Karayan Kongo
| Karayan Kongo | |
|---|---|
Karayan Zaire | |
.JPG) | |
 | |
| Lokasion | |
| Pisikal a pakaidumdumaan | |
| Taudan | Karayan Lualaba |
| - lokasion | Disuor Boyoma |
| Sabangan | Taaw Atlantiko |
| Kaatiddog | 4,700 km (2,900 mi)[1] |
| Kadakkel ti labneng | 4,014,500 km2 (1,550,000 sq mi)[1] |
| Panagayus | |
| - kaadu | 23,000 m3/s (810,000 cu ft/s)[1] |
| - natimbeng | 41,200 m3/s (1,450,000 cu ft/s)[1] |
| - kabassit | 75,000 m3/s (2,600,000 cu ft/s)[1] |
Ti Karayan Kongo (ammo idi a kas ti Karayan Zaire ) ket maysa a karayan idiay Aprika, ken isu ti kaadaleman a karayan iti lubong, nga adda dagiti narukrukod a kaadalem iti sumurok a 220 m (720 ft).[2] Isu daytoy ti maikatlo a kadakkelan a karayan iti lubong babaen ti tomo a panagayus ti danum. Iti maipatinayon, ti dagup a kaatiddogna iti 4,700 km (2,920 mi) ket managramid daytoy ti maikasiam a kaatiddogan a karayan.
To Kongo ket nakaala ti naganna manipud iti taga-ugma a Pagarian ti Kongo a nagtataeng kadagiti daga idiay sabangan ti karayan. Ti Demokratiko a Republika ti Kongo ken ti Republika ti Kongo, dagitoy dua ket mabirukay idiay igid ti daytoy a karayan, ken nanaganan manipud iti daytoy a karayan. Idi nagbaetan ti 1971 ken 1997 to gobierno idi ti-Zaire ket tinawtawaganna daytoy ti Karayan Zaire .
Labneng ken dalan
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti pagayusan a labneng ti Kongo ket sumakop ti 4,014,500 kuadrado kilometro (1,550,000 sq mi).[1] Ti panagayus ti Kongo iti sabanganna ket sumakop manipud iti 23,000 kubiko metro kada segundo (810,000 cu ft/s) aginggana ti 75,000 kubiko metro kada segundo (2,600,000 cu ft/s), nga adda ti natimbeng a 41,000 kubiko metro kada segundo (1,400,000 cu ft/s).[1]
Ti karayan ken dagiti tributariona ket agayus iti kaunegan dagiti bakir ti Kongo, ti maikadua a kadakkelan a katuduan a bakir a lugar iti lubong, maikadua laeng ti Katuduan a bakir ti Amasona idiay Abagatn nga Amerika. Daytoy a karayan ket adda pay ti maikadua a kadakkelan ti panagayus iti lubong, kalpasan laeng ti Amasona; ti maikatlo a labneng a pagayusan iti ania man a karayan, kalpasan ti karayan Amasona ken Río de la Plata; ken maysa kadagiti kaadaleman a karayan iti lubong, nga adda ti kaadalen a sumurok ti 220 m (720 ft).[2][3] Gaputa ti pagayusanna ket mairaman dagiti lugar ti Amianan ken Abagatan ti ekuador, ti panagayusna daytoy ket natalnai, ngamin ket adda agtultuloy a saan a basbassit ngem maysa a paset ti karayan a makasansanay ti panagtudtudo a panawen.[4]
Dagiti taudan ti Kongo ket adda kadagidiay kabanbantayan ken dagiti bantay ti Renggat ti Daya nga Aprika, ken ti pay Danaw Tanganyika ken Danaw Mweru, a dagitoy ket mangpakan ti Karayan Lualaba , a daytoy ket agbalin a ti Kongo ti baba ti Dissuor Boyoma . Ti Karayan Chambeshi idiay Zambia ket sapasap a naalala a kas ti taudan ti Kongo a mailinia ti maawawat a panakasanay ti lubong a panagusar ti kaatiddogan a tibutario, a kas ti Karayan Nilo.
To Kongo ket sapasap nga agayayus nga agpa-amianan manipud idiay Kisangani iti baba ti dissuor Boyoma, ken agin-inut nga agsikko iti abagatan a laud, a labsenna babaen ti Mbandaka, ken tumiptipon ti Karayan Ubangi, ken agayus idiay Alog Malebo (Stanley nga Alog). Ti Kinshasa (dati a Léopoldville) ken Brazzaville ket kasumbangir ti karayan idiay Alog, a ti karayan ket umakikid ken agtinnag kadagiti adu a katarata kadagiti nauneg a kanyon (a makunkuna a dagiti Livingstone a Disdissuor), ken labsenna ti Matadi ken Boma, ken mapan idiay baybay idiay bassit nga ili ti Muanda.
Ti Labneng ti Karayan Kongo ket maysa kadagiti naisangsangayan a pisiograpiko a paset ti dakdakkel a probinsia ti Tengnga nga Aprika, a daytoy ket agbalin a paset ti dakdakkel a nawatiwat a pisiograpiko a panakbingbingay ti Aprika.
Kinapangruna ti ekonomiko
[urnosen | urnosen ti taudan]
Urayno ti Dissuor Livingstone ket mangipawil ti panagserrek ti manipud iti baybay, gangani a ti sibubukel a Kongo ket mabalin a madaliasat kadagiti paset, a naipangpangruna idiay nagbaetan ti Kinshasa ken Kisangani. Dagiti dakkel a bapor ket nagobobrada ditoy a karayan itay nabiit pay laeng. Ti Karayan Kongo ket isu pay laeng ti pagbiagan ti daga nga adda ti bassit pay laeng a kalkalsada ken perokaril.[5]
Kiten ti Dagiti Alingasaw a Bapor ti Karayan Kongo
Dagiti perokaril ket labsendan dagiti tallo a nangruna a dissuor, ken kaaduan kadagiti komersio ti Tengnga nga Aprika ket lumabas ti igid ti karayanr, a mairaman ti gambang, lana ti anaaw (a kas dagiti bukbukel), asukar, kape, ken kapas. Ti karayan ket mabalin pay a napateg para iti hidroelektriko a bileg, ken dagiti Inga a Penned ti baba ti Alog Malebo ket isu dagiti ti immuna anangusar ti karayan Kongo.
Hidro-elektriko a bileg
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Karayan Kongo ket isu ti kabilegan a karayan idiay Aprika. Iti las-ud ti nepnep adda ti sumurok a 50,000 kubiko metro (1,800,000 cu ft) ti danum ti tunggal maysa a segundo ti agayus idiay Taaw Atlantiko. Dagiti opurtunidad para iti Karayan Kongo ken dagiti tributariona tapno makapataud ti bileg manipud iti danum ket nawatiwat ngarud. Dagiti sientista ket kinarkuloda a ti sibubukel a Labneng ti KOngo ket pakadagupan para iti sangapulo ket tallo a porsiento ti sangalubongan a makapataud a bileg manipud iti danum. Daytoy ket mabalin a makaited ti umanay bileg para iti kammasapulan a bileg ti amin a sub-Sahara nga Aprika.[6]
Iti agdama adda ti agarup nga uppat a pulo a bileg manipud iti danum a pagpartuatan idiay Labneng a Kongo. Ti kadakkelan ket ti penned ti Dissuor Inga, iti agarup a 200 km (120 mi) nga abagatan a laud ti Kinshasa. Ti nadayeg a Gandat Inga ket nairugi idi agsapa ti tawtawen ti 1970 ken iti dayta a panawen isu daytoy ti immuna a nalapas a penned. Ti kasisigud a naplano ket ti panagaramid ti lima apenned nga addanto ti panagpartuat a kapasidad kadagiti 34,500 megabasio. Ti tatta nga aldawen adda ti dua a penned ti napatakderen, nga isu ti Inga I ken Inga II, nga adda dagiti dagup a sangapulo ket uppat a turbina.[6]
Idi Pebrero 2005, ti tagikua ti estado ti Abagatan nga Aprika a kompania ti bileg, nga Eskom, ket nangirangarang ti maysa a singasing tapno maipadakkel ti kapasidad ti Inga babaen dagiti panagparang-ay ken panagipatakder ti baro penned ti hidroelektriko. Ti gandat ket mangiyeg ti kangatuana panagpataud ti pasilidad ti 40 GW, a daytoy ket mamindua a dakdakkel ngem ti Tallo a Karabukod a Penned ti Tsina.[7]
Adda dagiti panagbutbuteng a dagitoy a baro a penned ti hidroelektriko ket punganayan ti panagawan kadagiti adu a sebbangan ti ikan nga endemiko ti daytoy a karayan.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ a b c d e f g Bossche, J.P. vanden; Bernacsek, G. M. (1990). Taudan a Libro para kadagiti Pangalapan a Rekurso ti Aprika, Tomo 1. Organisasion ti Makan ken Agrikultura iti Nagkaykaysa a Pagpagilian. p. 338–339. ISBN 978-92-5-102983-1.
- ^ a b Oberg, Kevin (Hulio 2008). "Panagayus ken Dadduma a Hidrauliko a Panagrukod para iti Panangilaslasin kadagiti Hidarauliuko ti Akin-baba a Karayan Kongo, Hulio 2008" (PDF). U.S. Geological Survey.
- ^ "Sinampugot nga Ikan ti Kongo". National Geographic Channel. 2009.
- ^ Ti Karayan Kongo. Rainforests.mongabay.com. Naala idi 2011-11-29.
- ^ Kitaen, kas pagarigan ti, pelikula ni Thierry Michel a Karayan Kongo
- ^ a b Alain Nubourgh, Belgian Technical Cooperation (BTC) Naiyarkibo 2011-09-02 iti Wayback Machine. Weetlogs.scilogs.be (2010-04-27). Naala idi 2011-11-29.
- ^ Vasagar, Jeevan (Pebrero 25, 2005). "Mabalinkadi a ti $50bn a plano a mangpaamo ti nabileg a karayan ket makaiyeg ti elektrisidad iti amin nga Aprika?". World news. Londres: The Guardian. Naala idi 2010-04-30.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Karayan Kongo iti Wikimedia Commons