Encarnación Alzona
| Encarnación Alzona | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Biñán, 1895eko martxoaren 23a |
| Herrialdea |  Filipinak |
| Heriotza | Manila, 2001eko martxoaren 13a (105 urte) |
| Hobiratze lekua | Libingan ng mga Bayani (en)  |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Radcliffe College (en) master Columbia Unibertsitatea Doktoretza Harvard Unibertsitatea Filipinetako Unibertsitatea 1917) gradu, master : zientzia historikoa |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | historialaria, sufragettea eta unibertsitateko irakaslea |
| Lan nabarmenak | |
| Jasotako sariak | |
Encarnación Alzona (Binan, Luzon uhartea, Lagune probintzia, Filipinak, 1895eko martxoaren 23a - Manila, 2001eko martxoaren 13a) Filipinetako historialari, hezitzaile eta sufragista zen, eta aitzindaria hainbat arlotan. Doktoretza bat lortu zuen lehen emakume filipinarra izan zen.[1][2]
1919tik aurrera, hainbat artikuluren bidez, emakumeen boto-eskubidearen alde militatu zuen. Esku bide hori 1937an lortu zen.
Unibertsitarioa eta historialaria, Filipinetako hezkuntzaren historiari, emakumearen egoerari eta estatusari buruzko liburuak argitaratu zituen, baita emakume-pertsona ospetsuen biografiak ere. Filipinetako Batzorde Nazional Historikoko presidente bihurtu zen.
1985ean, Filipinetako zientzialari nazional izendatu zuten.
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gaztaroa eta prestakuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Encarnación Amoranto Alzona 1895eko martxoaren 23an jaio zen, Binanen, Luzon uhartean, Laguna probintzian; Tayabas probintzian hazi zen. Aita lehen auzialdiko epailea zuen, eta Jose Rizalen urruneko senidea.[3] Aita eta ama irakurle handiak ziren, eta horrek irakaskuntzarako zaletasuna areagotu zion. Manilan, Filipinetako Unibertsitatearen historiako diploma bat lortu zuen, 1917an, eta master bat hurrengo urtean unibertsitate berean. Bere tesia Filipinetako emakumeen eskola-hezkuntzari buruzko azterketa historikoari buruzkoa izan zen. Gai hori izan zen emakumeen boto-eskubidearen aktibista gisa gero izan zuen jardueraren ardatz.
Filipinak, orduan, kolonia estatubatuarra zen. Encarnación Alzonak pentsionado gisa, hau da, AEBetako gobernuak finantzatutako ikertzaile gisa jardun zuen Estatu Batuetan.[1] 1920an, Harvardeko Unibertsitateko Radcliffe Collegeren historiako beste master bat eta, 1923an, Columbiako Unibertsitatekodoktorego bat lortu zituen. Encarnación Alzona zen doktorego bat lortu zuen lehen emakume filipinarra.[1]
Irakaslea, emakumeen boto-eskubidearen aldeko aktibista[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Encarnación Alzona Filipinetara itzuli zen 1923an. Filipinetako Unibertsitateko Manilako jatorrizko campuseko Historia Saileko Fakultatean irakatsi zuen, eta, gero, Filipinetako Diliman Unibertsitatera lekualdatu zuten. Estatu Batuetako emakumeek 1920an lortu zuten boto-eskubidea, baina Filipinetako emakumeek, orduan kolonia amerikarra izanik, ez zuten eskubide bera. 1919tik aurrera, Encarnación Alzona Filipinetako emakumeei boto-eskubidea ematearen alde agertu zen irmoki, Filipina Review-n argitaratutako artikulu batean.[4]
1926an idatzi zuen artikulu batean, Encarnación Alzonak Filipinetako Kongresua “kontserbadorismoaren harresi” gisa kalifikatu zuen, eta deitoratu zuen Legebiltzarreko batzar horrek oraindik ez zuela legerik ezarri emakumeen boto-eskubiderako.[4]
Encarnación Alzona Filipina Emakume Unibertsitarioen Elkarteko lehendakari hautatu zuten, 1928an. Elkarte horrek, azkenean, emakumeei boto-eskubidea emateko mugimendu bat abiarazi zuen. Encarnación Alzonak, berriz, Emakume filipinarra: bere estatus sozial, ekonomiko eta politikoa (1565-1933) liburua idatzi zuen 1934an. Liburu horretan, Filipinetako emakumeen berdintasunerako eskubidea berretsi zuen, nahiz eta eskubide sozial, zibil eta politiko ugari ere falta zuten.[5]
Garai hartan, Encarnación Alzonak egindako idazkiek emakumeen boto-eskubideari babes soziala eta politikoa eman zioten, eta eskubide hori 1937an eman zieten.
Historialaria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Unibertsitateko ikasle gisa, Encarnación Alzonak Filipinetako historiari buruzko zenbait liburu idatzi zituen. Bere lehen liburua, 1932an argitaratua, A History of Education in the Philippines 1565-1930 da. Kritikak goretsi zuen “herrialdearen hezkuntzaren eta kultura-garapenaren aipamen oso bat” zela, seguruenik gaiari buruzko lanik argiena eta osoena”.[6] Encarnación Alzonak Filipinetan aitzindari ziren emakumeei buruzko biografiak ere idazten zituen, hala nola Paz Guazon eta Librada Avelino, eta José Rizal idazlearen eta Graciano López Jaenaren lan historikoak itzuli zituen. Espainiako monografia historiko baten egilea ere bada, El Legado de España a Filipinas izenekoa, eta, 1954an, Filipinetako Hispanisten Biltzarrak Lone Prize saria eman zion.
Encarnación Alzonak Filipinetako Unibertsitateko Fakultatea utzi zuen 1945ean, nahiz eta 1963an historiako irakasle emeritu izendatu zuten unibertsitate hartan.
1955ean, Philippine Historical Association sortu zuen Teodoro Agoncillo eta Gregorio Zaide bezalako historialari gailenekin.[6] Encarnación Alzona, 1959tik 1966ra, bitartean Batzorde Historiko Nazionalaren buru izan zen, gero, Institutu Historiko Nazionala bihurtu zena. Encarnación Alzona idazlanen sustatzaile nekaezina zen, eta José Rizal heroi nazionalaren urruneko senidearen ondarearen sustatzailea. Rizali buruzko lanak eta ohiko hitzaldiak itzultzeaz gain, Encarnación Alzona Kababaihang Rizaleko lehen lehendakaria izan zen.[3]
Nortasun publikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Encarnación Alzonak Manilan geratzea erabaki zuen Bigarren Mundu Gerran, japoniarren okupazioan, baina Filipinetako erresistentzian sartu zen, eta japoniarren aurkako gerrillan parte hartu zuen.
Gerraren ondoren, Manuel Roxas presidenteak Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundearen aurrean (UNESCO) Filipinetako ordezkaritzako kide izendatu zuen Encarnación Alzona. Ordezkaritza horretan, 1949 arte aritu zen; 1946an, UNESCOko Gizarte, Filosofia eta Giza Zientzien Azpibatzordearen lehendakari hautatu zuten.
Encarnación Alzona Filipinetako Unibertsitateko Ureztatzaileen Kontseiluko kidea izan zen, 1959tik 1966ra. 1985eko uztailaren 12an, "Filipinetako zientzialari nazional" izendatu zuen orduan presidente zen Ferdinand Marcosek.[7]
Encarnación Alzona zen mendeurrena bete duten filipinar garrantzitsu bakarretakoa. 2001eko martxoaren 13an hil zen Manilan, 106 urte bete baino 10 egun lehenago. “Zientzialari nazional” gisa, Libingan ng mga Bayaniko hilerri nazionalean lurperatuta dago.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c Politowski, Monique. (May 23, 2011). «The "Re-Encarnacion" of NARA's Records» The Text Message (The National Archives)..
- ↑ DOST – National Academy of Science and Technology: Encarnación A. Alzona. ..
- ↑ a b Andaya 2000, 242 orr. .
- ↑ a b Andaya 2000, 239 orr. .
- ↑ Andaya 2000, 239-240 orr. .
- ↑ a b Andaya 2000, 238 orr. .
- ↑ «Academy News 1985» National Academy of Science and Technology (Gov.ph)..
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- (Ingelesez) Andaya, Darhl S.. (2000). National scientists of the Philippines, 1978-1998. Philippines: National Academy of Science and Technology ISBN 978-9712709326. OCLC .46475493.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q5375313
Multimedia: Encarnacion Alzona / Q5375313