Elias Canetti

Elias Canetti
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Ruse, 1905eko uztailaren 25a
Herrialdea	Bulgaria ; Erresuma Batua (1952 -
Lehen hizkuntza	Ladinoa; bulgariera
Heriotza	Zürich, 1994ko abuztuaren 14a (89 urte)
Hobiratze lekua	Fluntern hilerria
Familia
Ezkontidea(k)	Veza Canetti (en) (1933 -
Haurrideak	ikusi Georges Canetti (en) ; Jacques Canetti;
Hezkuntza
Heziketa	Vienako Unibertsitatea
Hizkuntzak	bulgariera; Ladinoa; alemana; ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, aforista, antzerkigilea, kimikaria eta saiakeragilea
Lantokia(k)	Viena
Lan nabarmenak	ikusi Auto-da-Fé (en) ; Tongue Set Free (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena (1979) ; Literaturako Nobel Saria (1981) ; Grand Austrian State Prize for Literature (1967) ; Literature Award of the Bavarian Academy of the Fine Arts (1969) ; Nelly Sachs Prize (1975) ; Gottfried-Keller-Preis (1977) ; Johann-Peter-Hebel-Preis (1980) ; Franz Kafka Prize (1981) ; Grand Austrian State Prize for Literature ; Georg Büchner saria (1972) ; Commander's Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany ; Franz-Kafka-Preis (1981) ; Franz Nabl Prize (1975) ; City of Vienna Literature Prize (1966) ; honorary doctorate of the University of Graz ; honorary doctor of the University of Manchester ; honorary citizen of Vienna (1985) ; Austrian Decoration for Science and Art (1972) ; Pour le Mérite ordena ;
Kidetza	Alemaniako hizkuntza eta literatura akademia; Bavariako Arte Ederren Akademka

Elias Canetti (Ruse (Bulgaria), 1905eko uztailaren 25a– Zurich (Suitza), 1994ko abuztuaren 14a) Bulgariako idazlea izan zen eta, 1981ean, Literatura Nobel Saria irabazi zuen^[1].

Biografia

Elias Canetti Rusen jaio zen Bulgarian, 1905eko uztailaren 25ean.

Canetti harro zegoen bere arbaso sefardiekin eta, urteak geroago, Nobel Saria jaso eta geroago, Cañeteko alkateari idatzi zion bere birraitona, aurreko mendean, handik gertu bizi izan zela esanez, Adrianópolis zeritzon italiar kolonian, alegia. Gero aldatuko zuen Cañete eta Canetti hartu haren ordez. Sendi osoa joan zen Bulgariara bizitzera eta han jaio zen Elias, baina ladino hizkuntza betirako geratu zitzaion odolean. Cañeteko alkateak bertako seme izendatu zuen erantzun bezala^[2].

1912an aita hil eta gero, batetik bestera ibili ziren, amak adimen-gaitasun handiko haurra ikusten baitzuen eta semea ahalik eta kultura ezberdin gehiagotan murgilarazten saiatu zen. 5 hizkuntza menperatu zituen eta Manchesterren bizi zen eta Londresen ere bai, 1952an britainiar pasaportea betirako izan zuelarik. Frankfurt am Mainen ere izan zen eta Zürichen ere bai, azken formazio urteak Vienan eman zituelarik^[2]. Hantxe biziko zuen Lehen Mundu Gerra eta, garai horretan, alemaniera hizkuntza nagusi bihurtzen joan zitzaion.

Zürichen eta Alemanian izan ondoren, Vienara itzuli zen 1924an Zientzia Kimikak ikasteko asmoz eta, 1929an, graduatu zen; hala ere, zaletasun handiena literatura du eta horretan dihardu zuen Suitzan.

Vienan egon zen garaian, bere bizitzan eragin handia izango zuten jende asko ezagutu zuen. 1934an, Venetia Toubner-Calderán, Veza Taubner, idazlearekin ezkondu zen eta lehenengo obrak idatzi zituen: Hochzeit (Ezkontza) 1932an idatzitako antzerkia, Die Komödie der Eitelkeit (Harrokeriaren komedia) 1934an idatzitako antzerkia eta Die Blendung (Dizdira) 1936an idatzitako eleberria. Veza Canetti 1960an hilko zen eta senarrak ez zituen sekula bere idatziak argitaratu. Ez da denbora asko austriar editore batek Vienako egunkari batean argitaratu zituen testuak bildu eta ezagutzera eman zituela.

1938an, berriz, Kristal hautsien gauaren ondoren, Canetti Londresera joan zen eta hiritartasuna lortu zuen han 1952an. Erresuma Batuan, lanik ospetsuenetako bat landu zuen, Masse und Macht (Masa eta boterea) gertutik bizi izan zuen Alemania naziaren eragina islatzen zuelarik^[3].

Ez zen britainiarren pentsakera eta ohiturekin eroso sentitu eta kritiko izan zen herri horretako intelektualekin. Horrela erakusten du Partei unter den Bomben (Festa Bonben Azpian) lanean. Iris Murdoch britainiar idazlearen maitale izan zen eta errukirik gabeko argazkia egiten dio lan horretan.

70eko hamarkadatik aurrera Zürichen joan zen berriro bizitzera. 1971n, haren lehenengo emaztearen heriotzaren ondoren, Hera Buschor zaharberritzailearekin ezkondu zen eta alaba bat izan zuten.

1972an, Georg Büchner Saria jaso zuen, alemaniarren hizkuntzaren sari literario garrantzitsuena eta, 1981ean, berriz, Literatur Nobel Saria.

Elias Canetti Zürichen hil zen, Suitzan, 1994ko abuztuaren 14an. Orduak eman zituen igande goiz hartan hilezkortasunaz ari zen entseguan lanean. Aukeratuta utzi zuen hilobia, James Joycerenatik gertu^[2].

Canettiren obra pertsonalen sorta ezin izango da ezagutu 2024rarte, testamentuan eskatzen zuen bezala.

«

...Hala eta guztiz hilezkor banintz, Goetheri esker izango litzateke...^[4]

»

Bibliografia

Komödie der Eitelkeit 1934 (The Comedy of Vanity).
Die Blendung 1935 (Auto-da-Fe).
Die Befristeten 1956 (Their Days are Numbered).
Masse und Macht 1960 (Crowds and Power).
Aufzeichnungen 1942-48 1965 (Sketches).
Die Stimmen von Marrakesch 1968 (The Voices of Marrakesh).
Der andere Prozess 1969 (Kafka's Other Trial).
Hitler nach Speer.
Die Provinz des Menschen 1972 (The Human Province).
Der Ohrenzeuge. Fünfzig Charaktere 1974 (Ear Witness: Fifty Characters).
Das Gewissen der Worte 1975 (The Conscience of Words).
Die Gerettete Zunge 1977 (Mihia aske)
Die Fackel im Ohr 1980 (The Torch in My Ear).
Das Augenspiel 1985 (The Play of the Eyes).
Das Geheimherz der Uhr 1987 (The Secret Heart of the Clock).
Die Fliegenpein 1992 (The Agony of Flies).
Nachträge aus Hampstead 1994 (Notes from Hampstead).
Party im Blitz; Die englischen Jahre 2003 (Party in the Blitz).
Aufzeichnungen für Marie-Louise 2005.

Elias Canetti euskaraz

* 2014an Ibon Uribarri Zenekortak egindako Die Gerettete Zunge 1977 liburuaren itzulpena Erein argitaletxea plazaratu zuen: Mihia aske. Erein-Igela, 2013. 427 or. ISBN: 978-84-9746-815-2.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/30 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

Alemanezko literatura

Kanpo estekak

Datuak: Q80064
Multimedia: Elias Canetti / Q80064

[1] ttp://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1981/

[#1-2] ttp://elpais.com/diario/1994/08/19/cultura/777247202_850215.html

[3] ttp://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1981/press.html

[4] ttp://elpais.com/diario/1981/10/16/cultura/372034805_850215.html

[1]

[2]

[3]

[4]

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman