«Ազոտական թթու»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

16:13, 10 հունվարի 2018-ի տարբերակ խմբագրել BekoBot (Քննարկում \| ներդրում) Բոտեր 329 861 edits չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ ← Նախորդ տարբ		Ընթացիկ տարբերակը 16:25, 2 Մարտի 2024-ի դրությամբ խմբագրել հետ շրջել ԱշբոտՏՆՂ (Քննարկում \| ներդրում) Բոտեր, IP block exemptions, Ադմիններ 1 802 970 edits չ -dead-url=yes , +url-status=dead Պիտակ՝ paws [2.2]
(15 intermediate revisions by 12 users not shown)
Տող 16. [[Պատկեր:Hazard O.svg\|80px]][[Պատկեր:Hazard C.svg\|80px]] }} '''Ազոտական թթու''', [[քիմիական բանաձև]]ն է (HNO<sub>3</sub>), ~~խիստ~~խոնավ ~~անկայուն~~օդում ~~և պայթունավտանգ~~ծխացող նյութ է, ուժեղ միահիմն [[թթու]]: ~~Պինդ~~և շատ ուժեղ օքսիդիչ, մանավանդ խիտ լուծույթներում հանդես է գալիս գլխավորապես որպես օքսիդիչ։ Խիտ ազոտական թթուն ունի երկու տարաձևություն՝ մոնոկլինային և ռոմբիկ բյուրեղացանցով։ Ջրի հետ խառնվում է ցանկացած հարաբերությամբ։ Ջրային միջավայրում համարյա ամբողջությամբ դիսոցվում է [[իոններ]]ի:ի։ Ջրի հետ փոխազդում է 68,4% և 120 °C ջերմաստիճանային պայմաններում և [[մթնոլորտ]]ային ճնշման տակ։ Հայտնի են երկու բյուրեղահիդրատներ՝ ''մոնոհիդրատ'' (HNO<sub>3</sub>·H<sub>2</sub>O) և ''եռհիդրատ'' (HNO<sub>3</sub>·3H<sub>2</sub>O)։ == Ֆիզիկական և ֆիզիկա-քիմիական հատկությունները == [[Պատկեր:Salpetersaeure.jpg\|մինի\|200px\|ձախից\|'''Ազոտական թթու''']] ~~Ազոտական~~Մաքուր ազոտական թթուն գրգռող հոտով, հեղձուցիչ, սուր հոտով, անգույն, [[օդ]]ում ծխացող [[հեղուկ]] է։է, ազոտի երկօքսիդն այն ներկում է դեղնանարնջագույն, կախված թթվի խտությունից և մաքրության աստիճանից ։ Ուժեղ թթու է և օժտված թթուներին բնորոշ հատկություններով։ Փոխազդում է [[հիմնային օքսիդներ]]ի, [[հիմքեր]]ի, [[աղեր]]ի, [[ամոնիակ]]ի հետ։ Ազոտական թթուն ուժեղ օքսիդիչ է. փոխազդում է զանազան վերականգնիչների հետ։ Ընդ որում՝ օքսիդիչ ուժը կախված է թթվի լուծույթի [[կոնցենտրացիա]]յից, օգտագործում են «նոսր» և «խիտ» թթուները։ Վերօքս ռեակցիաներում [[ազոտ]]ը քառավալենտ է<ref>[{{Cite web \|url=http://him.1september.ru/2008/01/31.htm \|title=Азотная кислота: свойства и реакции, лежащие в основе производства] \|accessdate=2014 թ․ հուլիսի 31 \|archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 27 \|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027074758/http://him.1september.ru/2008/01/31.htm \|url-status=dead }}</ref> և +5-ից կարող է վերականգնվել մինչև +4 և ավելի ցածր [[օքսիդացման աստիճան]]ներ, մինչև անգամ -3, որը կախված է ինչպես թթվի կոնցենտրացիայից, այնպես էլ վերականգնիչի ուժգնությունից։ Ազոտական թթվում ջրային լուծույթները վերածվում են [[բյուրեղահիդրատներ]]ի. * մոնոհիդրատներ HNO<sub>3</sub>·H<sub>2</sub>O, T<sub>հլ</sub> = −37, 62 °C * եռհիդրատներ HNO<sub>3</sub>·3H<sub>2</sub>O, T<sub>հլ</sub> = −18, 47 °C Տող 153. # դուրս է մղում թույլ թթուները իրենց [[աղեր]]ից # [[մետաղներ]]ի հետ փոխազդում է տարբեր կերպ. ::ա. [[մետաղներ]]ի, որոնք լարվածության շարքում գտնվում են ջրածնից ~~աջ:~~աջ։ ::բ. [[մետաղներ]]ի, որոնք լարվածության շարքում գտնվում են ջրածնից ~~ձախ:~~ձախ։ Ազոտական թթուն մետաղների հետ փոխազդելով առաջացնում է [[մետաղ]]ի [[աղ]], [[ջուր]] և թթվի վերականգնման արգասիք։ Տող 180. : <math>\mathsf{4HNO_3 \longrightarrow 4NO_2\uparrow + O_2\uparrow + 2H_2O}</math> Փոխազդում է նաև [[մետաղներ]]ի հետ. : <math>\mathsf{Zn + 4HNO_3 (60\%) \longrightarrow Zn(NO_3)_2 + 2NO_2\uparrow + 2H_2O}</math> : <math>\mathsf{3Zn + 8HNO_3 (30\%)\longrightarrow 3Zn(NO_3)_2 + 2NO\uparrow + 4H_2O}</math> : <math>\mathsf{4Zn + 10HNO_3 (20\%)\longrightarrow 4Zn(NO_3)_2 + N_2O\uparrow + 5H_2O}</math> : <math>\mathsf{5Zn + 12HNO_3 (10\%) \longrightarrow 5Zn(NO_3)_2 + N_2\uparrow + 6H_2O}</math> : <math>~\mathsf{4Zn + 10HNO_3 (3\%) \longrightarrow 4Zn(NO_3)_2 + NH_4NO_3 + 3H_2O}</math> Ազոտական թթուն փոխազդում է նաև [[արոմատիկ ածխաջրածիններ]]ի հետ։ Որպես օրինակ է՝ 2, 6-երկբրոմ, 4-նիտրոֆենոլի ստացումը՝ [[Պատկեր:Nitration 2, 6-Dibromophenol A.svg\|350px\|կենտրոն\|link=Special:FilePath/Nitration_2,_6-Dibromophenol_A.svg]] Հետևյալ շարքում մեծանում է թթվային հատկությունները <math>\mathsf{\Leftarrow NO_2, NO, N_2O, N_2, NH_4NO_3 \Rightarrow}</math> թուլանում է մետաղական հատկությունները։ Ազոտական թթվի և HCl-ի խառնուրդը կոչվում է արքայաջուր։ Այդ խառնուրդն ունի այնպիսի ուժեղ օքսիդիչ հատկություններ, որ լուծում է նույնիսկ ոսկին և պլատինը. Տող 198. == Ազոտական թթվի ստացումը == Ազոտական թթուն ~~լանբարատորիայում~~լաբորատորիայում ստանում են [[~~նատրիումի~~կալիումի նիտրատ]]ի (չոր աղ) և խիտ ծծմբական թթվի փոխազդեցությամբ՝ գոլորշու ձևով, որն այնուհետև անցկացնելով սառնարանի միջով՝ վերածում են [[հեղուկ]]ի. : <math>\mathsf{KNO_3 + H_2SO_4 \xrightarrow[^ot]{} KHSO_4 + HNO_3\uparrow}</math> Ազոտական թթվի արդյունաբերական ստացումը բաղկացած է երեք փուլից.[[Պատկեր:Nitric acid fuming.jpg\|մինի\|աջից\|'''Ծխացող ազոտական թթուն''']] * [[Ամոնիակ]]ը խառնում են թթվածնի հետ և մղում պողպատե իրանով հպումային ապարատ, որտեղ տեղադրված են որպես [[կատալիզատոր]] ծառայող պլատինառոդիումային [[մետաղ]]ական ցանցեր։ Տեղի է ունենում ամոնիակի կատալիզային օքսիդացման ռեակցիան. : <math>\mathsf{4NH_3 + 5O_2 \xrightarrow[]{Pt} 4NO + 6H_2O}</math> Ռեակցիայի հետևանքով անջատվող [[ջերմություն]]ը բավարար է, որ ապարատում պահպանվի ռեակցիայի ընթացքի համար անհրաժեշտ [[800]]°C [[ջերմաստիճան]]ը:ը։ Այսինքն՝ ապարատը տաքացվում է միայն գործընթացից առաջ, որից հետո դրա անհրաժեշտությունը վերանում է։ * Այնուհետև գոյացած [[ազոտ]]ի(II) օքսիդը վերածում են ազոտի (IV) օքսիդի։ Փոխարկումն իրականացնում են օքսիդացման աշտարակում, սենյակային ջերմաստիճանում. :<math>\mathsf{2NO + O_2 \rightarrow 2NO_2}</math> * Վերջին փուլն իրագործում են կլանման աշտարակում։ Ներքևից տրվում է ազոտի երկօքսիդի և թթվածնի խառնուրդ, իսկ վերևից ցողվում [[ջուր]]ը:ը։ Լուծման գործընթացն ավելի լավ ընթանալու համար նախ՝ կիրառում են, ինչպես հակահոսանքի սկզբունքը ([[գազ]]երը և [[ջուր]]ը շարժվում են դեմ հանդիման), և երկրորդ՝ մեծ [[մակերես]] ապահովելովու նպատակով ապարատը լցնում են խեցե օղակներով. : <math>\mathsf{4NO_2 + O_2 + 2H_2O \rightarrow 4HNO_3}</math> Ազոտական թթուն գրգռող հոտով, անգույն, [[օդ]]ում ծխացող [[հեղուկ]] է։ Ուժեղ թթու է և օժտված է թթուներին բնորոշ հատկություններով։ Փոխազդում է հիմնային օքսիդների, [[հիմքեր]]ի, [[աղեր]]ի, [[ամոնիակ]]ի հետ։ Ազոտական թթուն նաև ուժեղ օքսիդիչ է։ [[Մետաղներ]]ի հետ փոխազդելիս անջատվում է ոչ թէ ջրային, այլ ազոտական թթվի վերականգման տարբեր արգասիքներ։ Թթվի կոնցենտրացիայի և [[մետաղ]]ի վերականգնիչ հատկությունից կախված՝ կարող են առաջանալ [[ազոտի օքսիդներ]], [[ազոտ]] կամ, նույնիսկ, ամոնիակ։ Բնորոշ է ռեակցիան պղնձի հետ. : <math>\mathsf{3Cu + 8HNO_3 ( 30\%) \longrightarrow 3Cu(NO_3)_2 + 2NO\uparrow + 4H_2O}</math> Նույն ձևով ընթանում են ռեակցիաներն [[արծաթ]]ի և [[սնդիկ]]ի հետ։ [[Երկաթ]]ը և [[ալյումին]]ը խիտ ազոտական թթվի ազդեցությամբ պատվում են օքսիդային թաղանթով, պասիվանում են սենյակային ջերմաստիճանում չեն փոխազդում թթվի հետ։ Իսկ [[ոսկի]]ն ու [[պլատին]]ը չեն փոխազդում ազոտական թթվի հետ անգամ տաքացնելիս։ Ազոտական թթուն օքսիդացնում է նաև մի շարք ոչմետաղներ՝ C, P, S՝ դրանց վերածելով օքսիդների կամ թթուների։ Օրինակ՝ : <math>\mathsf{S + 6HNO_3(60\%) \longrightarrow H_2SO_4 + 6NO_2\uparrow + 2H_2O}</math> : <math>\mathsf{S + 2HNO_3(40\%) \longrightarrow H_2SO_4 + 2NO\uparrow}</math> : <math>\mathsf{P + 5HNO_3 (60\%) \longrightarrow H_3PO_4 + 5NO_2\uparrow + H_2O}</math> : <math>\mathsf{3P + 5HNO_3 (30\%) + 2H_2O \longrightarrow 3H_3PO_4 + 5NO\uparrow}</math> Ազոտական թթվի բնորոշ ռեակցիաներից մեկը [[սպիտակուցներ]]ի հետ փոխազդելն է, որի հետևանքով վերջիններս ստանում են դեղին գույն։ Այդ պատճառով թթուն [[մարդ]]ու [[մաշկ]]ի վրա ընկնելիս առաջացնում է դեղին բծեր։ Խիտ ազոտական թթվի մեծ մասն օգտագործվում է [[ամոնիումի նիտրատ]] ստանալու համար։ Օգտագործվում է [[մանրաթելեր]]ի, օրինակ՝ նայլոն, ինչպես նաև պայթուցիկ նյութեր, օրինակ՝ [[տոլ]] և [[դինամիտ]] ստանալու համար։ Տող 223. == Ազոտական թթվի աղերը == Ազոտական թթվի [[աղեր]]ը կոչվում են ''նիտրատներ'':։ Բոլոր նիտրատներն անկայուն են և շիկացնելիս քայքայվում են։ Նիտրատի քայքայման արգասիքները կախված են էլեկտրաքիմիական շարքում [[մետաղ]]ի գրաված դիրքից։ : <math>\mathsf{MeNO_3\longrightarrow MeNO_2 + O_2}</math> (եթե մետաղը գտնվում է Mg-ից ձախ) : <math>\mathsf{MeNO_3\longrightarrow MeO + NO_2 + O_2}</math> (եթե մետաղը գտնվում է Mg-ից մինչև Cu-ը ներառյալ) Տող 231. == Պատմական տեղեկություններ == Ազոտական թթվի ստացման ուղին՝ դա թթվի նոսրացումն է և ամոնիումի նիտրատի չոր թորումը, ըստ երևույթին առաջին անգամ նկարագրվել է VIII դարում Ջաբիրի աշխատություններում։ Այս [[մեթոդ]]ը որոշ փոփոխություններով, առավել կարևոր էր, որը փոխվեց եվրոպացի և արաբ ալքիմիկոսների կողմից XVII դարում։ XVII դարում Գլաուբերը առաջարկեց ցնդող թթուներից նրանց [[աղեր]]ի, [[ծծմբական թթու]], ինչպես նաև ազոտական թթուն կալիումի նիտրատից ստանալու եղանակները, որը թույլ տվեց քիմիական պրակտիկայում բացահայտել ազոտական թթվի կոնցենտրացիան և ուսումնասիրել նրա հատկությունները։ Գլաուբեիր եղանակը կիրառվել է XX դարում, որն էլ միակ գոյություն ունեցող բացահայտումն էր, որի շնորհիվ հնարավոր եղավ [[կալիումի նիտրատ]]ը փոխարինել ավելի էժան հումքով՝ նատրիումի նիտրատով։ Լոմոնոսովի ժամանակ ազոտական թթուն անվանում էին ուժեղ [[օղի]]:։ == Արդյունաբերական արտադրությունը, օգտագործումը և ազդեցությունը օրգանիզմում == Տող 237. Ազոտական թթուն միակն է այն [[թթուներ]]ից, որի արտադրանքը, ամենամեծն է քիմիական արդյունաբերությունում։ ===== Ազոտական ~~թթվի~~թթվի արտադրությունը ===== [[Պատկեր:2° degree burn with nitric acid - quemadura de segundo grado con ácido nítrico.jpg\|մինի\|'''Ազոտական թթվի ազդեցությունը մաշկի վրա''']] Նրա արտադրության ժամանակակից եղանակը [[ամոնիակ]]ի կատալիտիկ [[սինթեզ]]ն է, [[պլատին]] և [[ռոդիում]] [[կատալիզատորներ]]ի առկայությամբ, որը ուղեկցվում է ջրի կլանմամբ։ Տող 249. == Ազոտական թթվի կիրառությունը == Ազոտական թթվի աղերը լուծելի են և ունեն մեծ կիրառություն։ [[Ալկալիական մետաղներ]]ի, ինչպես նաև [[ամոնիումի նիտրատ]]ները օգտագործվում են որպես [[ազոտական պարարտանյութեր]]:։ Դրանք կոչվում են սելիտրաներ։ Պայթեցման աշխատանքներում լայնորեն օգտագործում են [[դինամիտ]]ը (եռնիտրոգլիցերինը) և [[տրոտիլ]]ը (եռնիտրոտոլուոլը), որոնք ստացվում են ազոտական թթվի հետ [[գլիցերին]]ի և [[տոլուոլ]]ի ռեակցիաների միջոցով։ Մեծ քանակությամբ ազոտական թթու ծախսվում է ներկանյութերի արտադրությունում։ Օգտագործում են նաև տարբեր տոնիկներում (թարմացնող լուծույթներում)։ Ազոտական թթուն կախված [[օրգանիզմ]]ում ազդեցությունից պատկանում է [[3]]-րդ դասի վտանգավորության շարքին։ Նրա գոլորշիներ շատ վնասակար են, շնչուղիներում առաջացնում են դող, իսկ հենց թթուն [[մաշկ]]ի վրա թողնում է դժվար բուժվող [[խոց]]~~եր:~~եր։ Մաշկի վրա առաջացնում է դեղին բծեր։ Տաքացնելիս կամ լույսի տակ մնալուց թթուն դառնում է ավելի վտանգավոր։ Ազոտական թթվի շրջանառու գոտին [[օդ]]ում կազմում է ըստ NO<sub>2</sub>-ի 2մգ/մ <sup>3</sup><ref>Межгосударственный стандарт ГОСТ 12.1.005-88, Приложение 2, стр. 1</ref>. == Գրականություն == Տող 267. {{Արտաքին հղումներ}} {{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}} {{ՀՍՀ\|հատոր=1\|էջ=124}} [[Կատեգորիա:Անօրգանական թթվածնային թթուներ]] Տող 273 ⟶ 274՝ [[Կատեգորիա:Լուսանկարչական ռեակտիվներ]] [[Կատեգորիա:Հրթիռային վառելիք]] [[Կատեգորիա:Անօրգանական թթուներ]] [[Կատեգորիա:Ջրածնային միացություններ]]