युरी, हॅरल्ड क्लेटन

युरी, हॅरल्ड क्लेटनः (जल्मः २९ एप्रिल १८९३ वॉकरटन (इंडियाना), अमेरिका; मरणः ५ जानेवारी १९८१,ला हॉइया, कॅलिफोर्निया).

अमेरिकन रसायनशास्त्रज्ञ. डयुटेरियमाच्या सोदाक लागून ताका १९३४ वर्साचो रसायनशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार मेळ्ळो.

युरीचें शिक्षण वॉटरलू इंडियानांत जालें. १९११ ते १९१४ ह्या काळांत ताणें थंयच शिक्षक म्हणून काम केलें. १९१७ वर्सा ताणें प्राणिशास्त्रांत पदवी मेळयली. उपरांत दोन वर्सां ताणें झुडासामुग्री तयार करपाच्या कारखान्यांत आनी ताचे फुडलीं दोन वर्सां म्हळ्यार ते १९१९ ते १९२१ माँटॅना विद्यापिठांत अध्यापनाचें काम केलें. कॅलिफोर्निया विद्यापिठांत जी. एन्. लूइस हाच्या मार्गदर्शनाखाला संशोधन करून ताणें १९२३ वर्सा रसायनशास्त्रांतली डॉक्टरेट पदवी घेतली. उपरांत एक वर्सभर नील्सटटट बोर हाचेवांगडा कोपॅनहायनाक संशोधन करतकच १९२४ ते १९२९ ह्या पांच वर्सांच्या काळांत ताणें अमेरिकेंतल्या जॉन हॉपकिन्स विद्यापिठांत प्राध्यापक आशिल्लो. दुसऱ्या म्हाझूजाच्या काळांत तो कोलंबिया विद्यापिठांतल्या एस.ए.एम.प्रयोगशाळेचो संचालक आशिल्लो. १९३१ वर्सा ताणें आपल्या वांगडयांच्या आदारान डयुटेरियमाचो सोद लायलो आनी ताच्या गूणधर्मांचो अभ्यास केलो. डयूटेरियम आनी जड उदक हांचो अणुबाँब तयार करपाक खूब उपेग जाता. डयुटरियमाचो शांतीकायेच्या वावराखातीर उपेग केल्यार ताचेपासून तयार जावपी उर्जा संवसाराक अब्जांनी वर्सांक पुरो अशें ताचें मत आशिल्लें. मूलद्रव्यांच्या समस्थानिकांच्या (अणूकेंद्रांतली प्रोटॉनांची संख्या) तोच पूण वेगवेगळो अणूभार आशिल्ल्या पांच मूलद्रव्यांच्या रसायनीक गूणधर्मांतल्या फरका वयल्यान युरी हाणें जुरासिफ (सु. १८.५ ते १३.५ कोटी वर्सांपयलींच्या) काळांतल्या धर्तरेवयल्या म्हासागरांचें तेन्नाचें तापमान काडपाची पद्दत सोदून काडली. ह्या अभ्यासाक लागून तो भूया यरसायनशास्त्राकडेन गेलो आनी ताणें मूलद्रव्यां आनी तांचे समस्थानिक हांचे धर्तरेवयलीं कोश्टकां तयार केलीं. ताका लागून धर्तरेचो जल्म कसो जालो आसुयें, तिचेर मेळपी मूलद्रव्यां कशीं निर्माण जालीं आसुंये ह्या प्रस्नांचेर उजवाड पडलो. जिवाचे उत्पत्तीविशीं युरी आनी ताचो विद्यार्थी स्टॅन्ली मिलर हाणें १९५१ वर्सा शिकागो विद्यापिठांत एक अभिजात प्रयोग केलो. तांणी एके बंद नळयेंत मिथेन, आमोनिया आनी उदकाची वाफ हांच्या मिश्रणांतल्यान वयलेवयर विद्युत् स्फुल्लिंगांचें विर्सजन केलें. एका सप्तकाभितर ते भरसणेक तांबडो रंग आयलो आनी ताचें विश्र्लेशण करतकच तातूंत आमोनिया आम्लांची जटिल भरसण तयार जाल्ल्याचें समजलें. अॅमिनो आम्लां प्रथिनांचे मूलभूत घटक आसात. ह्या प्रयोगाक लागून धर्तवयलें वातावरण क्षपक जाता आनी क्षपक वातावरणांत जीवोत्पत्ती जाली आसुंये हे कल्पनेक आदार मेळ्ळो.

हे भायर युरीन विश्र्वाची उत्पत्ती, रेणुंची संरचना, शोशण मर्णपट ह्याय विशयांचें संशोधन केलें. अॅटम्स, मॉलिक्युल्स अँड क्वांटा (१९३०) आनी द प्लॅनेट्स (१९५२) हीं ताणें बरयल्लीं पुस्तकां आसात. बऱ्याचशा विद्यापिठांनी ताचो भोवमान केला.