Pérou

Répiblik di Pérou República del Perú (es) Piruw Republika (qu) Piruw Suyu (ay)
Lanng ofisyèl	Èspangnòl, quechua et aymara
Kapital	Lima
Siperfisi total	1 285 315 km²
Jantilé	Pérouvyen
Popilasyon total	32 280 640 zab. (2017)

Pérou, an fòrm lonng répiblik di Pérou, an èspangnòl Perú ké República del Perú, an quechua Piruw é Piruw Republika é an aymara Piruw é Piruw Suyu, sa roun péy ki sitchwé annan Lwès-a di Lanmérik di Sid. Antouré pa Lékwatò, Lakolonbi, Brézil, Bolivi, Chili ké loséyan Pasifik, li sa trwézyenm pli gran péy-a di sibkontinan pa so sipèrfisi : 1 285 220 km2. Lima, roun vas lè irben di 9 milyon di zabitan, sa kapital-a é pli gran lavil-a di péy. So kapital istorik sa Kouzko, ansyen kapital di lanpir enka.

Sistenm politik atchwèl-a ka roupozé asou Konstitisyon-an di 1993. Dipi 2002, Pérou té divizé an 24 départman ké roun enpòrtan prosésis di désantralizasyon té mété an plas. Parmi so trwè lanng ofisyèl-ya, ki pli palé-a sa èspangnòl-a, swivi di quechua é di l'aymara. Nonm-an di zabitan sa di 31 826 018 an 2017. Pèp-ya ki ka désann dé Enka, ki prensipalman Quechuas ké Aymaras, ki ka rouprézanté group-a ki pli enpòrtan (45 % di popilasyon-an), ki swivi pa métis Éropéyen/Anmérendjen (37 % di popilasyon-an) ké désandan di Éropéyen(15 % di popilasyon-an).

Listwè

Pronmyé sivilizasyon

Éstèl di Raimondi, sivilizasyon Chavín (Ancash, Pérou).

Pronmyé vèstij di prézans di moun té fika dékouvri annan lagròt Pikimachay et dateraient pou kouch-ya ki pli ansyen-yan di 19000 anvan nou lè. Popilasyon-yan sa alò pou laplipa nonmad, ka viv di lachas di kanmélidé é di kéyèt-a é ka abrité so kò annan dé lagròt.

Lendépandans

Proklanmasyon-an di Lendépandans pa jénéral José de San Martín 28 jwiyé 1821 atè Lima.

Ant 1780 ké 1781, vis-rwèyèlté di Pérou ki konnèt pli vyolan lensirègsyon di so listwè. Dirijé parTúpac Amaru II, roun kasif di Kouzko, lensirègsyon té à lorijin-an roun révòlt fiskal, mé tré vit té ka anmòrfrézé so kò an roun mouvman ki té ka rouvandiké lotonnonmi-a di téritwè pa rapò à Kouronn èspangnòl-a.Túpac Amaru té rivé à réyni oun larmé di bò'd 50 000 wonm, ki konpozé majoritèrman di Anmérendjen é di métis. Apré batay, révòlt-a fika krazé di manyen èstrenmman vyolan. 18 mè 1781, José Gabriel Túpac Amaru II té ékartélé é dékapité atè Kouzko, mé li ka divini pannan le xixe syèk roun figi enpòrtan di lalit pou lendépandans-a é di libèrté-a.

Jéyografi

Rélyèf

Kòrdiyèr dé Zann ka marké é ka èstrigtiré péyzaj ké jéyografi di péy. Parmi vòlkan-yan ki enpòrtan, nou ka trouvé Misti ké Ubinas. Huascarán, ki ka élvé so kò à 6 768 mèt, sa pwen kilminan-an di péy annan Kòrdiyèr ògsidantal-a.

Kiltir

Gastronnonmi

Alpaga à lasos di grozéy di Pérou, roun lègzanp évokatò di tchwizin novoanden.

Tchwizin pérouvyen-an sa roumarkab pou so divèrsité an rézon di rich jéyografi di péy, di disponnibilité-a di ressources variées, et de l'alliance de tradisyon kilinèr otogtonn à dé pratik di ròt kontinan. Ensi, an plis dé zapò di kiltir èspangnòl-a, an finisman-an di xixe syèk, dé imigran ki vini di Lachin té ka adapté yé tradisyon kilinèr o gou é o rousours lokal pérouvyen. Ensi ka aparèt tchwizin chifa, ki ka konté roun gran varyété di mè.

Kòd

Pérou gen pou kòd :

• SP, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò ;
• OB, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf ;
• OA (kòd ki atchwèlman initilizé), soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf ;
• PE, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;
• PE, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-2 ;
• PER, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-3 ;
• PER, soulon lis-a dé kòd péy di CIO ;
• .pe, soulon lis-a dé donmenn Entèrnèt di pronmyé nivèl ;
• PE, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2 ;
• PER, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3.