قلاویز و حدیده
قلَاویز و حَدیده ابزاری برای تراش دنده‌های پیچ بر روی موادی مانند فلز، چوب و پلاستیک.
قلاویز برای دنده‌کردن داخل استوانه‌ها (مهره) به‌کار می‌رود. حدیده سطوح بیرونی مثل لوله استوانه را در گام مشخص دنده می‌کند. فرایند تراشیدن با قلاویز را قلاویزکاری، و فرایند تراشیدن دنده‌های پیچ با حدیده را رِزوِه‌تراشی یا پیچ‌تراشی می‌گویند.
قلاویزها در نوع کلی دستی و ماشینی هستند. قلاویزهای دستی معمولاً دو یا سه مرحله ای هستند که روی بدنه قلاویز به وسیله خط مشخص شده انده (یک خط: اول رو، دو خط:دوم رو، بدون خط:سوم رو یا آخر رو). قلاویزهای ماشینی غالباً تک مرحله ای هستند و از لحاظ شکل دندانه به دو نوع مستقیم (جهت قلاویزکاری قطعات با انتهای باز یا همان ته باز) و مارپیچ (جهت قلاویزکاری قطعات با انتهای بسته یا ته بسته) تقسیم‌بندی می‌شوند.
قلاویز کاری دستی به وسیله دسته قلاویز و نیروی دست انجام می‌شود. اما قلاویز کاری با ماشین، گشتاور مورد نیاز به وسیله ماشین قلاویز یا دستگاه‌های مشابه دیگر ایجاد می‌شود.
قلاویزها با توجه به جهت چرخش به دو دسته، راست (جهت عقربه‌های ساعت) و چپ (خلاف جهت عقربه‌های ساعت) تقسیم می‌شوند.
حدیدهٔ دوپارچهٔ قابل تنظیم از دو نیمهٔ جدا از هم ساخته شده‌است که معمولاً در حدیده‌گیر که شامل کَلّگی و راهنماست، جای می‌گیرد.
به هنگام رزوه‌تراشی و قلاویزکاری، باید نکات زیر را به‌کار بست:
- ۱- در هر دور که ابزار به‌طرف راست می‌چرخد نیم دور آن را به‌طرف چپ می‌گردانند تا براده‌های جداشده از بین لبه‌های بُرنده آزاد گردد.
- ۲- اِعمال نیروی زیاد باعث شکستن ابزار، خراب‌شدن قطعه کار و ناصاف شدن دنده‌ها می‌شود.
- ۳- در موقع دنده‌کردن قطعات فولادی، بهتر است روغن به ابزار بزنند.
- ۴- برای دنده‌کردن قطعات آلومینیمی، زدن نفت بهتر است.
- ۵- برای دنده‌کردن برنج یا چدن، نباید هیچ‌گونه روغن به‌کار برد. (فقط در ابعاد کوچک)
باید قبل از قلاویزکاری از جداول استاندارد قطر مته جهت سوراخ‌کاری را پیدا کرد. برای مثال، پیچ M6 فقط در سوراخی که به قطر 5mm قلاویزکاری شده قابلیت چرخش دارد. (رزوه‌های ایزومتریکی، ابعاد مقایسه با DIN 13 (12.86) first Serie)
تاریخچه
[ویرایش]در حالی که مهره‌ها و پیچ‌های مدرن معمولاً از فلز ساخته می‌شوند، در قدیم از ابزارهای نجاری برای ساختن پیچ‌ها و مهره‌های چوبی بسیار بزرگ برای ساختن وینچ‌ها ، آسیاب‌های بادی ، آسیاب‌های آبی و آسیاب‌های آرد در قرون وسطی استفاده می‌شد. برش آسان و تعویض قطعات چوبی با نیاز به مقاومت در برابر گشتاور زیاد و تحمل بارهای سنگین متعادل می شد. با سنگین تر شدن بارها، پیچ های بزرگتر و قوی تری برای مقاومت در برابر شکست مورد نیاز بود. برخی از مهره ها و پیچ ها با فوت یا یارد اندازه گیری می شدند. این پیشرفت در نهایت منجر به جایگزینی کامل قطعات چوبی با قطعات فلزی با اندازه یکسان شد. هنگامی که یک قطعه چوبی می شکست، معمولاً می شکند، پاره می شود یا پاره می شود. با سمباده‌شدن تراشه ها، قطعات باقی‌مانده مجدداً مونتاژ شده و در یک قالب موقتی از خاک رس محصور می شدند و سپس فلز مذاب در قالب ریخته شده تا جایگزینی مشابه در محل حفره ساخته شود.
قلاویز و حدیده های فلزکاری اغلب در قرن‌های 18 و 19 (مخصوصاً اگر کاربر در ساخت ابزار مهارت داشت)، با استفاده از ابزارهایی مانند سوهان برای شکل‌دهی، و آهنگری برای سخت‌کردن ساخته می‌شد. بنابراین سازندگان دستگاه هایی مثل لوکوموتیو، اسلحه گرم، یا ماشین آلات نساجی ترجیح میدادند که قلاویز و حدیده مخصوص خود را بسازند. در طول قرن نوزدهم، صنایع ماشین‌کاری بسیار تکامل یافتند، و خرید قلاویز و حدیده ها از تامین‌کنندگان متخصص جایگزین تولیدات درون کارگاهی شد. جوزف کلمنت یکی از اولین فروشندگان قلاویز و حدیده بود که از سال 1828 شروع به کار کرد. [۱] با معرفی روش های پیشرفته تر فرزکاری در دهه های 1860 و 1870، کارهایی مانند بریدن قلاویز ها با سوهان دستی به تاریخ پیوست. در اوایل قرن بیستم، روش رزوه زنی تکامل قابل توجهی رپیدا کرد و باعث پیشرفت بیشتر انواع صنایع، از جمله تولیدات انواع قلاویز و حدیده ها شد. در طول قرن‌های 19 و 20، استانداردسازی رزوه ها همزمان با تکنیک‌های تولید رزوه مثل حدیده و رزوه ، در حال تکامل بود .
قلاویز ماشینی
[ویرایش]قلاویز کاری ممکن است یا بصورت دستی با استفاده از مجموعه ای از قلاویز ها (قلاویز اول، قلاویز دوم و قلاویز نهایی) یا با استفاده از ماشین هایی مانند ماشین تراش ، دستگاه دریل، دستگاه مته ستونی, دستگاه فرز عمودی, HMCs, VMC ، انجام شود . قلاویز کاری با ماشین ها ، سریعتر و عموما دقیق تر است زیرا خطای انسانی حذف می شود.
به طور کلی قلاویز کاری با ماشین دقیق تر است، زیرا عملیات قلاویز کاری به طور سنتی به دلیل شکستگی مکرر قلاویز و کیفیت نامناسب رزوه بسیار دشوار است.
دلایل رایج شکستن قلاویز عبارتند از:
- فرسودگی قلاویز را نمی توان به راحتی تعیین کرد
- استفاده از قلاویز با هندسه نادرست برای یک کاربرد خاص
- استفاده از قلاویزهای غیر استاندارد یا با کیفیت پایین
- گرفتگی با پلیسه ها
- ناهماهنگی بین قلاویز و سوراخ
- استفاده کم از روان کننده یا استفاده از روان کننده بی کیفیت
- سرعت نامناسب اسپیندل
برای غلبه بر این مشکلات، نگهدارنده های ابزار مخصوصی مورد نیاز است تا احتمال شکستگی قلاویز در هنگام قلاویز کاری را به حداقل برسد. این ابزار معمولاً به عنوان نگهدارنده ابزار معمولی و نگهدارنده ابزار CNC طبقه بندی می شوند.
قلاویز دستی
[ویرایش]قبل از استفاده از قلاویز دستی ابتدا سوراخ مناسبی به قطر مورد نیاز با مته بر روی سطح مورد نظر دریل می‌شود و در مرحله بعد از قلاویز برای ایجاد دندان در داخل سوراخ ایجاد شده استفاده می‌شود.
قلاویز دستی در انتها دارای قسمت مربعی شکل است که به راحتی می‌توان آن را در دست گرفت. حرکت چرخشی این ابزار هنگام استفاده از این قطعه آسان‌تر می‌شود. انواع قلاویزهای دستی دارای سه سری هستند که عموماً از هر سه نوع ابزار دستی هنگام قلاویز کاری استفاده می‌شود.
قلاویزهای دستی، خود به سه زیرمجموعه تقسیم می‌شوند که عبارت هستند از :
- قلاویز دستی پیشرو : از این نوع قلاویز برای شروع کار بهره گرفته می‌شود.
- قلاویز دستی میانه‌رو : روی بدنه این قلاویز دو خط به چشم می‌خورد و پس از شروع کار، به کمک این نوع قلاویز عمق دندانه‌های ایجاد شده را بیشتر می‌کند.
- قلاویز دستی پس رو : این قلاویز که با نام «قلاویز تکمیل» نیز شناخته می‌شود، در آخرین مرحله عملیات قلاویزکاری به کار می‌رود. با قلاویز پیشرو، براده‌برداری نهایی صورت می‌گیرد .
دسته قلاویز
[ویرایش]دسته قلاویز یکی از ابزارهای اضافی در قلاویز زنی است که در واقع یک ابزار نگهدارنده برای نگه داشتن و کار با قلاویزهای دستی و حدیده می‌باشد.
برای ایجاد دنده در سوراخ از ابزاری استفاده می‌شود که دو نوع دستی و ماشینی دارد و تفاوت آنها همان‌طور که از نامش پیداست در نحوه استفاده است. ساختن دنده در سوراخ به کاری رایج در محیط‌های صنعتی و در صنایع مختلف مانند تراشکاری، قطعه سازی و غیره گفته می‌شود. این کار به وسیله قلاویز انجام می‌شود که نوع دستی آن نیازمند دسته قلاویز برای کار کردن است.
حدیده
[ویرایش]حدیده یک رزوه خارجی را بر روی مواد استوانه‌ای مانند یک میله برش می‌دهد که یک قطعه رزوه‌دار نر ایجاد می‌کند که مانند یک پیچ عمل می‌کند. قالب ها به طور کلی در دو سبک ساخته می شوند: ثابت و قابل تنظیم. یک حدیده قابل تنظیم می‌تواند توسط یک پیچ یکپارچه یا با مجموعه‌ای از پیچ‌هایی که روی نگهدارنده حدیده قرار می‌گیرند تنظیم شود. پیچ های تنظیم یکپارچه ممکن است طوری چیده شوند که به صورت محوری کار کنند، جایی که حرکت پیچ تنظیم به داخل سوراخ رزوه دار در حدیده ، باعث باز شدن بخش شکاف حدیده می شود . حدیده های بدون پیچ های یکپارچه ، در داخل حدیده ، توسط پیچ هایی که به صورت شعاعی چیده شده اند تنظیم می شوند. دو پیچ در استوک به فرورفتگی‌ها در دو طرف شکاف متصل می‌شوند و تمایل دارند شکاف را فشرده کنند، در حالی که پیچ سوم با نوک مخروطی به شکاف می‌پیچد و آن را به زور باز می‌کند. کار کردن این سه پیچ روی هم باعث تنظیم حدیده می شود.
پیچ های یکپارچه بیشتر در ایالات متحده رایج هستند اما در انگلستان و اروپا تقریبا ناشناخته هستند.
حدیده های ثابت رزوه ظاهری را برش می‌دهند که دقت آن به دقتی که قالب با آن ساخته شده است و اثرات سایش بستگی دارد. قالب های قابل تنظیم را می توان کمی فشرده یا منبسط کرد تا مقداری جبران سایش فراهم شود . قلاویزهای قابل تنظیم نیز وجود دارند اما رایج نیستند. قلاویزهای قابل تنظیم یک نوک دارند که از طریق شیار ها شکافته می شود و یک پیچ محوری که لبه های برش را کمی از هم جدا می کند.
قطعه کار (خالی) که باید رزوه شود، معمولاً از نظر قطر کمی کوچکتر از قطر اصلی قالب است، در انتهایی قطعه کار که قرار است رزوه شود، کمی (پخ) داده می شود که این پخ کمک می کند تا قلاویز را روی قسمت خالی متمرکز کند و نیروی مورد نیاز برای شروع برش رزوه را کاهش دهد. [۲] برای شکستن پلیسه ها و جلوگیری از شلوغی، معمولاً چرخش معکوس قلایز مورد نیاز است.
حدید های رزوه ای قالب هایی هستند که برای تمیز کردن رزوه های آسیب دیده ساخته شده اند، [۳] هیچ شکافی برای تغییر اندازه ندارند و از یک میله شش ضلعی ساخته می شوند تا بتوان از آچار برای چرخاندن آنها استفاده کرد. فرآیند ترمیم رزوه های آسیب دیده به عنوان "تعقیب" نامیده می شود. حدیدهای رزوه‌ای را نمی‌توان برای برش رزوه‌های جدید استفاده کرد زیرا فاقد دندانه‌های تراشه‌ساز هستند. سازندگان حدیده ها مدل هایی را به شکل شش گوش تولید کرده اند که برای ایجاد رزوه های جدید در نظر گرفته شده است. [۴] این حدیده ها علاوه بر شکل خارجی، از همه جنبه ها مشابه قالب های ثابت هستند.
روان کننده ها
[ویرایش]استفاده از یک روان کننده مناسب در اکثر عملیات های قلاویز کاری و رزوه کاری ضروری است. روان کننده های توصیه شده برای برخی از مواد رایج به شرح زیر است :
فولاد کربنی : روغن برش مبتنی بر نفت
فولاد آلیاژی : روغن برش مبتنی بر نفت با مقدار کمی (تقریباً 10 درصد) نفت سفید یا الکل های معدنی مخلوط شده است. این مخلوط برای استفاده با فولاد ضد زنگ نیز مناسب است.
چدن : بدون روان کننده ؛ برای پاکسازی تراشه ها باید از یک انفجار هوای با سرعت کم استفاده کرد.
آلومینیوم : نفت سفید یا الکل های معدنی با مقدار کمی (15 تا 25 درصد) روغن برش مبتنی بر نفت مخلوط شده است.
برنج : نفت سفید یا الکل معدنی.
برنز : نفت سفید یا الکل های معدنی با مقدار کمی (10 تا 15 درصد) روغن برش مبتنی بر نفت مخلوط شده است.
مزیت استفاده از مایع های روان کننده و مایعات برشی صحیح عبارتند از :
[ویرایش]１- عمر بیشتر قلاویز ( عمر بیشتر ابزار )
２-تولید ارزشمند تر
３-سایز دقیق تر
４-نتیجه صاف و دقیق تر
５-جلو گیری از تکرار عملیات قلاویز کاری
６-حذف کارآمد تر تراشه ها
مراقبت از حدیده و قلاویز
[ویرایش]۱۔ حدیده و قلاویز را باید جدا از ابزارهای دیگر قرار داد چون لبه‌های تیز و برنده آن ممکن است در اثر تماس با ابزارهای دیگر کند شود یا بشکند.
۲- حدیده و قلاویز را باید پس از استفاده در جعبه یا جای مخصوص خود قرار داد.
منابع
[ویرایش]- ↑ (Roe 1916), p. 58.
- ↑ "Taps and Dies Terminology". TapDie.com. Archived from the original on 2006-11-19. Retrieved 2006-12-03.
- ↑ "Types and Uses - Continued - 14256_231". www.tpub.com. Archived from the original on 9 March 2009. Retrieved 7 May 2018.
- ↑ "High Carbon Steel 38 Piece Do-it-yourselfer Tap & Die Set". Vermont American (به انگلیسی). Retrieved 2022-07-02.
- محمدرضا افضلی (۱۳۸۶)، فرهنگ مهندسی مکانیک، انگلیسی-فارسی، فرهنگ معاصر
- ماتریس، راهنمای خرید قلاویز
- هری استوارت، تام فیلبین، هیدرولیک و پنوماتیک، ترجمهٔ تیمور اشتری نخعی، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۶۲۳۲-۳۲-۷
- شش نکته کلیدی در انتخاب قلاویز
جستار وابسته
[ویرایش]