ماد سفلی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ربات: انتقال 1 پیوند میان‌ویکی به d:q6693604 در ویکی‌داده |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۹ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ Infobox |
|||
{{جعبه اطلاعات جای‌های تاریخی ایران |
|||
|bodystyle = |
|||
|نام =ماد بزرگ |
|||
|bodyclass = vcard |
|||
|روی نقشه =آری |
|||
|titlestyle = |
|||
|عرض جغرافیایی = |
|||
| |
|title = |
||
|abovestyle = background: #00CC99 |
|||
|تصویر =نقشه ماد و ماننا.jpg |
|||
|aboveclass = fn org |
|||
|اندازه تصویر =250 |
|||
|above = {{{نام|{{{نام‌اثر|ماد سفلی}}}}}} |
|||
|عنوان تصویر = |
|||
|استان =[[همدان]] |
|||
|imagestyle = |
|||
|شهرستان = |
|||
|captionstyle = |
|||
|بخش = |
|||
|image =[[پرونده:Hagmatana castle.JPG|بندانگشتی|270px|وسط|دژ کیشاسو]] |
|||
|نام محلی = |
|||
| |
|caption = |
||
|headerstyle = background: #ADFF2F |
|||
|نام‌های قدیمی =[[هگمتانه]]، [[اکباتان]] |
|||
|labelstyle = |
|||
|نوع بنا = |
|||
|datastyle = |
|||
|سال‌های مرمت = |
|||
|کاربری = |
|||
|header1 = اطلاعات کلی |
|||
|کاربری کنونی = |
|||
|دیرینگی =آغاز هزازهٔ یکم |
|||
|label2 = نوع |
|||
|شماره ثبت = |
|||
|data2 = {{{نوع|سرزمین}}} |
|||
|تاریخ ثبت ملی = |
|||
|دوره ساخت اثر = |
|||
|label3 = نام کشور |
|||
|بانی اثر = |
|||
|data3 = {{{نام کشور|ماد سفلی}}} |
|||
|مالک اثر = |
|||
|مالک فعلی اثر = |
|||
|label4 = نام‌های دیگر |
|||
|شماره ثبت یونسکو = |
|||
|data4 = {{{نام‌های دیگر|سرزمین رودک‌ها، ماد کوچک، ماد شرقی{{سخ}}مادهای دور دست}}} |
|||
|تاریخ ثبت یونسکو = |
|||
|امکان بازدید = |
|||
|label5 = نام‌های مشابه |
|||
|شماره تلفن = |
|||
|data5 = {{{نام های مشابه|}}} |
|||
|وبگاه = |
|||
|پانویس = |
|||
|label6 = پایتخت |
|||
|data6 = {{{پایتخت|}}} |
|||
|label7 = نواحی |
|||
|data7 = {{{نواحی|}}} |
|||
|label8 = نخستین پیشوا |
|||
|data8 = {{{نخستین پیشوا|}}} |
|||
|label9 = آخرین پیشوا |
|||
|data9 = {{{آخرین پیشوا|}}} |
|||
|label10 = پیشوایان دیگر |
|||
|data10 = {{{پیشوایان دیگر|}}} |
|||
|label11 = حاکم محلی |
|||
|data11 = {{{حاکم محلی|}}} |
|||
|label12 = حاکم آشوری |
|||
|data12 = {{{حاکم آشوری|}}} |
|||
|label13 = ملیت |
|||
|data13 = {{{ملیت|}}} |
|||
|data14 = {{#اگرمساوی:{{{روی‌نقشه}}}|آری|{{#اگر:{{{عرض‌جغرافیایی|}}}| |
|||
{{#اگر:{{{طول‌جغرافیایی|۴۴}}}| |
|||
{{وسط‌چین|{{روی نقشه|ایران|label={{{نام‌اثر}}}|position=center|width={{#اگر:{{{اندازه‌تصویر|}۲۵۰}}|{{{اندازه‌تصویر}}}|200}}|lat={{{عرض‌جغرافیایی}}}|long={{{طول‌جغرافیایی}}}|caption=|float=center}}}} |
|||
}}}}}} |
|||
|header15 = {{{سایر اطلاعات|}}} |
|||
|label16 = شناخته شده |
|||
|data16 = {{{شناخته شده|}}} |
|||
|label17 = موقعیت |
|||
|data17 = {{{موقعیت|}}} |
|||
|label18 = محدوده قلمرو |
|||
|data18 = {{{محدوده قلمرو|}}} |
|||
|label19 = قبایل ساکن |
|||
|data19 = {{{قبایل ساکن|}}} |
|||
|label20 = شیوه زندگی |
|||
|data20 = {{{شیوه زندگی|}}} |
|||
|label21 = سیستم اداری |
|||
|data21 = {{{سیستم اداری|}}} |
|||
|label22 = شاهک نشین‌ها |
|||
|data22 = {{{شاهک نشین‌ها|}}} |
|||
|label23 = شیوه زندگی |
|||
|data23 = {{{شیوه زندگی|}}} |
|||
|label24 = عقاید |
|||
|data24 = {{{عقاید|}}} |
|||
|label25 = تاسیس |
|||
|data25 = {{{تاسیس|}}} |
|||
|label26 = انقراض |
|||
|data26 = {{{انقراض|}}} |
|||
|label27 = دیرینگی |
|||
|data27 = {{{دیرینگی|آغاز هزاره‌یکم}}} |
|||
|label28 دستاوردها |
|||
|data28 = {{{دستاوردها|}}} |
|||
|label29 = جنگ‌ها |
|||
|data29 = {{{جنگ‌های پیروز|}}} |
|||
|label30 = پیمان‌ها |
|||
|data30 = {{{پیمان‌ها|}}} |
|||
|label31 = سرداران سپاه |
|||
|data31 = {{{سردادران سپاه|}}} |
|||
|label32 = وزیران |
|||
|data32 = {{{وزیران|}}} |
|||
|label33 = دژهای مهم |
|||
|data33 = {{{دژهای مهم|}}} |
|||
|label34 = وبگاه |
|||
|data34 = {{#اگر:{{{وبگاه|}}}|{{وبگاه رسمی|{{{وبگاه|}}}}}}} |
|||
}} |
}} |
||
[[پرونده:Mannaeans 1.jpg|بندانگشتی|290px|چپ|رودک‌ها و تمدن‌های دیگر]] |
|||
'''ماد سفلی''' یا '''ماد بزرگ''' این سرزمین در ابتدا محل اسکان قبایل [[سرزمین ماد]] بود، به سبب وجود رهبری خردمند بنام [[دیاکو]] پیشتاز سایر اقوام و قبایل ایرانی در مبارزه از رهایی یوغ [[آشور]] بود که در آن زمان بر سراسر خاورمیانه تسلط یافته بود. در دوران پادشاهی [[ماد]] نام قبیله مزبور بر همهٔ اراضی فلات [[ایران]] و بخشی از اراضی [[آسیای صغیر]] و [[آسیای مقدم]] بسط یافت. مادی‌ها را یکی از سه قوم بزرگ [[آریایی]] در کنار [[پارس]] و [[پارت]] قرار می‌دهند. مسکن و مقرّ بدوی [[اتحادیه قبایل ماد]] تحت عنوان [[مادای]] در نیمه اول هزارهٔ اول پیش از میلاد بر کرانه‌های رود [[قزل اوزن]] و نزدیک [[شهر میانه]] بود. |
|||
== اراضی مادی ناحیه همدان == |
|||
'''ماد سفلی''': این سرزمین در ابتدا محل زیست قبیله مادای بود، به سبب رهبری خردمندانه [[دیاکو]]، اقوام و قبایل ایرانی از یوغ امپراطوری بزرگ [[آشور]] که در آن زمان بر سراسر خاورمیانه تسلط یافته بود، آزاد شد. در دوران «پادشاهی ماد» نام قبیله مزبور بر همهٔ اراضی فلات [[ایران]] و بخشی از اراضی [[آسیای صغیر]] و [[آسیای مقدم]] نهاده شد. مادی‌ها را یکی از سه قوم بزرگ [[آریایی]] در کنار [[پارس]] و [[پارت]] قرار می‌دهند اما ممکن است پیشینهٔ قوم ماد خیلی کهن‌تر از اقوام آریایی باشد. مسکن بدوی قبیله کوچک ماد تحت عنوان [[مادای]] در نیمه اول هزارهٔ اول پیش از میلاد بر کرانه‌های رود [[قزل اوزن]] و نزدیک [[شهر میانه]] بود. |
|||
در ملتقای [[ماد آتروپاتن]] و مادسفلی، ناحیه همدان قرار دارد. این ناحیه در دامنه کوه [[کوهستان الوند|الوند]] واقع بوده و جویبارانی که از برف‌های آن کوه پدید می‌آیند آن را مشروب می‌سازند. اکثر جویباران مزبور بخش علیای رودک [[قره سو (قم)|قره‌سو]] را ـ که خود به حوضهٔ دریاچه [[حوض سلطان]] تعلق دارد ـ تشکیل می‌دهند؛ ولی سلسله جبال [[کوه رود]] که مرز ماد سفلی می‌باشد اندکی از جنوب‌شرقی‌تر شروع می‌شود و بدین سبب این ناحیه را می‌توان حد فاصل میان ماد آتروپاتن و مادسفلی شمرد؛ و راه‌های کاروان‌روی مناسبی آن را به مادآتروپاتن مربوط می‌سازند. جاده‌های دیگری از اینجا بسوی غرب<ref>[[کرمانشاه]]، [[الی پی]] و بعد [[بابل (دولت شهر)|بابل]]</ref> و به طرف شرق<ref>ناحیهٔ نزدیک [[تهران]]، [[ری]] قدیم و جنوب یعنی [[ایلام (تمدن)|عیلام]] و [[پارتاکن]] ناحیهٔ [[اصفهان]]</ref> ممتد است. اینکه مرکز این ناحیه شهر [[همدان]] کنونی و [[هگمتانه|اکباتان]] یونانیان به زبان مادی '''هنگ متنه'''<ref>Hang mtana</ref> یعنی «محل اجتماع» نامیده می‌شود، تصادف محض نیست اینجا پایتخت دولت [[ماد]] بوده‌است. |
|||
[[پرونده:شاهک اسیر.jpg|بندانگشتی|260px|چپ|شاهک مادی با [[تاج]] یا کلاه مادی موسوم به تیار]] |
|||
==ناحیه همدان== |
|||
در ملتقای [[ماد آتروپاتن]] و ماد سفلی همدان قرار دارد. این ناحیه در پیرامون کوه [[الوند]] واقع است و جویبارانی که از برف‌های آن کوه پدید می‌آیند آن را مشروب می‌سازند. اکثر جویباران مزبور بخش علیای رودک [[قره سو (قم)]] را - که خود به حوضهٔ دریاچه [[حوض سلطان]] تعلق دارد - تشکیل می‌دهند. ولی سلسله جبال [[کوه رود]] که مرز ماد سفلی می‌باشد اندکی از جنوب‌شرقی‌تر شروع می‌شود و بدین سبب این ناحیه را می‌توان حد فاصل میان مادآتروپاتن و مادسفلی شمرد. و راه‌های کاروان‌روی مناسبی آن را به مادآتروپاتن مربوط می‌سازند. جاده‌های دیگری از اینجا بسوی غرب<ref>[[کرمانشاه]]، [[الی پی]] و بعد [[بابل]] </ref> و به طرف شرق<ref>ناحیهٔ نزدیک [[تهران]]، [[ری]] قدیم و جنوب یعنی [[عیلام]] و [[پارتاکن]] ناحیهٔ [[اصفهان]]</ref> ممتد است. اینکه مرکز این ناحیه شهر [[همدان]] کنونی و [[اکباتان]] یونانیان به زبان مادی '''هنگ متنه'''<ref>Hang mtana</ref> یعنی «محل اجتماع» نامیده می‌شود، تصادف محض نیست اینجا پایتخت دولت [[ماد]] بوده است. |
|||
== |
===اراضی مادی دریاچهٔ حوض سلطان === |
||
حوزهٔ دریاچه حوض سلطان، کویرنمک و رودخانه ابهرچای و قره‌سو و قمرود بعلاوه تقریباً تمام [[استان مرکزی]] بخش بزرگی از ماد سفلی بوده‌است. در مرکز این ناحیه سه رودک در جهت دریاچه‌های [[حوض سلطان]] و [[دریای نمک]] جاری می‌باشند: از شمال غرب [[ابهر چای]] به دره‌ای که شهر تاکستان (سیادن) در آن است، جاری می‌گردد؛ و از غرب [[قره سو (قم)|قره‌سو]] که از همدان جاری است و از جنوب‌غرب [[قمرود]] که اکنون شهر [[قم]] در کنار آن واقع است جاری می‌شوند. [[آشوریان]] این ناحیه را '''سرزمین رودک‌ها''' می‌نامیدند. در این ناحیه مناسب‌ترین جا برای سکونت و زراعت دامنه‌های [[البرز]] است، که از سمت شمال این ناحیه را محدود می‌سازد و [[کوه رود]] که از طرف جنوب تا حدی به دریاچه‌ها نزدیک می‌باشد. اکنون شهر [[تهران]] در دامنه‌های جنوبی البرز قرار دارد و در عهد باستان [[ری]] یا رغه که یکی از شهرهای مهم ماد شمرده می‌شد. اکنون در دامنه‌های شمالی کوه‌رود شهر کاشان و [[تپه سیلک]] واقع است. |
|||
و دریای نمک و رودخانهٔ ابهر چای و قره سو و قم رود |
|||
در مشرق [[ری]]، نزدیک قله برفین [[دماوند]] گردنه‌ای وجود دارد بر سر راه [[مازندران]] که در عهد باستان اصطلاحاً '''دروازهٔ کاسپیان''' نامیده می‌شد.<ref>سرزمین باستانی [[کاسپیان]] و [[گلان]] و [[مردم آمارد|امردان]]</ref> |
|||
این ناحیه در مرکز ماد سفلی بوده. سه رودک در جهت دریاچه‌های [[حوض سلطان]] و [[دریای نمک]] جاری می‌باشند: از شمال غرب [[ابهر چای]] به دره‌ای که شهر [[قزوین]] در آن است. و از غرب [[قره سو (قم)]] که از همدان جاری است و از جنوب‌غرب [[قمرود]] که اکنون شهر [[قم]] در کنار آن واقع است. [[آشوریان]] این ناحیه را '''سرزمین رودک‌ها''' می‌نامیدند. در این ناحیه مناسب‌ترین جا برای سکونت و زراعت دامنه‌های [[البرز]] است، که از سمت شمال این ناحیه را محدود می‌سازد و [[کوه رود]] که از طرف جنوب تا حدی به دریاچه‌ها نزدیک می‌باشد. اکنون شهر [[تهران]] در دامنه‌های جنوبی البرز قرار دارد و در عهد باستان [[ری]] یا رغه که یکی از شهرهای مهم ماد شمرده می‌شده در نزدیک آن بر پا بوده. اکنون در دامنه‌های شمالی کوه‌رود شهر [[کاشان]] واقع است. |
|||
===نواحی شمال کویر=== |
|||
در مشرق ری، نزدیک قله برفین [[دماوند]] گردنه‌ای وجود دارد بر سر راه [[مازندران]]<ref>سرزمین باستانی [[کاسپیان]] و [[گلان]] و [[امردان]]</ref> که اصطلاحاً '''دروازهٔ کاسپیان''' نامیده می‌شود. |
|||
این ناحیه نیز در دامنه‌های جنوبی [[کوه البرز]] قرار دارد ولی از دروازه کاسپیان شرقی‌تر است و از سمت جنوب به بیابان شوره زار محدود می‌باشد. در عهد باستان این ناحیه خوار یا [[خوارنا]] نامیده می‌شد. راه کاروان رو به [[آسیای میانه]] از این ناحیه می‌گذشت و اکنون شهرهای [[سمنان]] و [[دامغان]] بر مسیر آن قرار داشتند. بخش شرقی خوارنا به فلات [[خراسان]] یعنی بخش جنوبی [[پارت]] قدیم ملحق می‌گشت. |
|||
مسلماً ماد با نواحی جنوبی‌تر نیز مناسبات نزدیک داشت و بویژه در زمان‌های کهن ظاهراً مردم آن سرزمین با [[کاسی]]ها و ساکنان [[عیلام]] از حیث قومیّت و زبان قرابت داشتند. ماد از طریق [[پارتاکنا]] با [[پارس]] که از کهن‌ترین زمان‌ها توسط عیلامیان مسکون بود نیز مربوط بوده؛ ولی در عین حال مسافات دراز و پهنه‌های لم‌یزرع، خاک ماد را از جنوب و جنوب‌شرقی [[ایران]] جدا می‌کرد. |
|||
==ناحیهٔ شمالی کویر== |
|||
این ناحیه نیز در دامنه‌های جنوبی البرز قرار دارد ولی از «دروازه کاسپیان» شرقی‌تر است و از سمت جنوب به بیابان شوره زار محدود می‌باشد. در عهد باستان این ناحیه خوار یا [[خوارنا]] نامیده می‌شد. راه کاروان رو به [[آسیای میانه]] از این ناحیه و اکنون از شهرهای [[سمنان]] و [[دامغان]] می‌گذرد. بخش شرقی خوارنا به فلات [[خراسان]] یعنی بخش جنوبی [[پارت]] قدیم ملحق می‌گردد. |
|||
جاده کاروان‌رویی که [[آسیای میانه]] را به [[آسیای مقدم]] متصل می‌کرد از خاک ماد می‌گذشت. این راه که از ناحیه [[اکباتانا]] عبور می‌کرد و سپس در دامنه‌های جنوبی [[البرز]] و در نواحی تهران و سمنان امتداد می‌یافت اهمیت فوق‌العاده‌ای در تاریخ [[ماد]] داشته‌است. |
|||
مسلماً ماد با نواحی جنوبی‌تر نیز مناسبات نزدیک داشته و بویژه در زمان‌های کهن که ظاهراً مردم آن سرزمین با [[کاسی]] ها و ساکنان [[عیلام]] از حیث قومیّت و زبان قرابت داشتند. ماد از طریق [[پارتاکنا]] با [[پارس]] که از کهن‌ترین زمان‌ها توسط عیلامیان مسکون بود نیز مربوط بوده. ولی در عین حال مسافات دراز و پهنه‌های لم‌یزرع خاک ماد را از جنوب و جنوب‌شرقی [[ایران]] جدا می‌کرد. |
|||
ضمناً چنانچه در نظر گیریم که مردم دام‌پرور کرانه شرقی و غربی [[دریای خزر]] از لحاظ تاریخی با ماد رابطه نزدیک داشته و از لحاظ فرهنگی<ref>بخش اعظم ایشان</ref> و قومی همانند بودند، در می‌یابیم که سرنوشت ماد همیشه با مقدرات آسیای میانه مربوط بوده‌است. |
|||
چنانکه گفته شد جادهٔ کاروان‌رویی که [[آسیای میانه]] را به [[آسیای مقدم]] متصل می‌کرد از خاک ماد می‌گذشت. این راه که از ناحیهٔ [[اکباتانا]] عبور می‌کرد و سپس در دامنه‌های جنوبی [[البرز]] و در نواحی تهران و سمنان امتداد می‌یافت اهمیت فوق‌العاده‌ای در تاریخ [[ماد]] داشته. |
|||
روابط مادسفلی با مشرق و جنوب و اختلاف شرایط آن با [[ماد آتروپاتن]] (آذربایجان) موجب گشت که پیوند میان این دو قسمت ایران نا استوار باشد و بدین سبب از قرن چهارم پ. م. سرنوشت تاریخی آنها متفاوت بوده و از آنجمله پیدایش و قوام قومیّت ایشان نیز از طرق مختلف جریان یافت.<ref>که در نتیجهٔ آن تکامل ماد سفلی نسبت به ماد آتروپاتن اندکی بطیی‌تر بود</ref> |
|||
ضمناً چنانچه در نظر گیریم که مردم دام‌پرور کرانهٔ شرقی و غربی [[دریای خزر]] از لحاظ تاریخی با ماد رابطهٔ نزدیک داشته و از لحاظ فرهنگی<ref>بخش اعظم ایشان</ref> و قومی همانند بودند، در می‌یابیم که سرنوشت ماد همیشه با مقدرات آسیای میانه مربوط بوده است. |
|||
==سکنه ماد== |
|||
روابط ماد سفلی با مشرق و جنوب و اختلاف شرایط آن با [[ماد آتروپاتن]]<ref> که در نتیجهٔ آن تکامل ماد سفلی نسبت به ماد آتروپاتن اندکی بطیی‌تر بود</ref> موجب گشت که روابط میان این دو قسمت کشور نااستوار باشد و بدین سبب از قرن جهاردهم پ. م. سرنوشت تاریخی آنها متفاوت بوده و از آنجمله پیدایش و قوام قومیّت ایشان نیز از طرق مختلف جریان یافت. |
|||
تمدن و فرهنگ قدیمتر ماد. |
|||
{{وسط‌چین}} |
|||
<gallery> |
|||
پرونده:گرتهٔ فرورتیش.jpg|[[فرورتیش دوم]] |
|||
پرونده:چیتران تُخمه.jpg|[[چیتران تُخمه]] |
|||
پرونده:MIDIYA4.jpeg|سکنهٔ اسیر ماد |
|||
پرونده:مردی از قوم لولو.jpg|مردی از قوم [[لولوبی (قوم)|لولو]] |
|||
پرونده:دو مرد اسکیت.jpg|جدال دو مرد اسکیت و ماد |
|||
پرونده:سکنهٔ ماد.jpg|تیپ مردمان ماد و ماننا |
|||
پرونده:کشاورز ایرانی.jpg|یک کشاورز ایرانی |
|||
پرونده:برزگران گیلزان.jpg|برزگران ماد یا ماننا |
|||
پرونده:دو رجال از ماد و آشور.jpg|مناظره دو پیشوا |
|||
پرونده:شاهک اسیر.jpg|تاج مادی موسوم به تیار |
|||
</gallery> |
|||
{{پایان}} |
|||
== جستارهای وابسته == |
|||
==پانویس== |
|||
* [[اتحادیه قبایل ماد]] |
|||
{{پانویس}} |
|||
* [[آمادای]] |
|||
== پانویس == |
|||
==جستارهای وابسته== |
|||
{{پانویس|۲}} |
|||
* [[ماد]] |
|||
* [[ماد آتروپاتن]] |
|||
{{درگاه|ماد}} |
|||
* [[مادای]] |
|||
{{ویکی‌انبار-رده|Medes|مادها}} |
|||
== منابع == |
== منابع == |
||
* ای. |
* ای.م. دیاکونوف. ''[[تاریخ ماد (کتاب)|تاریخ ماد]]''. فصل دو. {{شابک|964-445-106-6}} |
||
==پیوند به بیرون== |
|||
== پیوند به بیرون == |
|||
[[رده:ایران]] |
|||
{{پیش از پادشاهی ماد}} |
|||
[[رده:مادها]] |
|||
[[رده:شاهان ماد]] |
|||
[[رده:مادها]] |
|||
{{ماد-خرد}} |
|||
[[رده:منائیان]] |
|||
{{شاهان ماد}} |
|||
[[رده:سکاها]] |
|||
{{شاهنشاهی ماد}} |
|||
[[رده:کیمری]] |
|||
[[رده:تاریخ ایران]] |
|||
[[رده:تمدن‌های باستانی]] |
|||
[[رده:اقوام باستانی فلات ایران]] |
|||
[[رده:تاریخ ایران باستان]] |
|||
[[رده:مردمان باستانی ایران]] |
|||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۱:۱۵
| ماد سفلی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| نوع | سرزمین |
| نام کشور | ماد سفلی |
| نام‌های دیگر | سرزمین رودک‌ها، ماد کوچک، ماد شرقی مادهای دور دست |
| دیرینگی | آغاز هزاره‌یکم |
ماد سفلی یا ماد بزرگ این سرزمین در ابتدا محل اسکان قبایل سرزمین ماد بود، به سبب وجود رهبری خردمند بنام دیاکو پیشتاز سایر اقوام و قبایل ایرانی در مبارزه از رهایی یوغ آشور بود که در آن زمان بر سراسر خاورمیانه تسلط یافته بود. در دوران پادشاهی ماد نام قبیله مزبور بر همهٔ اراضی فلات ایران و بخشی از اراضی آسیای صغیر و آسیای مقدم بسط یافت. مادی‌ها را یکی از سه قوم بزرگ آریایی در کنار پارس و پارت قرار می‌دهند. مسکن و مقرّ بدوی اتحادیه قبایل ماد تحت عنوان مادای در نیمه اول هزارهٔ اول پیش از میلاد بر کرانه‌های رود قزل اوزن و نزدیک شهر میانه بود.
اراضی مادی ناحیه همدان
[ویرایش]در ملتقای ماد آتروپاتن و مادسفلی، ناحیه همدان قرار دارد. این ناحیه در دامنه کوه الوند واقع بوده و جویبارانی که از برف‌های آن کوه پدید می‌آیند آن را مشروب می‌سازند. اکثر جویباران مزبور بخش علیای رودک قره‌سو را ـ که خود به حوضهٔ دریاچه حوض سلطان تعلق دارد ـ تشکیل می‌دهند؛ ولی سلسله جبال کوه رود که مرز ماد سفلی می‌باشد اندکی از جنوب‌شرقی‌تر شروع می‌شود و بدین سبب این ناحیه را می‌توان حد فاصل میان ماد آتروپاتن و مادسفلی شمرد؛ و راه‌های کاروان‌روی مناسبی آن را به مادآتروپاتن مربوط می‌سازند. جاده‌های دیگری از اینجا بسوی غرب[۱] و به طرف شرق[۲] ممتد است. اینکه مرکز این ناحیه شهر همدان کنونی و اکباتان یونانیان به زبان مادی هنگ متنه[۳] یعنی «محل اجتماع» نامیده می‌شود، تصادف محض نیست اینجا پایتخت دولت ماد بوده‌است.
اراضی مادی دریاچهٔ حوض سلطان
[ویرایش]حوزهٔ دریاچه حوض سلطان، کویرنمک و رودخانه ابهرچای و قره‌سو و قمرود بعلاوه تقریباً تمام استان مرکزی بخش بزرگی از ماد سفلی بوده‌است. در مرکز این ناحیه سه رودک در جهت دریاچه‌های حوض سلطان و دریای نمک جاری می‌باشند: از شمال غرب ابهر چای به دره‌ای که شهر تاکستان (سیادن) در آن است، جاری می‌گردد؛ و از غرب قره‌سو که از همدان جاری است و از جنوب‌غرب قمرود که اکنون شهر قم در کنار آن واقع است جاری می‌شوند. آشوریان این ناحیه را سرزمین رودک‌ها می‌نامیدند. در این ناحیه مناسب‌ترین جا برای سکونت و زراعت دامنه‌های البرز است، که از سمت شمال این ناحیه را محدود می‌سازد و کوه رود که از طرف جنوب تا حدی به دریاچه‌ها نزدیک می‌باشد. اکنون شهر تهران در دامنه‌های جنوبی البرز قرار دارد و در عهد باستان ری یا رغه که یکی از شهرهای مهم ماد شمرده می‌شد. اکنون در دامنه‌های شمالی کوه‌رود شهر کاشان و تپه سیلک واقع است.
در مشرق ری، نزدیک قله برفین دماوند گردنه‌ای وجود دارد بر سر راه مازندران که در عهد باستان اصطلاحاً دروازهٔ کاسپیان نامیده می‌شد.[۴]
نواحی شمال کویر
[ویرایش]این ناحیه نیز در دامنه‌های جنوبی کوه البرز قرار دارد ولی از دروازه کاسپیان شرقی‌تر است و از سمت جنوب به بیابان شوره زار محدود می‌باشد. در عهد باستان این ناحیه خوار یا خوارنا نامیده می‌شد. راه کاروان رو به آسیای میانه از این ناحیه می‌گذشت و اکنون شهرهای سمنان و دامغان بر مسیر آن قرار داشتند. بخش شرقی خوارنا به فلات خراسان یعنی بخش جنوبی پارت قدیم ملحق می‌گشت.
مسلماً ماد با نواحی جنوبی‌تر نیز مناسبات نزدیک داشت و بویژه در زمان‌های کهن ظاهراً مردم آن سرزمین با کاسی‌ها و ساکنان عیلام از حیث قومیّت و زبان قرابت داشتند. ماد از طریق پارتاکنا با پارس که از کهن‌ترین زمان‌ها توسط عیلامیان مسکون بود نیز مربوط بوده؛ ولی در عین حال مسافات دراز و پهنه‌های لم‌یزرع، خاک ماد را از جنوب و جنوب‌شرقی ایران جدا می‌کرد.
جاده کاروان‌رویی که آسیای میانه را به آسیای مقدم متصل می‌کرد از خاک ماد می‌گذشت. این راه که از ناحیه اکباتانا عبور می‌کرد و سپس در دامنه‌های جنوبی البرز و در نواحی تهران و سمنان امتداد می‌یافت اهمیت فوق‌العاده‌ای در تاریخ ماد داشته‌است.
ضمناً چنانچه در نظر گیریم که مردم دام‌پرور کرانه شرقی و غربی دریای خزر از لحاظ تاریخی با ماد رابطه نزدیک داشته و از لحاظ فرهنگی[۵] و قومی همانند بودند، در می‌یابیم که سرنوشت ماد همیشه با مقدرات آسیای میانه مربوط بوده‌است.
روابط مادسفلی با مشرق و جنوب و اختلاف شرایط آن با ماد آتروپاتن (آذربایجان) موجب گشت که پیوند میان این دو قسمت ایران نا استوار باشد و بدین سبب از قرن چهارم پ. م. سرنوشت تاریخی آنها متفاوت بوده و از آنجمله پیدایش و قوام قومیّت ایشان نیز از طرق مختلف جریان یافت.[۶]
سکنه ماد
[ویرایش]تمدن و فرهنگ قدیمتر ماد.
-
-
-
سکنهٔ اسیر ماد -
مردی از قوم لولو -
جدال دو مرد اسکیت و ماد -
تیپ مردمان ماد و ماننا -
یک کشاورز ایرانی -
برزگران ماد یا ماننا -
مناظره دو پیشوا -
تاج مادی موسوم به تیار
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]
منابع
[ویرایش]- ای.م. دیاکونوف. تاریخ ماد. فصل دو. شابک ۹۶۴−۴۴۵−۱۰۶−۶
پیوند به بیرون
[ویرایش]| دوران تکوین |
| ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سکنه ماننا |
| ||||||||||||||||
| سکنه ماد |
| ||||||||||||||||
| القاب |
| ||||||||||||||||
