گاه‌شماری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''گاه‌شماری'''، یا '''تقویم'''، {{به انگلیسی|Calendar}} دانش و فنّ تعیین و نگهداری حساب زمان. از طرفی تقویم، گاهنامه، سالنما یا سالنامه معمولامعمولاً برای صورت نتایج یا جدول محاسبات یک سال یا یک دوره زمانی خاص اطلاق می شودمی‌شود.<ref>موسی اکرمی، گاهشماری ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی (۱۳۸۰)، ص ۶</ref>

در [[لغت نامه دهخدا]] ذیل این کلمه معانی مختلفی آمده ‌است،آمده‌است، از جمله: محاسبه کردن وقت‌ها، اوراقی چند که در آن حرکات [[کواکب]] و تأثیرات آن را نویسند، گاه‌شمار و …

در [[قرآن]] «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم»<ref>سوره تین، آیه ۴</ref> تقویم به معنی اندازه، تناسب، تعدیل و ترکیب آمده ‌استآمده‌است. در تفسیر [[تاریخ طبری]] می‌خوانیم: «از بهر آن گفت فی احسن تقویم که آنگه، که آدم را بیافرید؛ هیچ خلق بر پشت زمین نبود نیکوتر از آدم، از بهر آن که خدای عزوجل او را به ید خویش بیافرید و ید این جایگاه قدرت است.»<ref>ترجمه تفسیر طبری، ج۷، ص۲۰۲۱</ref> در [[تفسیر نمونه]] ذیل این آیه آمده‌است: «تقویم به معنی درآوردن چیزی به صورت مناسب و نظام معتدل و کیفیت شایسته‌است و…»<ref>تفسیر نمونه، ج۵، ص۵۳۵</ref>

== تاریخچه گاه‌شماریتقویم در جهان ==

آغاز تقویم با شروع دوره تاریخی و زندگی اجتماعی و کشاورزی بشر و نیاز او برای تعیین زمان‌بندی کشاورزی است. تقویم قمری با استفاده از [[اهله|اهله ماه]] نخستین تقویم مدون بشریست. سپس تقویم خورشیدی-قمری و سپس تقویم خورشیدی روی کار آمده‌است. سابقهٔ استفاده از تقویم با توجه به ثبت اهله ماه به ۳۰٬۰۰۰ سال می‌رسد. مصریان از ۴۲۴۱ قبل از میلاد<ref>[http{{یادکرد وب|عنوان=تقویم در تاریخ باستان|نشانی=https://www.hupaailiadmag.com/page.php?idfa/magazine/science/p/7544-تقویم-در-تاریخ-باستان|وبگاه=3946 تقویم در تاریخ باستان]|تاریخ=2023|بازبینی=2024-01-29|کد شبکه فیزیک هوپازبان=fa|نام «انجمن فیزیکدانان فیزیک ایران»خانوادگی=iliadmag.com}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=تقویم در دنیای باستان|نشانی=https://iranatlas.info/life/calendar.htm|وبگاه=iranatlas.info|بازبینی=2021-04-07|archive-date=۲۳ مه ۲۰۲۲|archive-url=https://web.archive.org/web/20220523104927/https://www.iranatlas.info/life/calendar.htm|url-status=dead}}</ref> اولین اقوامی بودند که از تقویم خورشیدی ۳۶۵روزه استفاده نمودند و بابلیان اولین قومی که سال را براساس دوازده ماه ۳۰روزه تعریف کرده‌اند. اقوام بابلی بعد از گذشت چند سال هر وقت متوجه می‌شدند که اختلاف تقویم‌شان با چهار فصل زیاد شده به تقویم خود یک یا چند ماهی اضافه می‌کردند؛ که شکل نسبتاً تکامل یافته آن هر شش سال یکماه اضافی بود. ژولیوس سزار در سال ۴۵ قبل از میلاد به پیشنهاد [[ستاره شناسی|ستاره‌شناسی]] یونانی تقویم ژولینی را معرفی کرد. این تقویم براساس سال خورشیدی با طول ۳۶۵٫۲۵ روز بود. سال ۳۶۵ روز بود و برای جبران کسر روز هر چهار سال یک روز به طول سال اضافه می‌شد (سال کبیسه). از آن پس تقویم میلادی مسیحی با مبدأ میلادی از آن بدستبه‌دست آمد که بعدها بوسیلهٔبه‌وسیلهٔٔ تقویم گریگوری دقیقتر شد. پس از آن دقیقترین تقویم در احتساب کسر دقیق سال [[تقویم جلالی]] ایرانی (۴۷۱ قمری / ۱۰۷۹ میلادی) به وجود آمد که امروزه [[تقویم هجری خورشیدی]] برآمده از آن و در محاسبات ادامه آنست. قدیمی‌ترین تقویم ایرانی تقویم فرس ۳۶۵ روزه با مبدأ سال ۵۰۲۵ قبل از میلاد است که با تقویم باستانی مصر مشابه بود.<ref>[http://www.haftaseman.ir/webdb/article.asp?id=654 تقویم] هفت آسمان «دانشنامه ستاره‌شناسی»</ref> تقویم دینی مسلمانان و یهودیان قمری است.

* [[گاهشمار اچمی|گاه‌شماری اچمی]]