Abagatan nga Ungto
Nagsasabtan: 90°S 0°W / 90°S -0°E
2. Abagatan a Magnetiko nga Ungto (2007)
3. Abagatan a Heomagnetiko nga Ungto (2005)
4. Abagatan nga Ungto ti Di Mastrekan
Ti Abagatan nga Ungto, makunkuna pay a kas ti Heograpiko nga Abagatan nga Ungto wenno Naindagaan nga Abagatan nga Ungto, ket maysa kadagiti dua a punto a ti pakbu a pagtayyekan ti Daga ket pagsabtan ti rabawna. Daytoy ti akin-abagatan unay a punto ti rabaw ti Daga ken naisanglad idiay kasumbangir a paset ti Daga manipud iti Amianan nga Ungto. Daytoy ket mabirukan idiay kontinente ti Antartika, daytoy ket isu ti pakakitaan ti Estasion ti Abagatan nga Ungto ti Amundsen-Scott ti Estados Unidos , a naipatakder idi 1956 ken isun ti permanente nga adda empleadona nga estasion manipud iti dayta a tawen. Ti Heograpiko nga Abagatan nga Ungto ket nasken a saan nga allilawen iti Abagatan a Magnetiko nga Ungto, nga urayno daytoy ket heograpiko nga asideg, ket naipalpalawag a naibatay iti magnetiko a lugar ti Daga.
Heograpia
[urnosen | urnosen ti taudan]
Para iti kaaduan a panggep, ti Heograpiko nga Abagatan nga Ungto ket naipalawag a kas ti akin-abagatan a punto dagiti dua a punto a ti patayyekan a paglikmutan ti Daga ket agsabat iti rabaw (ti sabali ket ti Heograpiko nga Amianan nga Ungto). Nupay kasta, ti pagtayyekan a paglimutan ti Daga ket pudno a suheto ti bassit unay a 'kalog', isu a daytoy a panangipalawag ket saan a makaanay para iti umiso unay nga obra; kitaen ti Ganay a Polar para iti adu pay a pakaammo.
Dagiti heograpikal a nagsasabtan iti Abagatan nga Ungto ket kadawyan a simple a naited a kas 90°S, gapu ta ti longitudna ket heometrikal a saan a naipalawag ken di maitunos. No kayaten ti longitud, mabalin a maited daytoy a kas 0°. Idiay Abagatan nga Ungto amin a direksion ket sumango iti amianan. Gapu ti daytoy a rason, amin a direksion idiay Ungto ket naited a mainaig iti "grid nga amianan", a mangiturong nga agpaamianan iti igid ti kangrunaan a meridiano.[1]
Ti Heograpiko nga Abagatan nga Ungto ket mabirukan idiay kontinente ti Antartika (urayno daytoy ket saan a kastoy a kaso para iti amin a Pakasaritaan ti Daga gapu ti panaganud ti kontinente). Daytoy ket nakatugaw iti ngato ti awan langa, lupes, naangin, nayelo a banak iti altitud iti 2,835 metmetro (9,301 ft) iti ngato ti pantar ti baybay, ken mabirukan iti agarup a 1,300 km (800 mi) manipud iti kaasitgan a nawaya a baybay iti Luek dagiti Balyena. Ti yelo ket nakarkulo nga agarup a 2,700 metmetro (9,000 ft) a kapuskol idiay Ungto, isu a ti rabaw ti daga iti sirok ti sabanas ti yelo ket pudno nga asideg ti pantar ti baybay.[2]
Ti polar a sabanas ti yelo ket aggunggunay iti gatad ti agarup a 10 metmetro iti tunggal maysa a tawen iti direksion ti nagabetan ti 37° ken 40° laud ti grid nga amianan,[3] nga agpababa a mapan idiay Baybay Weddell. Isu a ti puesto ti estasion ken dagiti daduma nga artipisial a langa a mainaig iti heograpiko nga ungto ket agin-inut a maiyanud kadagioti napalabas a panawen.
Ti Heograpiko nga Abagatan nga Ungto ket namarkaan babaen ti Aldaw ti Baro a Tawen a ti bassit a senial ken ti wagayway ti Amerika ket maiyalis, ken maikabil ti baro pasok iti yelo, ken dagitoy ket maipuesto iti tinawen tapno matangdanan ti pananggunay iti yelo.[4] Ti senial ket mangirehistro kadagiti respektibo a petsa idi naabot ni Roald Amundsen ken ni Robert F. Scott ti Ungto, fa sinaruno ti baassit nga insasao iti tunggal maysa a tao, ken mangited ti kangato a kas ti 2,835 metro (9,301 ft).[5][6] Ti agdama a pasok ket addaan kadagiti puesto dagiti planeta, Init, ken ti Bulan idi Enero 1, ken ti pay gambang a bituen a mangmarka iti ungto.[7][8]
Seremonial nga Abagatan nga Ungto
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Seremonial nga Abagatan nga Ungto ket ti maysa a lugar a nailasin para kadagiti opurtunidad ti panagretrato idiay Estasion Abagatan nga Ungto. Daytoy ket mabirukan iti likmut iti 180 metro (590 ft) manipud iti Heograpiko nga Abagatan nga Ungto,[9] ken buklen dagiti metaliko nga espera iti plinto, a napalikmutan babaen dagiti wagayway dagiti signatoria dagiti estado ti Tulag ti Antartiko.
Dagiti historiko a monumento
[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti Tolda Amundsen: Ti tolda a naipatakder babaen ti Norwego nga ekspedision nga indauluan babaen ni Roald Amundsen idi simmangpet idi 14 Disiembre 1911. Daytoy ket agdama a naitabon iti niebe ken yelo idiay asideg ti Ungto. Daytoy ket naidesignado a Historiko a Sitio wenno Monumento (HSM 80), kalapsan ti singasing babaen ti Norwega iti miting ti Sistema ti Tulag ti Antartiko.[10]
Ti Flagpole ti Arhentina: Ti flagpole a naipatakder idiay Heograpiko nga Abagatan nga Ungto idi Disiembre 1965 babaen ti Immuna a Polar nga Ekspedision ti Arhentina ket naidesignadon a kas Historiko a Sitio wenno Monumento (HSM 1) kalpasan ti singasing ti Arhentina iti miting ti Sistema ti Tulag ti Antartiko.[11]
Klima ken aldaw ken rabii
[urnosen | urnosen ti taudan]- Kitaen pay ti Klima ti Antartika, tengnga ti rabii nga init ken Polar a rabii
Iti las-ud ti akin-abagatan a (austral) panaglam-ek (Marso–Septiembre), ti Abagatan nag Ungto ket saan a makaawat iti lawag ti init, ken manipud iti Mayo aginggana ti Hulio, kadagiti nagbaetan ti paset ti panawen ti sumipnget, daytoy ket kompleto a nasipnget (malaksid ti lawag ti bulan). Iti kalgaw (Septiembre–Marso), ti init ket agnanayon nga adda iti ngato ti horisonte ket agparparang nga aggunay iti sirkulo nga agpakanigid. Nupay kasta, daytoy ket kankanyon nga ababa iti langit, a makabot iti kangato iti 23.5° iti Disiembre. Kaaduan ti lawag ti init a saan a makaabot iti rabaw ket maiballatek babaen ti puraw a niebe. Daytoy a kaawan ti pudot manipud iti init, a mairaman iti nangato nga altitud (agarup a 2,800 metro (9,200 ft)), ket kaibuksilanna a ti Abagatan nga Ungto ket addaan kadagiti maysa a panaglalam-ek a klima iti Daga (ngem saan met nga isu ti kalamiisan; ti rekord ket mapan iti rehion iti asideg ti Estasion Vostok, ken adda pay daytoy idiay Antartika, a naisanglad iti nangatngaton).[12] Dagiti temperatura idiay Abagatan nga Ungto ket ab-ababa ngem ti Amianan nga Ungto, gapu ta ti Abagatan nga Ungto ket mabirukan iti altitud iti tengnga ti masa ti daga ti kontinente, bayat a ti Amianan nga Ungto ket adda iti pantar ti baybay iti tengnga ti taaw (nga agtignay a pagidulinan iti pudot).
Iti tengnga ti kalgaw, no ti init ket makaabot iti kangato iti agarup a 23.5 gradgrado, dagiti nangato a temperatura idiay Abagatan nga Ungto iti Enero ket agpakatengnga iti −25.9 °C (−15 °F). Kalpasan ti innem a bulan nga "aldaw" ket malpasen ken bumabbaba ti init, dagiti temperatura ket lumaiisda met: makaabot dagitoy ti −45 °C (−49 °F) iti ilelennek ti init (naladaw a Marso) ken ti ileleggak iti init (naladaw a Septiembre). Iti panaglalam-ek, ti natimbeng a temperatura ket agtalinaay iti agarup a −58 °C (−72 °F). Ti kangatuan a temperatura a nairehistro idiay Estasion ti Abagatan nga Ungto ti Amundsen-Scott ket −12.3 °C (9.9 °F) idi Disiembre 25, 2011,[13] ken ti kababaan ket −82.8 °C (−117.0 °F) idi Hunio 23, 1982[14][15][16] (ti kababaan a nairehistro iti ania man a lugar iti Daga ket −89.2 °C (−128.6 °F) idiay Estasin Vostok idi Hulio 21, 1983).
Ti Abagatan nga Ungto ket addaan iti kasla desierto a klima, ken gangani a saan a makaawat iti panagtudtudo. Ti dam-eg ti angin ket ganggani a sero. Nupay kasta, dagiti napigsa nga angin ket agpataud kadagiti agpulpul-oy a niebe, ken ti panagpaadu ti niebe ket agdagup iti agarup a 20 cm (7.9 in) iti tunggal maysa a tawen.[17] Ti dati a simboro kadagiti retrato ti estasion ti Amundsen-Scott ket gangani a naitabon gapu kadagiti bagio ti niebe, ken ti pagserrekan iti simborio ket kankanayon a maboldoser tapno makali. Dagiti kaudian a pasdek ket naipatakder kadagiti salingkadang tapno saan a maitabon dagitoy iti niebe.
| Datos ti klima para iti Abagatan nga Ungto | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bulan | Ene | Peb | Mar | Abr | May | Hun | Hul | Ago | Sep | Okt | Nob | Dis | Tawen |
| Rekord a kinangato °C (°F) | −14 (7) |
−20 (−4) |
−26 (−15) |
−27 (−17) |
−30 (−22) |
−31 (−24) |
−33 (−27) |
−32 (−26) |
−29 (−20) |
−29 (−20) |
−18 (0) |
−12.3 (9.9) |
−12.3 (9.9) |
| Napipia a kinangato °C (°F) | −25.9 (−14.6) |
−38.1 (−36.6) |
−50.3 (−58.5) |
−54.2 (−65.6) |
−53.9 (−65.0) |
−54.4 (−65.9) |
−55.9 (−68.6) |
−55.6 (−68.1) |
−55.1 (−67.2) |
−48.4 (−55.1) |
−36.9 (−34.4) |
−26.5 (−15.7) |
−46.3 (−51.3) |
| Napipia a kinababa °C (°F) | −29.4 (−20.9) |
−42.7 (−44.9) |
−57.0 (−70.6) |
−61.2 (−78.2) |
−61.7 (−79.1) |
−61.2 (−78.2) |
−62.8 (−81.0) |
−62.5 (−80.5) |
−62.4 (−80.3) |
−53.8 (−64.8) |
−40.4 (−40.7) |
−29.3 (−20.7) |
−52.0 (−61.6) |
| Rekord a kinababa °C (°F) | −41 (−42) |
−57 (−71) |
−71 (−96) |
−75 (−103) |
−78 (−108) |
−82 (−116) |
−80 (−112) |
−77 (−107) |
−79 (−110) |
−71 (−96) |
−55 (−67) |
−38 (−36) |
−82.8 (−117.0) |
| Pagtengngaan a binulan nga or-oras ti lawag iti init | 558 | 480 | 217 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 60 | 434 | 600 | 589 | 2,938 |
| Taudan 1: [18] | |||||||||||||
| Taudan 2: Cool Antarctica[19] | |||||||||||||
Kitaen pay
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Moving the South Pole" Naiyarkibo 2011-07-16 iti Wayback Machine, NASA Quest
- ^ Amundsen-Scott South Pole Station, National Science Foundation, Office of Polar Programs
- ^ "Where is the real Pole really?". Naala idi 2008-03-25.
- ^ "Marker makes annual move", Antarctic Dom. Enero 8, 2006; McMurdo Station, Antarctica.
- ^ "Sign at the (ever moving) actual geographical South Pole (a few feet away from the Ceremonial Pole)". Pierre R. Schwob Physics/Astronomy. Naala idi 2013-05-25.
- ^ Kiefer, Alex (Enero 1994). "South Pole Marker". Naala idi 2008-03-24.
- ^ Rejcek, Peter. "A good point". Antarctic Sun. Naala idi 19 Pebrero 2013.
- ^ Donenfeld, Jeffrey. "Return to tradition". Naala idi 19 Pebrero 2013.
- ^ https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pole-from-air.jpg
- ^ "List of Historic Sites and Monuments approved by the ATCM (2012)" (PDF). Antarctic Treaty Secretariat. 2012. Naala idi 2014-01-07.
- ^ "List of Historic Sites and Monuments approved by the ATCM (2012)" (PDF). Antarctic Treaty Secretariat. 2012. Naala idi 2013-10-04.
- ^ Science question of the week, Goddard Space Flight Center.
- ^ Matthew A. Lazzara (2011-12-28). "Preliminary Report: Record Temperatures at South Pole (and nearby AWS sites…)". Naala idi 2011-12-28.
- ^ Your stay at Amundsen-Scott South Pole Station Naiyarkibo 2006-02-02 iti Wayback Machine, National Science Foundation Office of Polar Programs
- ^ "How cold is the Antarctic?". NIWA. Naala idi 2012-08-13.
- ^ "Antarctic Weather". Naala idi 2013-05-25.
- ^ Initial environmental evaluation – development of blue-ice and compacted-snow runways, National Science Foundation Office of Polar Programs, Abril 9, 1993
- ^ "South Pole, Antarctica". WeatherBase. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-12-26. Naala idi 2009-10-07.
- ^ "Antarctica Climate data and graphs". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-10-09. Naala idi 2010-04-10.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Abagatan nga Ungto iti Wikimedia Commons