elkargoak omenaldia egin zion Donostian 1992an, euskararen alde egindako lanagatik.
Ikertzailea hizkuntzaren teknologian
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ikerketa alor honetan erabiltzaile, ikertzaile eta dibulgatzailea da. Joseba Intxaustiren enkarguz UZEIren hiztegiak errazago kudeatzeko Klaudio Harluxetek garatu zuen aplikazio informatikoaren erabiltzaile aurreratua izan zen Andoni Sagarna. 1987an Udako Euskal Unibertsitatean eman zuen sarrera hitzaldian gai horri ekin zion Terminologi bankuak izeneko aurkezpen batekin; terminologia orokor eta teknikoaren arteko desberdintasunak aipatu ondoren, terminologi bankuen beharraz eta egituraz mintzatu zen.[11]
XX. mendeko euskararen corpus estatistikoa sortzeko sustatzaile nagusia izan zen Sagarna.[12][13] Berak metodo oso zehatzak definitu zituen orduan, batetik hizkuntzaren erabileraren inbentarioa lortzeko, eta bestetik testu guzti horien "argazki ona" izan beharko zen lagin estatistikoa definitzeko. Ildo horretatik jarraituta bera da Euskaltzaindiaren Lexikoaren Behatokia egitasmoaren burua gaur egun. Lexikoaren Behatokia proiektua Euskaltzaindiaren ekimenez abiatu zen, 2007an, Hiztegi Batuko Lantaldeak egindako proposamen bati erantzunez, eta lankidetzan Ixa Taldearekin, UZEIrekin eta Elhuyarrekin. Proiektuko lankide nagusiak hauek dira: Andoni Sagarna, Miriam Urkia, Xabier Artola, Nerea Ezeiza eta Antton Gurrutxaga. Proiektuaren emaitza da izen bera duen corpusa, zeina web bidez kontsultatu baitaiteke. 60 milioi hitzeko testu-corpus bat eratu du 2017ra arte. Corpusa automatikoki prozesatuta dago, eta linguistikoki etiketatuta, eta hizkuntza-corpusek ohikoa duten kontsulta-funtzionalitatea eskaintzen dio erabiltzaileari.[14][15]
1999tik 2004ra bitarte Plazagunea enpresan informatika arloko proiektuen arduraduna izan zen. Hor, besteak beste, Jalgi bilatzailearen sorkuntzan parte-hartze zuzena izan zuen. 2004tik erretiratu zen arte, aisia eta kulturako produktuen sorkuntzan jardun zuen Elkar enpresa-taldean. Talde horretako I+G+b arloko zuzendaria izan zenez beti ibili da erne hizkuntzaren teknologiako azken ekarpenen zain, eta horien berri zabaldu ditu Iparrorratza blogean.[16]
Euskaltzaina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskaltzain urgazle izendatu zuten 1987an, eta Euskaltzaindiaren barruan Hiztegi Batuko lan taldean dihardu ordudanik. LEF (Lexiko "Erizpideen" Finkapena) batzordearen kide eta EEBS (Egungo Euskararen Bilketa Sistematikoa) batzordearen idazkari-arduradun izan zen. Euskaltzain osoa da[17] 2006ko abenduaren 22tik eta Iker sailaren burua 2008ko azaroaren 28tik. Euskera agerkariaren Idazketa Kontseiluko kidea izan da, eta 2007tik Lexikoaren Behatokia proiektuko burua.[2]
Azpimarratzekoa da Euskaltzaindian egin duen ekarpena, batez ere corpusgintzan, hiztegigintzan eta akademiaren modernizazioan teknologia integratuz.
Argitalpenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal komunitate zientifikoaren Inguma datu-basean, Andoni Sagarnak idatzitako 90 lan baino gehiago bildu direla.[18] Sagarnaren argitalpenak hainbat alorretakoak dira.
Liburuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hauek dira nabarmenenak:
- Soziologiaren hastapenak (1970)
- Energia (UEU, 1978, Felix Azpiroz Arrillaga, Luis Maria Bandres Unanue, Xabier Larrea, Andoni Sagarna Izagirre eta Mikel Zalbide Elustondo)
- Teknologia elektrikoa (Elhuyar 1981, Luis Maria Bandres Unanue eta Andoni Sagarna Izagirre).
- Hizkuntza minorizatuen soziologia (lankidetzan, 1986).
- Euskara-irakaslearen eskuliburua (1989, lankidetzan).
Hiztegiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hiztegi hauen sorkuntzan parte hartu zuen: Fisika (1980), Kimika (1980), Kirol-arloko Kirolkidea (1982), Banka (1983), Teknologia mekanikoa (1985, arduradun nagusia izan zen Sagarna), Kirola/1: futbola (1985), eta Glotodidaktika (1987).[5]
Zientziaren dibulgazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Sare sozialetan ere parte hartze handia izan du, eta dibulgazioko artikulu ugari ere idatzi ditu.[19]
Itzulpenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Koldo Saratxaga: Harreman-estilo berri bat, (Andoni Sagarnak ES > EU itzulpena), Elkar, 2007. ISBN: 84-9783-542-5
- Yuval Noah Harari. Sapiens. Gizadiaren historia labur bat. Itzultzaileak: Xabier Kintana eta Andoni Sagarna.[10] Elkar. 2019.
Errekonozimenduak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2022: CAF-Elhuyar Merezimenduzko saria Elhuyar Taldea sortu zuten kideei: Iñaki Azkune, Felix Azpiroz, Juanjo Gabiña, Jesus Mari Goñi, Andoni Sagarna, Mikel Zalbide, eta Luis Mari Bandres.[20]
- 2006: Euskaltzain osoa izendatu zuten.
- 1992: Araba, Gipuzkoa eta Nafarroako Industri Ingeniarien Elkargoaren omenaldia, euskararen alde egindako lanagatik.
- 1987: Udako Euskal Unibertsitateko sarrera-hitzaldia eman zuen, Terminologi bankuei buruz.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Etxebarria Bilbao, Jose Ramon. (2020). Komunikazioa euskaraz ingeniaritzan (Bigarren argitalpena zuzendua). Udako Euskal Unibertsitatea, 12 or. PMC 1222923008. (Noiz kontsultatua: 2021-11-30).
- ↑ a b Andoni Sagarna (26. aulkia). Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2017-12-11).
- ↑ a b «Sagarna Izagirre, Andoni - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-22).
- ↑ (Gaztelaniaz) Sagarna, Andoni. «Algunos aspectos de la modernización de léxico en diversas lenguas,» www.educacion.gob.es (Teseo) (Noiz kontsultatua: 2022-11-21).
- ↑ a b c d UZEI Terminologia eta Lexikografia Zentroa. (2017-11-27). #LarretikNoranahi dokumentala. (Noiz kontsultatua: 2017-12-11).
- ↑ Etxebarria, José Ramón. (1972). Haizeak, euria eta klima /. I. Boan, (Noiz kontsultatua: 2022-11-21).
- ↑ a b «Euskarazko irakasmaterialaren idazkuntzaren garapena. Amaitu gabeko historia kolektiboaren atal baten bertsio pertsonala. (Jose Ramon Etxebarriaren hitzaldia) — Unibertsitatea.Net» www.unibertsitatea.net (Noiz kontsultatua: 2019-06-20).
- ↑ Zatoz #LarretikNoranahi ekitaldira. (https://youtu.be/SKh0nwNv8Vk). UZEI (Noiz kontsultatua: 2017-12-11).
- ↑ a b Petrikorena, J. J.. (1993-12-12). ««Euskararen azpiegituraren eraikuntzan elkartu beharra dago»» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-11-13).
- ↑ Gazteen entziklopedia. Eusenor LG 1993 ISBN 84-604-5166-6. PMC 863196369. (Noiz kontsultatua: 2022-11-13).
- ↑ Oilarra, A.. (1987-10-01). «XV. UEU, ahaztuko ez den ekitaldia - Zientzia.eus» zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2019-08-04).
- ↑ «Egungo euskararen bilketa-lan sistematikoa (EEBS)». Jakin, 54. zenbakia, 213-226, 1989.
- ↑ Euskaltzaindia. XX. mendeko Euskararen Corpus estadistikoa. (Noiz kontsultatua: 2017-12-11).
- ↑ Xabier Artola, Andoni Sagarna, Miriam Urkia, Nerea Ezeiza eta Antton Gurrutxaga. (2017). Lexikoaren Behatokia: leiho bat XXI. mendeko hedabideetako euskarari - IXA Taldea (Atal berezia: Besterena nuen neuregana) - EIZIE. SENEZ aldizkaria, 48. zk., 201-209 or. ISBN ISSN:1132-2152. (Noiz kontsultatua: 2017-12-11).
- ↑ UZEI, Euskaltzaindia, Elhuyar Fundazioa, IXA Taldea,. Lexikoaren Behatokiaren Corpusa. (Noiz kontsultatua: 2017-12-11).
- ↑ Iparrorratza: Ikaskuntza, jakintza eta teknologia. Andoni Sagarnaren bloga.
- ↑ «Osoak - Euskaltzaindia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-07).
- ↑ Andoni Sagarnaren produkzioa Inguma datu-basearen arabera (>80 produktu)
- ↑ «Andoni Sagarna Izagirre :: Artikuluak,» www.inguma.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-06).
- ↑ Urdalleta Lete, Irati. «Dibulgazio artikulu orokorraren CAF-Elhuyar saria Ane Portillok jaso du» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Andoni Sagarna euskaltzain osoa
- Andoni Sagarna. Ahotsak.eus
- Iparrorratza: Ikaskuntza, jakintza eta teknologia. Andoni Sagarnaren bloga.
- Euskara eta Informazioaren teknologiak. Egungo egoeratik etorkizunera begira. Andoni Sagarnaren sarrera-hitzaldia Euskaltzaindian.
- Lexikoaren behatokia proiektua.
- Lexikoaren behatokiaren corpusaren kontsulta.
- Euskararen corpusa (XX. mendeko euskararen corpus estatistikoa)
- XX. mendeko euskararen corpus estatistikoaren kontsulta
Datuak: Q12253496
Multimedia: Andoni Sagarna / Q12253496