Դավիթ Գրոբման

Դավիթ Գրոբման
Ծնվել է	նոյեմբերի 16, 1922(1922-11-16) Մոսկվա, Խորհրդային Ռուսաստան
Մահացել է	մարտի 31, 2007(2007-03-31) (84 տարեկան)
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ,  Ռուսաստան և  ԱՄՆ
Հաստատություն(ներ)	Էլեկտրոնային կառավարող մեքենաների ինստիտուտ և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ինֆորմատիկայի խնդիրների ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկա
Ալմա մատեր	ՄՊՀ մեխանիկա-մաթեմատիկական ֆակուլտետ

Դավիթ Գրոբման (ռուս. Давид Матвеевич Гробман, նոյեմբերի 16, 1922(1922-11-16), Մոսկվա, Խորհրդային Ռուսաստան - մարտի 31, 2007(2007-03-31), Պալո Ալտո, ԱՄՆ), խորհրդային մաթեմատիկոս, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր (1966), պրոֆեսոր (1982)։ Զգալի ներդրում է ունեցել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսության մշակման և դինամիկ համակարգերի կայունության վերլուծության բնագավառում (Գրոբման-Հարթմանի թեորեմ)։ Պատկանում է խորհրդային ծրագրավորողների առաջին սերնդին։ Նա M-2 և M-5 համակարգիչների առաջատար ծրագրավորողներից էր։ Թվային սարքերի ստուգման եւ ախտորոշման թեստերի մոդելավորման, սինթեզի և վերլուծության խորհրդային դպրոցի հիմնադիրներից մեկը։ Այս ոլորտում մշակել է մի շարք ինքնատիպ մեթոդներ։ Նա եղել է ИНЭУМ-ում (Էլեկտրոնային Կառավարող Մեքենաների Ինստիտուտ, ռուս. Институт Электронных Управляющих Машин) օգտագործվող M-5 համակարգչի, АСВТ-M և СМ համակարգիչների սերիաների թեստերի մոդելավորման, սինթեզի և վերլուծության ավտոմատացված ծրագրային համակարգերի մշակման և առաջատար իրագործող և ղեկավար։ Այս ծրագրային համակարգերը օգտագործվել են նաև այլ կազմակերպություններում։ Հրատարակել է 80 գիտական աշխատանք, որից 10-ը ԽՍՀՄ Գիտությունների Ակադեմիայի Զեկույցներում (ռուս. ДАН: Докла́ды Акаде́мии нау́к)։ Ունի ռազմական պարգևներ։

Կենսագրություն

Դ. Մ. Գրոբմանը ծնվել է 1922 թվականի նոյեմբերի 16-ին Մոսկվայում։ Հայրը՝ Գրոբման Մատվեյ Սամոյլովիչ (1892 - 1939 թթ.) աշխատել է որպես գլխավոր հաշվապահ Մոսկվայի «Սոյուզեքսկավացիյա» տրեստի մեքենավարձման կայանում։ Ձերբակալվել է 1937 թվականի հունվարին, վերականգնվել է 1956 թվականի հոկտեմբերին։ Մայրը՝ Օլգա Յակովլևնա Գրոբման (ծն. Էլկա Յանովնա Բարեր, 1900 - 1983)։ Ավարտել է գիմնազիան, աշխատել կես դրույքով որպես դասատու, այնուհետև` հաշվապահ «Սոյուզեքսկավացիյա» տրեստի մեքենավարձման կայանում։ Ե՛վ մայրը, և՛ հայրը ծնվել և մեծացել են Գայսին քաղաքում (Ուկրաինա)։ Փախչելով հրեաների ջարդերից (1919) նրանք տեղափոխվում են Մոսկվա։

1940 թվականին գերազանց (ոսկե մեդալ սկսեցին տալ 1945-ից) ավարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ Դ. Մ. Գրոբմանը զորակոչվել է Կարմիր բանակ (1941 թ. մայիս)։ Որպես հրաձիգ մասնակցել է Լենինգրադի ռազմաճակատի մարտերին. 1942 թվականի հունվարին լուրջ վնասվածք է ստացել։ Ոտքերի ցրտահարության հետևանքով, մեկ ոտքի մատերը հեռացվել են։ Դրանից հետո նա ծառայել է կապի զորքերում։

Մասնակցել է Ռումինիայի, Հունգարիայի, Չեխոսլովակիայի (1944 սեպտեմբեր - 1945 հոկտեմբեր) ազատագրմանը։ Զորացրվել է 1945 թվականի հոկտեմբերին։

Սովորել է Մոսկվայի պետական համալսարանի մեխանիկա–մաթեմատիկական ֆակուլտետում (1945–1950), ավարտել գերազանցությամբ։ Նրա «Մոտավոր գծային համակարգերի բնորոշիչ ցուցիչները» դիպլոմային աշխատանքը ուսանողական աշխատանքների մրցույթում արժանացել է մրցանակի և անմիջապես համբավ ձեռք բերել դիֆերենցիալ հավասարումների մասնագետների շրջանում։

1950 թվականից մինչև 1956 թվականը մաթեմատիկայի ուսուցիչ միջնակարգ դպրոցում (լինելով հրեա և ժողովրդի թշնամու որդի, նա այլ գործ չի կարողացել գտնել)։

1950 թվականից հրատարակվում է ДАН–ում։ 1953 թվականին ընդունվել է հեռակա ասպիրանտուրա, 1954 թվականին ընտրվել է Մոսկվայի մաթեմատիկական ընկերության անդամ։

1955 - 1957 թվականներին մաթեմատիկա է դասավանդել Ձերժինսկու անվան հրետանու ակադեմիայում։

1957 թվականի ապրիլից նա կես դրույքով սկսեց աշխատել ИНЭУМ-ում որպես կրտսեր գիտաշխատող։ 1960 թվականի օգոստոսից սկսել է լրիվ դրույքով աշխատել՝ 1961 թվականից՝ ավագ գիտաշխատող, 1965 թվականին ընտրվել է լաբորատորիայի վարիչ, 1969 թվականից մինչև 1987 թվականի նոյեմբերը՝ Թվային սարքերի վերհսկման և ախտորոշման ավտոմատացման մեթոդների և միջոցների բաժնի վարիչ։ 1987 թվականից մինչև 1997 թվականի մարտին ԱՄՆ մեկնելը աշխատել է ИНЭУМ-ում (իսկ ավելի ուշ ИПИ РАН-ում` Ռուսաստանի ԳԱ ինֆորմատիկայի պրոբլեմների ինստիտուտ, ռուս. Институт Проблем Информатики Российской Академии Наук) որպես առաջատար գիտաշխատող-խորհրդատու։

1961 թվականին պաշտպանել է «Գծայիններին համանման սովորական դիֆերենցիալ հավասարումների համակարգեր» թեկնածուական, 1966 թվականին «Դիֆերենցիալ հավասարումների համակարգերի անալոգիան և հոմեոմորֆիզմը» դոկտորական թեզը։ 1982 թվականին Դ. Մ. Գրոբմանին շնորհվել է պրոֆեսորի կոչում։

Դ. Մ. Գրոբմանը մահացել է 2007 թվականի մարտի 31-ին ԱՄՆ-ում, թաղված է Պալո Ալտոյի Ալտա Մեսա գերեզմանատանը։ Կինը (1950 թվականից)` Նինա Իվանովնա Գուտարինան (24/01/1928 - 05/03/2015) թաղված է նույն գերեզմանատանը։ Դուստրը՝ Գալինա Գուտարինան (ծնված 1952 թվականին), թոռը՝ Ալեքսանդր Գուտարինը (ծնված 1979 թվականին) և ծոռնուհիները՝ Միան և Նինան (ծնված 2019 թվականին) ապրում են Սիլիկոնային հովտում։

Գիտական գործունեություն

Դիֆերենցիալ հավասարումներ

Դ. Մ. Գրոբմանի մաթեմատիկական հետաքրքրությունները գտնվում էին ոչ գծային դինամիկ համակարգերի տեսության ոլորտում։ Ահա թե ինչպես է մաթեմատիկայի հայտնի պրոֆեսոր Վ. Վ. Նեմիցկին բնութագրում Դ. Մ. Գրոբմանի նվաճումները «Մաթեմատիկան ԽՍՀՄ-ում քառասուն տարվա ընթացքում (1917-1957)» հոդվածում` «Այս թեման, սկսած Ա. Մ. Լյապունովից, Ի. Գ. Պետրովսկուց, միշտ հաջողությամբ է մշակվել խորհրդային մաթեմատիկոսների կողմից։ Վերջին տասնամյակը բացառություն չէ։ Ա. Ա. Շեստակովը և Ա. Ու. Պեյվինը, Վ. Ա. Յակուբովիչը և Դ. Մ. Գրոբմանը այստեղ ակնառու արդյունքներ են արձանագրել։ Նշենք, որ Դ. Մ. Գրոբմանի կողմից ձեւակերպված եւ ապացուցված թեորեմը, որն այսուհետ կոչվում է Գրոբմանի-Հարթմանի թեորեմ, դասական է դարձել և նշանակալի ներդրում է դիֆերենցիալ հավասարումների որակական տեսության և դինամիկ համակարգերի ուսումնասիրությունների զարգացման գործում»։

Գրոբմանի-Հարթմանի թեորեմը սահմանում է ոչ գծային դինամիկ համակարգերի հավասարակշռության կետի մոտակայքում գծայնացման պայմանները. «կայունության հատկանիշները վերլուծելիս ոչ գծային կազմիչը պետք է հաշվի առնել միայն այն դեպքում, երբ հավասարակշռության կետը հիպերբոլիկ չէ»։

«Հարթմանի-Գրոբմանի թեորեմի շուրջ ստեղծված իրավիճակը ակնարկում է, որ այն համակարգերը, որոնք ունեն ոչ հիպերբոլիկ հավասարակշռության կետեր, առանձնահատուկ են և որ այդպիսի համակարգերի համար կարող է գոյություն ունենալ սկզբնական վիճակների երրորդ բազմաձևությունը, որի համար ոչ գծային համակարգի վարքագիծը վերլուծելիս, ոչ գծային կազմիչները չեն կարող անտեսվել` նույնիսկ տեղայնորեն։ Դ. Մ. Գրոբմանը «Լյապունովի էքսպոնտների տեսություն» մենագրության համահեղինակ է

Թվային սարքերի մոդելավորում, կառավարում և ախտորոշում

Մինչ ИНЭУМ-ում ՀՏՄ (Հաշվողական Տեխնիկայի Միջոցներ. ռուս. Средствa Вычислительной техники) վերհսկման և ախտորոշման խնդիրներով զբաղվելը, Դ.Մ. Գրոբմանը ակտիվ մասնակցություն է ունեցել M-5 համակարգչի կառուցման հիմնական սկզբունքների մշակմանը և հրամանների համակարգի որոշմանը։ Նրա ղեկավարությամբ մշակվել են այդ մեքենայի ծրագրավորման սզբունքները և ծրագրավորման ավտոմատացման ուղղությունը։ Բացի այդ, Դ.Մ. Գրոբմանը մի շարք լուրջ աշխատանքներ է կատարել հաշվողական մաթեմատիկայի բնագավառում, ինչը հանգեցրել է որոշակի արդյունքների էկոնոմետրիկայի և էներգետիկայի բնագավառում։

Դ. Մ. Գրոբմանը Ի. Ս. Բրուկի հետ սահմանել են ՀՏՄ-ի վերհսկման և ախտորոշման բաժնի հիմնական ուղղությունները՝ թվային սարքերի թեստերի ավտոմատացված կառուցման և վերլուծության մեթոդների և համակարգերի ստեղծում, ինչպես նաև ՀՏՄ-ի ախտորոշման սարքավորումների մշակում։

Դ. Մ. Գրոբմանը եղել է տրամաբանական սխեմաների նախագծմանը, վերհսկմանը և ախտորոշմանը նվիրված հոդվածների ИНЭУМ-ի հավաքածուների գիտական խմբագիր, որտեղ նրա հիմնարար աշխատությունները իր աշխատակիցների հոդվածների հետ մեկտեղ ձևավորել և մշակել են թվային սարքերի թեստերի կառուցման և վերլուծության համար ծրագրային մոդելավորման ավտոմատացված համակարգերի ստեղծման հիմնական սկզբունքները։