نبرد قرقر

توجه:دوستان،این صفحه در حال ویرایش و بازنویسی است.

نبرد کرکر (یا قَرقَر) (Qarqar, Carcar, Karkar) نبردی بود که در کرکر در شمال غرب سوریه ی امروزی در سال ۸۵۳ پیش از میلاد بین شلمنسر سوم پادشاه آشور از یک سو و قشونی بزرگ از متحدان سوری،فینیقی،اسرائیلی،(و به تعبیری حتی کیلیکی و مصری) درگرفت. اهمیت این نبرد یکی از این جهت بود که تعداد سربازان و ادوات و آلات جنگی شرکت کننده و به کاررفته در آن از همه ی جنگ های پیش از آن بیشتر بود و دیگر این که برخی از قبایل و اقوام برای نخستین بار در این نبرد وارد صحنه ی تاریخ شدند،مانند اعراب که با شترهای خود در این جنگ شرکت کردند.

طمع ورزی و دست اندازی های آشوریان به سرزمین های غربی

پادشاهان آشوری از مدتی پیش تهاجمات و کشورگشایی های خود را آغاز کرده بودند،آشور دان دوم (٩٣٤-٩١٢ ق.م.) -که نخستین پادشاه دوره ی آشور نو است و شاید به نوعی بتوان وی را شالوده افکن امپراتوری آشور نو نامید-در طول دوره ی سلطنتش مقدمات تبدیل آشور به یک قدرت و امپراتوری جهانی را فراهم ساخته بود،وی یک سری اقدامات در راستای کامیابی و شکوفایی اقتصادی و تجاری آشور به انجام رساند،لشکرکشی های تنبیهی موفقی در خارج از مرز های آشور در تمام جهات جغرافیایی به عمل آورد و آرامی ها و سایر مردمان قبیله ای اطراف مرزهای آشور را یک گوشمالی حسابی داد.وی برای بازسازی آشور،از تور ابدین تا کوهپایه های آن سوی آربیلوم(اربیل امروزی، Arbel) در تمام ایالت ها دفاتر و تشکیلات دولتی ایجاد کرد و در همه ی کشتزارها و مزارع گاوآهن کار گذاشت، اقدامی که باعث تولید بی سابقه و رکورد شکن غلات و حبوبات و در نتیجه ترقی و شکوفایی اقتصادی کشور شد. پس از درگذشت وی، پسرش آداد نیراری دوم (٩١٢-٨٩١ ق.م.) به سلطنت رسید.او مناطقی را که قبلاً فقط به طور صوری و ظاهری تحت استیلا و تابعیت آشور بودند، به طور کامل و به معنای واقعی کلمه تحت کنترل درآورد و آرامی ها و نوهیتی ها(Neo-Hittites) و هوری های دردسرساز را به مناطق و نقاط دور تبعید کرد،وی در مصاف با بابلیان نیز موفق بود و علاوه بر آن به غرب لشکرکشی کرد و شهر آرامی نصیبین را اشغال کرد و در برقراری ثبات در منطقه ی رود خابور کوشید. جانشین وی توکولتی نینورتای دوم هم (٨٩٠-٨٨٤ ق.م.)به راه پدر خویش رفت و سعی در اعتلای آشور نمود.

دوره ی حکومت آشورنسیراپال دوم

دوره ی سلطنت آشورنصیرپال دوم (۸۸۳-۸۵۹ ق.م.) در مقایسه با چند پادشاه قبل از او برجسته تر بود،وی نیز برخی از ایالات و مناطق هیتی ها و آرامی های شمال سوریه را تصرف کرد،این اقدام برای هیتیان و آرامیان غافلگیر کننده بود. در برابر مهاجمان مقاومت صورت گرفت،اما بسیاری از شهر های کوچکتر بی درنگ تسلیم شدند و پرداخت خراج را تعهد کردند.آشورنسیراپال از این خراج برای روغن کاری ماشین جنگیش بهره برد. گفته می شود که سپاه آشوری در این جنگ ها روزی سی چهل کیلومتر طی طریق می کرد و حتی به دریای مدیترانه هم رسید و آشورنسیرپال شمشیرش را در آب دریا شست و در آنجا برای ایزدان قربانی کرد.اما با اینهمه این جنگ ها و لشکرکشی های آشورنسیراپال موقتی و زودگذر بودند و وی در مجموع نتوانست سلطه ی درازمدت و پایداری در این مناطق داشته باشد، در واقع اهمیت دوره ی آشورناسیراپلی بیشتر از بابت ساختن و آراستن شهر ترک گشته ی کلخو (نیمرود باستان شناسان،کالاح ،کلهو،کال در عربی،کاله) بود که آن را پایتخت خود قرار داد.

شلمنسر سوم (شولمانو-آشاردو،Šulmānu-ašarēdu)

شلمنسار سوم (۸۵۸-۸۲۴ ق.م.) جنگجوی قابل و معروفی بوده است و در زمان او بود که نبرد معروف کرکر اتفاق افتاد.شلمنسر در سال ۸۵۷ ق.م. به غرب لشکرکشی کرد و به رشته کوه های آمانوس و سواحل دریای مدیترانه رسید.وی سال بعد (۸۵۶ ق.م.) آشوریان را در این سرزمین ساکن کرد.این اقدام وی نه تنها باعث ثبات بیشتر منطقه نشد،بلکه به تنش ها و اختلافات دامن هم زد و سایر دولت-شهرها و پادشاهی ها در غرب اتحادیه ای دفاعی در برابر آشوریان تشکیل دادند. در راس این اتحاد،هاداد-ازر پادشاه دمشق،ایرهولنی حاکم حماه و آخاب(آحاب) پادشاه اسرائیل قرار داشتند. به نظر می رسد که این متحدین تلاش کرده اند تا در حدود آشور نفاق و تفرقه بیندازند و باعث مناقشه شوند،البته از این بابت مطمئن نیستیم،اما استل کورخ که منبع اطلاعاتی اصلی و عمده ی ما درباره ی نبردها و لشکرکشی های غربی شلماناسار سوم می باشد،به شورش فردی به نام گیامو (Giammu) در دره ی رود بالیک (Balik) اشاره می کند.با این حال،گویا خود شلمنسر تمایل به جنگیدن از خود نشان می داده تا به طور قطعی تعیین کند که به اصطلاح چه کسی رئیس است. او پس از رؤیت شدن ماه کامل در ماه ایار چنان که معمول بود،در سالی که دایان آشور سپهسالار آشوری لیمو بود،از نینوا حرکت کرد،از طریق مقایسه دانسته می شود که این هنگام،بهار سال ۸۵۳ قبل از میلاد بوده است.

قشون به سمت غرب حرکت کرد و نخستین رویارویی آن با دشمنان در دره ی رود بالیک صورت گرفت،یعنی جایی که گیامو قدرت را قبضه کرده بود. موفقیت با طرف آشوری بود و قشون پادشاه فاتح در شهر کارکمیش از رود فرات گذشت، کتیبه های شلمنسر،نام این شهر را کار-شلمنسر گفته اند. در پیترو،پادشاه سفیران و فرستادگان ملیدو (ملیتنه)،گورگوم،کوموهی (کوموهو)،کارکمیش،آرپاد و حلب را که وفاداری خود را نسبت به پادشاه آشور اعلام می داشتند،دریافت کرد. مهم تر از اینها،نمایندگان اراضی ای که اخیراً در غرب به تصرف آشور درآمده بودند،یعنی سامال و پاتینا به حضور پادشاه بار یافتند.

قشون آشور در ادامه ی لشکرکشی خود (به گونه ای که معلوم ماست)به هالمان (یاحلب) رسید،گفته می شود که شهر به سامال تعلق داشت که قبلا اظهار انقیاد کرده و تسلیم شده بود،ولی شلمنسر تسلیم شدن آن را به صورت رخدادی ویژه یاد می کند. پادشاه آشور به ارک شهر صعود کرد،برای هاداد قربانی داد و به سمت جنوب غرب ادامه ی مسیر داد و به حماه که اولین پادشاهی عضو اتحاد ضد آشوری بود،حمله کرد.آشوری ها با چپاول و غارت کردن اطراف سعی کردند دشمنانشان را به جنگ وادارند.شلمنسر می گوید:

"به سوی شهرهای (شاه) ایرهولنی حماتی روی آوردم،آدنو،پارگا و آرگانا شهرهای باشکوه و معظمش را تسخیر کردم،اسیران،اشراف و اعاظم و دارایی های قصرش را به چنگ آوردم و آنها را انتقال دادم،به کاخ هایش آتش زدم."

بی گمان این رفتار-نسبتاً-خشن در ازای مقاومتی بوده که فرمانروای مزبور از خود نشان داده است،هر چند که خشونت برای پادشاهان آشور امری عادی و معمولی تلقی می شود. قشون آشور به سمت دریای مدیترانه حرکت کرد و شهر کرکر(قرقر) که در ساحل رود اورونتس قرار داشت،هدف بعدی چپاول و غارت های سپاه آشور شد.پس از تصرف و غارت این شهر بود که آشوری ها با سپاهیانی بی شمار از دشمن روبرو شدند:اتحادیه ی پادشاهان به طور جدی تصمیم به مقابله گرفته بودند.

جنگ کرکر

شلمنسر در استل کورخ نبرد مزبور را اینگونه توصیف می کند:

"من منهدم کردم،با خاک یکسان کردم و سوزاندم شهر کرکر را،آن شهر باشکوه و مجلل را،(سپس شروع به برشمردن نیروهای متخاصم می کند:)

١-هادادازر پادشاه دمشق ١٢٠٠ ارابه ی جنگی،١٢٠٠ سواره نظام و ٢٠٠٠٠ سرباز آورده بود.

٢-ایرهولنی شاه حماۃ ۷۰۰ ارابه ی جنگی،۷۰۰ سواره نظام و ۱۰۰۰۰ سرباز آورده بود.

۳-آخاب (آحاب) پادشاه اسرائیل ۲۰۰۰ ارابه و ۱۰۰۰۰ سرباز آورد.

۴-سرزمین Kur Gu-a-a (که بعضا آن را با Que در کیلیکیه منطبق می کنند) ۵۰۰ سرباز فرستاد.

۵-سرزمین Kur Mu-us-ra (که برخی آن را با مصر یکی دانسته اند،اما احتمالا جایی نزدیک Que بوده است)۱۰۰۰ سرباز فرستاد.

۶-سرزمین ایرکاناتا ۱۰ ارابه ی جنگی و ۱۰۰۰۰ سرباز فرستاد.

۷-ماتینو باعال حاکم آرواد ۲۰۰ سرباز فرستاد.

۸-سرزمین اوساناتا(اوسانات) (در منطقه ی جبله در لبنان) ۲۰۰ سرباز فرستاد.

۹-آدون-باعال از سرزمین شیانو (در منطقه ی جبله لبنان) ۳۰ ارابه فرستاد.

۱۰-گیندیبو پادشاه اعراب ۱۰۰۰ شتر یک کوهانه(شتر ویژه ی سواری،شتر تندرو)و شترسوار فرستاد.

۱۱-بائاسا پادشاه آمون ۱۰۰ سرباز فرستاد(این که آیا ben Ruhubi است یا Bit-Ruhubi مشخص نیست،در ضمن این هم معلوم نیست که در صورتی که ben Ruhubi باشد آیا Ruhubi هم مانند پسرش پادشاهی کرده یا نه،مشخص نیست،حتی در برخی منابع باستان شناختی به صورت Beth-Rehob خوانده شده است.)

این دوازده پادشاه را او به هم پیمانی خود برگرفت،آنها علیه من برای جنگ و نزاع آمدند."

دراینجا چند مسئله پیش می آید:یکی اینکه شلمنسر می گوید"دوازده پادشاه"،ولی یازده حکمران را می شمارد،چند توجیه مختلف برای این مسئله آورده شده است،یکی این که در نظر بگیریم که آخرین پادشاه نام برده شده بر دو شهر حکومت می کرده،یعنی بائاسا هم شاه آمون بوده و هم شاه بیت-روهوبی،اگرچه این دو سرزمین بوسیله ی دمشق از هم جدا می شوند،احتمال و ظن دیگر عبارت است از این که شهر کرکر دوازدهمین سرزمین و پادشاهی بوده که در این هنگام،قبل از این که جنگ بزرگ و اصلی دربگیرد،بوسیله ی آشوریان تاراج و ویران شده بوده و به همین علت نمی توانسته در جنگ شرکت کند و از همین رو شلمنسر از دوازده پادشاهی سخن می گوید و حال این که کرکر به علت یاد شده در بالا دیگر نمی توانسته با آشوریان درافتد،اگرچه کرکر احتمالا پادشاهی مستقلی نبوده است،محتمل ترین توجیه برای این مسئله این است که بگوییم عدد دوازده در اینجا تنها جنبه ی نمادین و سمبولیک دارد و منظور از آن واقعا "عدد دوازده" نیست.

شلمنسار جنگ را با عبارات کلیشه ای و همیشگی پادشاهان آشوری وصف می کند،می گوید که به یاری قدرت برتری که آشور اربابش به او داده و سلاح های قدرتمندی که در اختیارش نهاده شده است،با دشمنانش جنگیده و

منابع و مآخذ

ویکی پدیای انگلیسی،مدخل Battle of Qarqar