Bulgaria: Diferi inter la revizi
m roboto adjuntas: bxr:Болгар |
Nula rezumo di redakto Etiketi: Redaktita per smartfono Redaktita per informatikoprogramo "app" |
||
| (ne montresas 26 intermeza revizi facita da 9 altra uzeri) | |||
| Lineo 1: | Lineo 1: | ||
{{Landi |
{{Landi |
||
| Nomo = Bulgaria |
| Nomo = Bulgaria |
||
| Lokala_nomo = Република България<br />Republika Balgariya |
| Lokala_nomo = Република България<br />Republika Balgariya |
||
| Flago = Flag of Bulgaria.svg |
| Flago = Flag of Bulgaria.svg |
||
| Blazono = Coat of arms of Bulgaria.svg |
| Blazono = Coat of arms of Bulgaria.svg |
||
| Imajo_mapo = EU location BUL.png |
| Imajo_mapo = EU location BUL.png |
||
| Chefurbo = [[Sofiya]] |
| Chefurbo = [[Sofiya]] |
||
| |
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:1282171}} (2024) |
||
| Precipua_urbo = [[Sofiya]] |
| Precipua_urbo = [[Sofiya]] |
||
| Oficala_lingui |
| Oficala_lingui = [[Bulgara linguo|Bulgara]] |
||
| Guvernerio = [[Republiko]] |
| Guvernerio = [[Republiko]] |
||
| Nomo_listo_chefo_stato |
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo pri prezidanti di Bulgaria |
||
| Titulo_chefo_stato |
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto |
||
| Chefo_di_stato |
| Chefo_di_stato = [[Rumen Radev]] |
||
| Nomo_listo_chefo_guverno |
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo pri chefministri di Bulgaria |
||
| Titulo_chefo_guverno |
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro |
||
| chefo_guverno |
| chefo_guverno = [[Dimitar Glavchev]] |
||
| Surfaco = |
| Surfaco = {{formatnum:110993.6}} |
||
| Rango_surfaco = |
| Rango_surfaco = 105 |
||
| Surfaco_aquo = |
| Surfaco_aquo = 2,16 |
||
| |
| Habitanti = {{formatnum:6873253}}<ref name=CIA/> |
||
| Rango_habitanti = 107 |
|||
| Rango_lojanti = 97 |
|||
| Yaro = |
| Yaro = 2022 |
||
| |
| Denseso di habitantaro = 63,35 |
||
| |
| Reto_kodexo = .bg |
||
| Nomo_himno = ''Mila Rodino'' |
| Nomo_himno = ''Mila Rodino'' |
||
| Pekunio = [[Lev]] |
| Pekunio = [[Lev]] |
||
| Religii = [[kristanismo]] |
| Religii = [[kristanismo]] |
||
}} |
|||
'''Bulgaria''' esas lando jacanta an sud-estal [[Europa]]. Ol havas kom vicini [[Rumania]] norde, [[Serbia]] e [[Norda Makedonia]] weste, e [[Grekia]] e [[Turkia]] sude. Este jacas [[Nigra maro]]. |
|||
'''Bulgaria''' esas lando qua jacas en sud-est [[Europa]]. Lua vicina landi esas: |
|||
* en nordo [[Rumania]], |
|||
* en esto, [[Serbia]] e [[Republiko Macedonia]] |
|||
* en sudo, [[Grekia]] e [[Turkia]]. |
|||
En esto jacas [[Nigra maro]]. |
|||
'''Bazala fakti pri Bulgaria.''' |
'''Bazala fakti pri Bulgaria.''' |
||
== Historio == |
== Historio == |
||
{{PA|Historio di Bulgaria}} |
{{PA|Historio di Bulgaria}} |
||
[[Arkivo:Old Europe.png|thumb|200px|left|Europana prehistorial kulturi cirkume 4,000 yari aK.]] |
|||
En la teritorio di nuna Bulgaria trovesis restaji da homi de [[Paleolitiko]], exemple animala osti kun signi skultita. La "kulturo Vinča" o Vincha esis la maxim anciena konocita qua existis en Europa, e habitis la regiono cirkume 5 mil o 6 mil yari ante Kristo. |
|||
[[Trakia]]ni, un |
[[Trakia]]ni, un ek l'ancestri di la nuna Bulgari, habitis urbeti separita l'una di l'altra til ke lora rejulo [[Teres la 1ma]] unionis li cirkume [[500 aK]]. Li submisesis da [[Alexandros la Magna]], e cirkume la yaro [[15]], la regiono divenis provinco di [[Romana imperio]].<ref name=Delta>''Enciclopédia Delta Universal - Vol. 3.'' Editora Delta S.A. Rio de Janeiro, Brasil. Pag. 1529 til 1534</ref> [[Slavi]] establisis su en la regiono dum la [[6ma yarcento]], ed asimilis Trakiani. Cirkume la [[9ma yarcento]] la mixo inter Slavi e Bulgari kompleteskis. |
||
En [[680]] o [[681]], lora rejulo [[Asparukh di Bulgaria|Asparukh]] establisis l'[[Unesma Bulgara imperio]]. Lua sucedinti plufortigis l'imperio: rejulo [[Tervel di Bulgaria|Tervel]] vinkis [[Arabia|Araba]] armeo kun 22.000 soldati en [[717]]. Rejulo [[Boris la 1ma di Bulgaria|Boris la 1ma]] adoptis [[ortodoxa kristanismo]] kom religio en [[864]] ed introduktis [[kirila alfabeto]]. L'[[Anciena Bulgara linguo]] divenis ''lingua franca'' en estal Europa. |
|||
En [[1014]] [[Bizancana Imperio|Bizancan]] imperiestro [[Basil la 2ma di Bizanco|Basil la 2ma]] vinkis Bulgari en la batalio di Kleidion. En [[1018]], Bulgaria komplete enkorpigesis dal Bizancana imperio. |
|||
[[Arkivo:20140621_Veliko_Tarnovo_002.jpg|thumb|320px|left|Murego de la fortreso ''Tsarevets'' en [[Veliko Tarnovo]], chef-urbo di la [[Duesma Bulgara imperio]].]] |
|||
Ye [[1185]] Ivan Asen 1ma e Petar 4ma organizis revolto kontre Bizantini, e kreis [[Duesma Bulgarian imperio]], qua lastis til [[1393]], kande [[Otoman imperio|Otomani]] kaptis lua chef-urbo, Tarnovo. Ye [[1396]] Otomani vinkis Bulgari ed okupis komplete lua teritorio. |
|||
En [[1185]], Ivan Asen la 1ma e Petar la 4ma organizis revolto kontre Bizancani, e kreis la [[Duesma Bulgara imperio]], qua duris til [[1393]], kande [[Otoman imperio|Otomani]] kaptis lua chef-urbo, Tarnovo. En [[1396]] Otomani vinkis Bulgari ed okupis komplete lua teritorio. |
|||
Dum yarcenti |
Dum yarcenti eventis revolti kontre Otoman okupeso, exemple en [[1598]], [[1686]] e [[1689]]. Dum la [[19ma yarcento]], kom rezulto de la [[Rusa-Turka milito (1877-1878)]] e pose de la kontrato di Santa Stefan, establisesis autonoma princio en Bulgaria. La princio di Bulgaria nedependanteskis de [[Otoman imperio]] ye la [[22ma di septembro]] [[1908]]. |
||
Dum l'[[Unesma Balkana milito]] Bulgaria luktis kontre Otoman Imperio kun la helpo di [[Grekia]], [[Serbia]] e [[Montenegro]], ma dum la [[Duesma Balkana Milito]] ol luktis kune l'Otomani, e subisis ataki de lua ex-helpinti. Dum l'[[unesma mondomilito]] Bulgaria decidis luktar kune la [[Centrala potenti]], ed itere vinkesis e perdis teritorii. Entote 87.500 Bulgara soldati mortis dum la milito. Plua kam 230.000 personi enmigris vers Bulgaria kom rezulto de la militi,<ref name="Mintchev 1999 124">{{Extera ligilo|titulo= External Migration in Bulgaria |surnomo=Mintchev |nomo=Vesselin |url=https://web.archive.org/web/20130117012418/http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=473FBAEF-623D-4ADA-903A-17241B78BDDB |editero= South-East Europe Review |issue=3/99 |vidita ye=8ma di mayo 2013 |publikigita ye=oktobro 1999 |pagini=124}}</ref> e kreis plusa problemi por l'ekonomio di la lando. |
|||
Ye [[1940]] [[nacional-Socialista Germania]] ed [[Italia]] forcis [[Rumania]] cedar sudo di [[Dobrudja]] a Bulgaria. Lando divenis bazo por nazista operaci en [[Balkani]] kontre [[Soviet-Uniono]]<ref name=Delta/>. Kambie, Germania permisis Bulgaria okupar granda parto di [[Macedonia]] de [[Yugoslavia]] e [[Grekia]]<ref name=Delta/>. Bulgaria deklaris milito kontre [[Usa]] e [[Soviet-Uniono]] ye [[1941]]. Rejulo [[Boris 3ma di Bulgaria|Boris 3ma]] mortis mistikale ye [[1943]] e lia 6-yara evo filiulo Simeon divenis [[Simeon 2ma di Bulgaria]]. |
|||
La sociala e politikala konflikti duris pos la militi, e stimulis lora caro [[Boris la 3ma di Bulgaria|Boris la 3ma]] implantacar autoritatoza rejimo. En [[1940]] [[Nacional-Socialista Germania]] ed [[Italia]] koaktis [[Rumania]] cedar la sudo di [[Dobrudja]] a Bulgaria. La lando divenis bazo por naziista operaci en [[Balkani]] kontre [[Sovietia]].<ref name=Delta/> Kambie, Germania permisis Bulgaria okupar granda parto di [[Makedonia]] de [[Yugoslavia]] e de [[Grekia]].<ref name=Delta/> Bulgaria deklaris milito kontre [[Usa]] e [[Sovietia]] en [[1941]]. Lora rejulo [[Boris la 3ma di Bulgaria|Boris la 3ma]] mortis mistikale en [[1943]], e lua 6-yar evinta filiulo Simeon divenis [[Simeon la 2ma di Bulgaria]]. |
|||
Ye [[5 di septembro]] [[1944]] Soviet-Uniono deklaris milito kontre Bulgaria, e vinkis ol ye [[10 di septembro]] sam yaro. Komunista rejimo komencis kande [[monarkio]] esis abolisita e [[republiko]] esis instalita pos elekto ye septembro 1944<ref name=Delta/>. Ye [[15 di septembro]] [[1946]] esis instalita [[komunismo|komunista]] diktatoreso, e gradoze komunisti simpatiala a Soviet-Uniono substitucis nacionalisti. Ye [[1950]] [[Vulko Chervenkov]], simpatiinda a [[Yosif Stalin]], divenis chefministro<ref name=Delta/>. |
|||
Ye la [[5ma di septembro]] [[1944]] Sovietia deklaris milito kontre Bulgaria, e vinkis ol ye la [[10ma di septembro]] sam yaro. La komunista rejimo komencis kande la [[monarkio]] abolisesis e la [[republiko]] instalesis, pos elekto en septembro 1944.<ref name=Delta/> Ye la [[15ma di septembro]] [[1946]] instalesis [[komunismo|komunista]] diktatoreso e, gradope, komunisti simpatiinda a Sovietia remplasis nacionalisti en la guvernerio. En [[1950]] [[Vulko Chervenkov]], simpatiinda a [[Iosif Vissarionovich Stalin|Iosif Stalin]], divenis chefministro.<ref name=Delta/> |
|||
De [[1946]] til [[1990]] Bulgaria esis [[socialismo|socialista]] stato. Ye [[julio]] [[1990]] okuris unesma libera elekti pos fino di [[komunismo]] e Socialista partiso, sucedanto di komunista partiso, ganis povo. Ye julio [[1991]] lando adoptis nuna [[konstituco]] qua kreis l'ofico di [[chefministro]]. |
|||
De [[1946]] til [[1990]] Bulgaria esis [[socialismo|socialista]] stato. En [[julio]] [[1990]] eventis unesma libera elekti pos la fino di [[komunismo|komunista rejimo]]. La partiso Socialista, qua sucedis la partiso komunista, ganis la povo. En julio [[1991]] la lando adoptis lua nuna [[konstituco]] qua institucis l'ofico di [[chefministro]]. |
|||
En [[2004]] la lando divenis membro di [[NATO]], ed en [[2007]] ol divenis membro dil [[Europana Uniono]]. |
|||
== Politiko == |
== Politiko == |
||
[[Arkivo: |
[[Arkivo:P7120045.JPG|thumb|250px|Konsilistaro di Ministri di Bulgaria.]] |
||
[[Arkivo:National_Assembly_of_Bulgaria_Sofia_TB.jpg|thumb|250px|left|Parlamento di Bulgaria.]] |
|||
{{PA|Listo di prezidanti di Bulgaria}} |
|||
{{PA|Listo pri prezidanti di Bulgaria}} |
|||
Bulgaria esas parlamentala [[republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la prezidanto, elektita da populo por kin-yara periodo. Depos [[22 di januaro]] [[2002]] la prezidanto esas [[Georgi Parvanov]]. La [[chefministro]] esas [[Boyko Borisov]]. |
|||
Bulgaria esas [[parlamentala republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por kin-yara periodo. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], qua ordinare reprezentas la partiso qua havas la majoritato de la membri dil parlamento. |
|||
La [[parlamento]] (''Narodno Sabranie'', Народно събрание) |
La [[parlamento]] (''Narodno Sabranie'', Народно събрание) establisesis en [[1879]]. Ol konsistas ek unika chambro kun 240 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo. |
||
[[ |
La [[judiciala povo]] konsistas ek regionala korti, distriktala korti ed apelo-korti, e la Supra korto. Anke existas militala korti, la Supra Administrala Korto e la Supra Konstitucala Korto, qua analizas kad ula lego konfliktas o ne kun la [[konstituco]] e, se to eventas, deklaras ol kom kontrekonstituca. La nuna konstituco di Bulgaria adoptesis ye la [[12ma di julio]] [[1991]]. |
||
== Geografio == |
== Geografio == |
||
[[Arkivo:Bulgarien EN.png|thumb| |
[[Arkivo:Bulgarien EN.png|thumb|250px|Topografiala mapo di Bulgaria.]] |
||
[[Arkivo:The_Village_Of_Beden_2.jpg|250px|left|thumb|[[Autuno]] che la monti [[Rodopi]].]] |
|||
Cirkum 30% di Bulgaria esas plana, dum ke alta planaji e kolini esas 41% di lua teritorio.<ref>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+bg0072) Topography] Library of Congress</ref> Lando havas importanta depozeyi di [[bauxito]], [[kupro]], [[zinko]], [[bismuto]] e [[mangano]]. |
|||
Cirkume 30% de Bulgariana teritorio esas plana, dum ke alta planaji e kolini esas 41% de lua teritorio.<ref>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+bg0072) Topography] Library of Congress</ref> Bulgaria havas importanta jaceyi di [[bauxito]], [[kupro]], [[zinko]], [[bismuto]] e [[mangano]]. |
|||
[[Danubio]] esas la precipua fluvio di |
[[Danubio]] esas la precipua fluvio di la lando. L'altra fluvii ordinare esas kurta - la maxim longa esas Iskar, kun 368 km. Lua maxim alta monto esas Musala, kun {{formatnum:2925}} metri di [[altitudo]]. Bulgaria havas du montari: en la centro di la lando jacas [[Balkani]], ed en la sudo, [[Rodopi]]. |
||
La dominacanta [[klimato]] esas [[oceanala klimato|oceanala]], kun kolda vintri e varma someri. La mezavalora [[temperaturo]] di la lando esas 10,6°C, e varias de -2,9°C en la maxim alta monto di la lando, Musala, til 13,9°C che l'urbeto Sandanski, an la valo Struma. La maxim alta [[temperaturo]] de la historio di Bulgaria, 45,2 °C, mezuresis en 1916 che l'urbo Sadovo, dum ke la minima mezuresis en 1947 che Tran: -38,3 °C. Balkani modifikas la klimato norde de la lando, qua esas plu kolda kam lua sudo. |
|||
Lando havas [[temperema klimato]] kun kolda vintri e varma someri. Balkana montaro modifikas klimato en nordo di lando, qua esas plu kolda ke sudo. |
|||
== Ekonomio == |
== Ekonomio == |
||
{{PA|Ekonomio di Bulgaria}} |
{{PA|Ekonomio di Bulgaria}} |
||
Bulgaria havas ekonomio di [[libera merkato]] kun importanta [[industrio|industrii]], |
Bulgaria havas ekonomio di [[libera merkato]] kun importanta [[industrio|industrii]], importanta privata sektoro, e kelka strategiala kompanii kontrolata dal stato. L'ekonomio di la lando kreskis rapide dum recenta yari, malgre ke ol havas un ek la min granda TNP per persono de l'[[Europana Uniono]]. |
||
== Demografio == |
== Demografio == |
||
[[Arkivo:Bulgaria-demography.png|thumb| |
[[Arkivo:Bulgaria-demography.png|thumb|320px|Demografiala evoluciono di Bulgaria, de 1961 til 2009.]] |
||
[[Arkivo:Saints Peter and Paul Church - Sofia.jpg|thumb|left|320px|Kirko di Santa Petrus e Santa Paulus, en Sofiya.]] |
|||
Ante [[1946]] granda parto di Bulgariana populo vivis en povra rurala zoni. Pos komunisti asumis povo, li expansis [[industrio]], e kom konsequo granda parto di populo transferis su a l'urbi<ref name=Delta/>. Nune, 72,5% di populo vivas en urbi<ref>[http://www.nsi.bg/EPDOCS/Census2011final.pdf Kontado 2011]</ref>. |
|||
Ante [[1946]], granda parto di Bulgariara habitantaro habitis povra rurala zoni. Pos ke komunisti asumis la povo, li expansis l'[[industrio]], e konseque granda parto de la habitantaro transferis su al urbi.<ref name=Delta/> Nun, 72,5% ek la habitantaro rezidas en urbi.<ref>[http://www.nsi.bg/EPDOCS/Census2011final.pdf Kontado 2011]</ref> |
|||
Segun |
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 2022, Bulgaria havis {{formatnum:6873253}} habitanti. Segun la [[demografiala kontado]] di 2011, la maxim multa (76,9%) esas Bulgari. Turki esas 8%, Romani ([[Cigano|Cigani]]) esas 4,4%, Rusi, Armeniani ed altra etnii esas 0,7%. Ne konocesas l'etnio di 10% de la habitantaro.<ref name=CIA>{{extera ligilo|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bulgaria/#people-and-society |titulo=Bulgaria - The World Factbook|vidita ye=22ma di mayo 2022|idiomo={{en}}}}</ref> Cirkume 76,4% de la habitantaro rezidas en urbi.<ref name=CIA/> De la yari 1990 til nun la habitantaro diminutabas durante, e la lando konfrontas demografiala krizo.<ref>[http://www.novinite.com/view_news.php?id=112069 UN:Bulgaria faces demographic crisis over aging population] Novinite.com</ref> La fertileso-procento totala esas 1,56 filii po muliero, min kam la remplasigo-procento, quo esas 2,1 filiulo po muliero en fertila evo. |
||
L'oficala linguo di la lando esas [[Bulgara linguo|Bulgara]], oficala e parolata da 76,8% de la habitantaro. La [[Turka linguo|Turka]] parolesas da 8,2%, Romani parolesas da 3,8%, altra lingui parolesas da 0,7%, e ne konocesas la linguo parolata da 10,5% de la habitantaro en 2011.<ref name=CIA/> |
|||
Segun 2001 kontado, preske 84% di Bulgariana habitantari partoprenas a Bulgariana raso, [[Turkia]]ni reprezentas 9,4%, ed altre 4,7% esas [[cigano|cigani]]. Esas {{formatnum:150000}} - {{formatnum:200000}} [[Islamana Bulgari]] en Bulgaria. |
|||
Segun la sama statistiki, la maxim praktikata religio en Bulgaria esas [[Ortodoxa kristanismo]], por 59,4% de la habitantaro. Mohamedani esas 7,8%, altri (inkluzite katoliki, Protestanti, Armeniana kristani e Judi) esas 1,7%. Ne existas informo pri religio por 27,4% de la habitantaro, e 3,7% praktikas nula religio.<ref name=CIA/> Existas {{formatnum:150000}} til {{formatnum:200000}} [[Mohamedana Bulgari]] en Bulgaria. |
|||
La maxim granda urbo esas [[Sofiya]] kun plu kam 1 miliono lojanti. Altra importanta urbi esas [[Plovdiv]] e [[Varna]]. |
|||
Segun statistiki de 2015, 98,4% de la habitantaro evanta 15 yari o pluse savas lektar e skribar.<ref name=CIA/> |
|||
{{10 maxim grand urbi |
|||
| regiono= Bulgaria |
|||
| dato= 2011 |
|||
| nomo1 = Sofiya |
|||
| hab1 = 1204685 |
|||
| nomo2 = Plovdiv |
|||
| hab2 = 338153 |
|||
| nomo3 = Varna |
|||
| hab3 = 334870 |
|||
| nomo4 = Burgas |
|||
| hab4 = 200271 |
|||
| nomo5 = Ruse |
|||
| hab5 = 149642 |
|||
| nomo6 = Stara Zagora |
|||
| hab6 = 138272 |
|||
| nomo7 = Pleven |
|||
| hab7 = 106954 |
|||
| nomo8 = Sliven |
|||
| hab8 = 91620 |
|||
| nomo9 = Dobrich |
|||
| hab9 = 91030 |
|||
| nomo10 = Shumen |
|||
| hab10= 80855 |
|||
| imajo1 = Sofia_skyline.jpg |
|||
| imajo2 = Sofia_skyline.jpg |
|||
| fonto= <ref name="Kontado">{{Extera ligilo|url=https://web.archive.org/web/20101113165731/http://www.nsi.bg/otrasalen.php?otr=53&a1=1583&a2=1584&a3=1588 |titulo= Bulgarian National Statistical Institute - POPULATION BY TOWNS AND SEX AS OF 31.12.2010|vidita ye= 16ma di aprilo 2019 |autoro=Nacionala Institucuro pri Statistiko di Bulgaria}}</ref> |
|||
}} |
|||
== Kulturo == |
== Kulturo == |
||
[[Arkivo:Bulgarian_Girls_02.jpg|thumb|250px|Tradicionala danso Bulgara.]] |
|||
Bulgariana [[literaturo]] komencis en [[9ma yarcento]] dum [[Unesma Bulgarian imperio]], pos l'introdukto di [[kirila alfabeto]]. Exemplo di moderna Bulgarian autori esas la poeto [[Peyo Yavorov]] ([[1878]] til [[1914]]), [[Geo Milev]], [[Dimcho Debelyanov]], [[Dimitar Dimov]] ed [[Elias Canetti]], qua ganis [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-premio en literaturo]] ye [[1981]]. |
|||
[[Arkivo:Peio_Yavorov.jpeg|thumb|left|180px|[[Peyo Yavorov]]]] |
|||
La [[kulturo]] di Bulgaria mixas influi Trakiana, Greka (antiqua), Kelta, Romana, Vizigota, Ostrogota, Slava, Vikinga e Bulgara. La pazi de lua folklorala dansi esas komplexa ed ordinare dansesas per cirklara o lineara formacuri, ma kelka dansi exekutesas da singla dansero o pari di danseri. |
|||
Bulgariana [[literaturo]] komencis en [[9ma yarcento]] dum l'[[Unesma Bulgara imperio]], pos la kreo di [[kirila alfabeto]]. Exemplo pri moderna Bulgariana skriptisti esas la poeto [[Peyo Yavorov]] (1878 til 1914), [[Geo Milev]], [[Dimcho Debelyanov]], [[Dimitar Dimov]] ed [[Elias Canetti]], qua ganis [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-premio en literaturo]] en [[1981]].<ref>{{Citez jurnalo od edituro |surnomo=Lorenz |nomo=Dagmar C.G. |titulo= Elias Canetti |volume=1.4.1 |url=http://www.litencyc.com/php/speople.php?rec=true&UID=725 |issn=1747-678X |editero=Literary Encyclopedia |publikigita ye=17ma di aprilo 2004}}</ref> |
|||
[[Folkloro|Folklorala]] [[muziko]] varias segun la regiono di la lando, ed inspiris moderna muzikisti, exemple [[George Harrison]] e [[Kate Bush]]. [[Kantado]] developesis dum [[Mezepoko]] kun [[Bizancana Imperio|Bizancan]] influo. [[Yoan Kukuzel]] (c. 1280 til 1360) skribis kelk ek l'unesma muziki en la Bulgara.<ref>{{Citez jurnalo od edituro|surnomo=Lang|nomo=David Marshall |titulo= The Bulgarians: From Pagan Times to the Ottoman Conquest |editero= Westview Press|pagini=145|publikigita ye=1976|isbn=978-0-89158-530-5 |citajo=John Kukuzel, the eminent Bulgarian/born reformer of Byzantine music.}}</ref> La moderna klasika muziko komencis kun [[Emanuil Manolov]], qua kompozis l'unesma [[opero]] en Bulgara, en 1890. [[Pancho Vladigerov]] e [[Petko Staynov]] pose kompozis simfonii, [[baleto|baleti]] ed operi, e la kantisti [[Ghena Dimitrova]], Boris Christoff, Ljuba Welitsch e Nicolai Ghiaurov divenis mondale famoza.<ref>{{Extera ligilo|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1491905/Ghena-Dimitrova.html |titulo= Obituary: Ghena Dimitrova|newspaper=The Telegraph|publikigita ye=13ma di junio 2005 |vidita ye= 20ma di decembro 2011}}</ref><ref>{{Extera ligilo|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-boris-christoff-1494547.html |titulo= Obituary: Boris Christoff|newspaper=The Independent |publikigita ye=29ma di junio 1993 |vidita ye= 20ma di decembro 2011 |nomo=Elizabeth |surnomo=Forbes}}</ref><ref>{{Extera ligilo |url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-ljuba-welitsch-5601321.html |titulo= Obituary: Ljuba Welitsch|newspaper= The Independent |publikigita ye=9ma di septembro 1996 |vidita ye= 4ma di oktobro 2018 |nomo=Elizabeth |surnomo=Forbes}}</ref><ref>{{Extera ligilo|titulo= Boris Christoff, Bass, Dies at 79; Esteemed for His Boris Godunov |url=https://www.nytimes.com/1993/06/29/obituaries/boris-christoff-bass-dies-at-79-esteemed-for-his-boris-godunov.html |publikigita ye=29ma di junio 1993|editero=The New York Times|vidita ye= 20ma di decembro 2011 |nomo=Allan |surnomo=Kozinn}}</ref> |
|||
Pri moderna muziko, la jenri [[pop]], ''chalga'' (pop-folk) e la mixo chalga-folk divenis populara en la lando. Kelk artisti de ta jenri obtenis granda suceso lokale o mem internacione, exemple [[Galena (kantistino)|Galena]], [[Anelia]], [[Malina Stancheva]], [[Teodora Andreeva]] (artala nomo ''Andrea''), [[Kamelia Veskova]], [[Mihaela Fileva]] edc. |
|||
=== Sporto === |
|||
[[Folkloro|Folklorala]] [[muziko]] varias segun la regiono di lando, ed inspiris moderna muzikisti kom [[George Harrison]] e [[Kate Bush]]. [[Kantado]] developesis dum [[mez-epoko]] kun [[Bizantina imperio|Bizantina]] influo. |
|||
[[Arkivo:Grigor Dimitrov 3, Aegon Championships, London, UK - Diliff.jpg|thumb|250px|[[Grigor Dimitrov]]]] |
|||
Bulgaria aparis unesmafoye dum la moderna [[Olimpiala Ludi]] en 1896, kande la gimnastikisto Charles Champaud konkursis por la lando. Til nun, Bulgarian atleti ganis 52 ora, 89 arjenta e 83 bronza medalii Olimpiala. [[Halterlevo]] esas importanta Olimpiala sporto en la lando, ed anke Greka-Romana luktado, [[boxo]], [[gimnastiko]], [[volebalo]] e [[teniso]]. [[Grigor Dimitrov]] divenis l'unesma Bulgara tenisisto inter la ''Top 3'' de la mondo. |
|||
[[Futbalo]] esas la maxim populara [[sporto]] en Bulgaria. La maxim konocata Bulgara futbalisto esas [[Hristo Stoichkov]]. |
|||
== Cetera aferi == |
|||
[[Futbalo]] esas la precipua [[sporto]] di lando. La maxim konocata Bulgariana futbalisto esas [[Hristo Stoichkov]]. |
|||
== Referi == |
== Referi == |
||
| Lineo 99: | Lineo 145: | ||
== Extera ligili == |
== Extera ligili == |
||
* [http://www.president.bg prezidanto di Bulgaria] |
* [http://www.president.bg prezidanto di Bulgaria] |
||
* [http://www.government.bg Guvernerio di Bulgaria] |
* [https://web.archive.org/web/20110210182313/http://www.government.bg/ Guvernerio di Bulgaria] |
||
{{EU-stati}} |
{{EU-stati}} |
||
| Lineo 105: | Lineo 151: | ||
[[Kategorio:Bulgaria| ]] |
[[Kategorio:Bulgaria| ]] |
||
{{Link FA|af}} |
|||
[[ab:Былгариа]] |
|||
[[ace:Bulgaria]] |
|||
[[af:Bulgarye]] |
|||
[[als:Bulgarien]] |
|||
[[am:ቡልጋሪያ]] |
|||
[[an:Bulgaria]] |
|||
[[ang:Pulgaraland]] |
|||
[[ar:بلغاريا]] |
|||
[[arc:ܒܘܠܓܐܪܝܐ]] |
|||
[[arz:بلجاريا]] |
|||
[[ast:Bulgaria]] |
|||
[[ay:Bulkariya]] |
|||
[[az:Bolqarıstan]] |
|||
[[ba:Болгария]] |
|||
[[bar:Bulgarien]] |
|||
[[bat-smg:Bulgarėjė]] |
|||
[[bcl:Bulgarya]] |
|||
[[be:Балгарыя]] |
|||
[[be-x-old:Баўгарыя]] |
|||
[[bg:България]] |
|||
[[bi:Bulgaria]] |
|||
[[bn:বুলগেরিয়া]] |
|||
[[bo:པུ་ར་ག་རི་ཡ།]] |
|||
[[bpy:বুলগেরিয়া]] |
|||
[[br:Bulgaria]] |
|||
[[bs:Bugarska]] |
|||
[[bxr:Болгар]] |
|||
[[ca:Bulgària]] |
|||
[[cdo:Bō̤-gă-lê-ā]] |
|||
[[ce:Болгари]] |
|||
[[ceb:Bulgaria]] |
|||
[[ckb:بولگاریا]] |
|||
[[co:Bulgaria]] |
|||
[[crh:Bulğaristan]] |
|||
[[cs:Bulharsko]] |
|||
[[csb:Bùlgarskô]] |
|||
[[cu:Блъгарїꙗ]] |
|||
[[cv:Тăнайçи Пăлхарĕ]] |
|||
[[cy:Bwlgaria]] |
|||
[[da:Bulgarien]] |
|||
[[de:Bulgarien]] |
|||
[[diq:Bulğarıstan]] |
|||
[[dsb:Bulgarska]] |
|||
[[dv:ބަލްގޭރިއާ]] |
|||
[[ee:Bulgaria]] |
|||
[[el:Βουλγαρία]] |
|||
[[eml:Bulgarî]] |
|||
[[en:Bulgaria]] |
|||
[[eo:Bulgario]] |
|||
[[es:Bulgaria]] |
|||
[[et:Bulgaaria]] |
|||
[[eu:Bulgaria]] |
|||
[[ext:Bulgária]] |
|||
[[fa:بلغارستان]] |
|||
[[ff:Bulgariya]] |
|||
[[fi:Bulgaria]] |
|||
[[fiu-vro:Bulgaaria]] |
|||
[[fo:Bulgaria]] |
|||
[[fr:Bulgarie]] |
|||
[[frp:Bulgarie]] |
|||
[[frr:Bulgarien]] |
|||
[[fur:Bulgarie]] |
|||
[[fy:Bulgarije]] |
|||
[[ga:An Bhulgáir]] |
|||
[[gag:Bulgariya]] |
|||
[[gd:Bulgàiria]] |
|||
[[gl:Bulgaria - България]] |
|||
[[gn:Vugaria]] |
|||
[[got:𐌱𐌿𐌻𐌲𐌰𐍂𐌹𐌰]] |
|||
[[gu:બલ્ગેરિયા]] |
|||
[[gv:Yn Vulgeyr]] |
|||
[[hak:Pó-kâ-li-â]] |
|||
[[haw:Pulukalia]] |
|||
[[he:בולגריה]] |
|||
[[hi:बुल्गारिया]] |
|||
[[hif:Bulgaria]] |
|||
[[hr:Bugarska]] |
|||
[[hsb:Bołharska]] |
|||
[[ht:Bilgari]] |
|||
[[hu:Bulgária]] |
|||
[[hy:Բուլղարիա]] |
|||
[[ia:Bulgaria]] |
|||
[[id:Bulgaria]] |
|||
[[ie:Bulgaria]] |
|||
[[ilo:Bulgaria]] |
|||
[[is:Búlgaría]] |
|||
[[it:Bulgaria]] |
|||
[[ja:ブルガリア]] |
|||
[[jbo:bylgAri,as]] |
|||
[[jv:Bulgaria]] |
|||
[[ka:ბულგარეთი]] |
|||
[[kaa:Bolgariya]] |
|||
[[kbd:Болгариэ]] |
|||
[[kg:Balgaria]] |
|||
[[kk:Болгария]] |
|||
[[kl:Bulgaria]] |
|||
[[kn:ಬಲ್ಗೇರಿಯ]] |
|||
[[ko:불가리아]] |
|||
[[koi:Бӧлгария]] |
|||
[[krc:Болгария]] |
|||
[[ksh:Bulgarije]] |
|||
[[ku:Bulgaristan]] |
|||
[[kv:Болгария]] |
|||
[[kw:Bulgari]] |
|||
[[ky:Болгария]] |
|||
[[la:Bulgaria]] |
|||
[[lad:Bulgaria]] |
|||
[[lb:Bulgarien]] |
|||
[[li:Bölgarije]] |
|||
[[lij:Bulgâia]] |
|||
[[lmo:Bülgaria]] |
|||
[[ln:Bulgaria]] |
|||
[[lt:Bulgarija]] |
|||
[[ltg:Bulgareja]] |
|||
[[lv:Bulgārija]] |
|||
[[mdf:Болгарие]] |
|||
[[mhr:Болгарий]] |
|||
[[mi:Purukāria]] |
|||
[[mk:Бугарија]] |
|||
[[ml:ബൾഗേറിയ]] |
|||
[[mn:Болгар]] |
|||
[[mr:बल्गेरिया]] |
|||
[[mrj:Болгари]] |
|||
[[ms:Bulgaria]] |
|||
[[mt:Bulgarija]] |
|||
[[mwl:Bulgária]] |
|||
[[my:ဘူလ်ဂေးရီးယားနိုင်ငံ]] |
|||
[[myv:Болгария Мастор]] |
|||
[[na:Borgeriya]] |
|||
[[nah:Bulgaria]] |
|||
[[nap:Bulgaria]] |
|||
[[nds:Bulgarien]] |
|||
[[nds-nl:Bulgarije]] |
|||
[[ne:बुल्गेरिया]] |
|||
[[new:बुल्गेरिया]] |
|||
[[nl:Bulgarije]] |
|||
[[nn:Bulgaria]] |
|||
[[no:Bulgaria]] |
|||
[[nov:Bulgaria]] |
|||
[[nrm:Bulgarie]] |
|||
[[nv:Bálgaa Bikéyah]] |
|||
[[oc:Bulgaria]] |
|||
[[or:ବୁଲଗାରିଆ]] |
|||
[[os:Болгари]] |
|||
[[pa:ਬੁਲਗਾਰੀਆ]] |
|||
[[pam:Bulgaria]] |
|||
[[pap:Bulgaria]] |
|||
[[pcd:Bulgarie]] |
|||
[[pdc:Bulgarien]] |
|||
[[pfl:Bulgarije]] |
|||
[[pih:Bulgeriya]] |
|||
[[pl:Bułgaria]] |
|||
[[pms:Bulgarìa]] |
|||
[[pnb:بلغاریہ]] |
|||
[[pnt:Βουλγαρία]] |
|||
[[ps:بلغاریا]] |
|||
[[pt:Bulgária]] |
|||
[[qu:Bulgarya]] |
|||
[[rm:Bulgaria]] |
|||
[[rmy:Bulgariya]] |
|||
[[rn:Bulgaria]] |
|||
[[ro:Bulgaria]] |
|||
[[roa-rup:Vurgaria]] |
|||
[[roa-tara:Bulgarie]] |
|||
[[ru:Болгария]] |
|||
[[rue:Булгарія]] |
|||
[[rw:Bulugariya]] |
|||
[[sa:बुल्गारिया]] |
|||
[[sah:Болгария]] |
|||
[[sc:Bulgaria]] |
|||
[[scn:Bulgarìa]] |
|||
[[sco:Bulgarie]] |
|||
[[se:Bulgária]] |
|||
[[sh:Bugarska]] |
|||
[[simple:Bulgaria]] |
|||
[[sk:Bulharsko]] |
|||
[[sl:Bolgarija]] |
|||
[[sm:Bultalia]] |
|||
[[so:Bulgaria]] |
|||
[[sq:Bullgaria]] |
|||
[[sr:Бугарска]] |
|||
[[srn:Bulgarikondre]] |
|||
[[ss:IBhulgariya]] |
|||
[[stq:Bulgarien]] |
|||
[[su:Bulgaria]] |
|||
[[sv:Bulgarien]] |
|||
[[sw:Bulgaria]] |
|||
[[szl:Bułgaryjo]] |
|||
[[ta:பல்காரியா]] |
|||
[[te:బల్గేరియా]] |
|||
[[tet:Bulgária]] |
|||
[[tg:Булғористон]] |
|||
[[th:ประเทศบัลแกเรีย]] |
|||
[[tk:Bolgariýa]] |
|||
[[tl:Bulgarya]] |
|||
[[tpi:Balgeria]] |
|||
[[tr:Bulgaristan]] |
|||
[[tt:Болгария]] |
|||
[[udm:Болгария]] |
|||
[[ug:بۇلغارىيە]] |
|||
[[uk:Болгарія]] |
|||
[[ur:بلغاریہ]] |
|||
[[uz:Bolgariya]] |
|||
[[vec:Bulgaria]] |
|||
[[vep:Bolgarii]] |
|||
[[vi:Bulgaria]] |
|||
[[vls:Bulgareye]] |
|||
[[vo:Bulgarän]] |
|||
[[wa:Bulgåreye]] |
|||
[[war:Bulgarya]] |
|||
[[wo:Bulgaari]] |
|||
[[wuu: |
|||
[[xal:Болгармудин Орн]] |
|||
[[xmf:ბულგარეთი]] |
|||
[[yi:בולגאריע]] |
|||
[[yo:Bùlgáríà]] |
|||
[[zea:Bulharije]] |
|||
[[zh: |
|||
[[zh-classical: |
|||
[[zh-min-nan:Bulgariya]] |
|||
[[zh-yue: |
|||
[[zu:IBulgariya]] |
|||
Nuna versiono, pos 09:01, 14 apr. 2024
| Bulgaria | ||
| Република България Republika Balgariya | ||
|
| |
| Standardo di Bulgaria | Blazono di Bulgaria | |
| Nacionala himno: | ||
| Mila Rodino | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Sofiya | |
| · Habitanti: | 1 282 171 (2024) | |
| Precipua urbo: | Sofiya | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Bulgara | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Rumen Radev | |
| · Chefministro: | Dimitar Glavchev | |
Surfaco: (105ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 110 993,6 km² | |
| · Aquo: | 2,16 % | |
Habitanti: (107ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 6 873 253[1] (2022) | |
| · Denseso di habitantaro: | 63,35 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Lev | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | BG
| |
BGR
| ||
100
| ||
| Reto-domeno: | .bg*, .бг* | |
| Precipua religio: | kristanismo | |
Bulgaria esas lando jacanta an sud-estal Europa. Ol havas kom vicini Rumania norde, Serbia e Norda Makedonia weste, e Grekia e Turkia sude. Este jacas Nigra maro.
Bazala fakti pri Bulgaria.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Bulgaria |
En la teritorio di nuna Bulgaria trovesis restaji da homi de Paleolitiko, exemple animala osti kun signi skultita. La "kulturo Vinča" o Vincha esis la maxim anciena konocita qua existis en Europa, e habitis la regiono cirkume 5 mil o 6 mil yari ante Kristo.
Trakiani, un ek l'ancestri di la nuna Bulgari, habitis urbeti separita l'una di l'altra til ke lora rejulo Teres la 1ma unionis li cirkume 500 aK. Li submisesis da Alexandros la Magna, e cirkume la yaro 15, la regiono divenis provinco di Romana imperio.[2] Slavi establisis su en la regiono dum la 6ma yarcento, ed asimilis Trakiani. Cirkume la 9ma yarcento la mixo inter Slavi e Bulgari kompleteskis.
En 680 o 681, lora rejulo Asparukh establisis l'Unesma Bulgara imperio. Lua sucedinti plufortigis l'imperio: rejulo Tervel vinkis Araba armeo kun 22.000 soldati en 717. Rejulo Boris la 1ma adoptis ortodoxa kristanismo kom religio en 864 ed introduktis kirila alfabeto. L'Anciena Bulgara linguo divenis lingua franca en estal Europa.
En 1014 Bizancan imperiestro Basil la 2ma vinkis Bulgari en la batalio di Kleidion. En 1018, Bulgaria komplete enkorpigesis dal Bizancana imperio.
En 1185, Ivan Asen la 1ma e Petar la 4ma organizis revolto kontre Bizancani, e kreis la Duesma Bulgara imperio, qua duris til 1393, kande Otomani kaptis lua chef-urbo, Tarnovo. En 1396 Otomani vinkis Bulgari ed okupis komplete lua teritorio.
Dum yarcenti eventis revolti kontre Otoman okupeso, exemple en 1598, 1686 e 1689. Dum la 19ma yarcento, kom rezulto de la Rusa-Turka milito (1877-1878) e pose de la kontrato di Santa Stefan, establisesis autonoma princio en Bulgaria. La princio di Bulgaria nedependanteskis de Otoman imperio ye la 22ma di septembro 1908.
Dum l'Unesma Balkana milito Bulgaria luktis kontre Otoman Imperio kun la helpo di Grekia, Serbia e Montenegro, ma dum la Duesma Balkana Milito ol luktis kune l'Otomani, e subisis ataki de lua ex-helpinti. Dum l'unesma mondomilito Bulgaria decidis luktar kune la Centrala potenti, ed itere vinkesis e perdis teritorii. Entote 87.500 Bulgara soldati mortis dum la milito. Plua kam 230.000 personi enmigris vers Bulgaria kom rezulto de la militi,[3] e kreis plusa problemi por l'ekonomio di la lando.
La sociala e politikala konflikti duris pos la militi, e stimulis lora caro Boris la 3ma implantacar autoritatoza rejimo. En 1940 Nacional-Socialista Germania ed Italia koaktis Rumania cedar la sudo di Dobrudja a Bulgaria. La lando divenis bazo por naziista operaci en Balkani kontre Sovietia.[2] Kambie, Germania permisis Bulgaria okupar granda parto di Makedonia de Yugoslavia e de Grekia.[2] Bulgaria deklaris milito kontre Usa e Sovietia en 1941. Lora rejulo Boris la 3ma mortis mistikale en 1943, e lua 6-yar evinta filiulo Simeon divenis Simeon la 2ma di Bulgaria.
Ye la 5ma di septembro 1944 Sovietia deklaris milito kontre Bulgaria, e vinkis ol ye la 10ma di septembro sam yaro. La komunista rejimo komencis kande la monarkio abolisesis e la republiko instalesis, pos elekto en septembro 1944.[2] Ye la 15ma di septembro 1946 instalesis komunista diktatoreso e, gradope, komunisti simpatiinda a Sovietia remplasis nacionalisti en la guvernerio. En 1950 Vulko Chervenkov, simpatiinda a Iosif Stalin, divenis chefministro.[2]
De 1946 til 1990 Bulgaria esis socialista stato. En julio 1990 eventis unesma libera elekti pos la fino di komunista rejimo. La partiso Socialista, qua sucedis la partiso komunista, ganis la povo. En julio 1991 la lando adoptis lua nuna konstituco qua institucis l'ofico di chefministro.
En 2004 la lando divenis membro di NATO, ed en 2007 ol divenis membro dil Europana Uniono.
Politiko[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Listo pri prezidanti di Bulgaria |
Bulgaria esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por kin-yara periodo. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua ordinare reprezentas la partiso qua havas la majoritato de la membri dil parlamento.
La parlamento (Narodno Sabranie, Народно събрание) establisesis en 1879. Ol konsistas ek unika chambro kun 240 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo.
La judiciala povo konsistas ek regionala korti, distriktala korti ed apelo-korti, e la Supra korto. Anke existas militala korti, la Supra Administrala Korto e la Supra Konstitucala Korto, qua analizas kad ula lego konfliktas o ne kun la konstituco e, se to eventas, deklaras ol kom kontrekonstituca. La nuna konstituco di Bulgaria adoptesis ye la 12ma di julio 1991.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Cirkume 30% de Bulgariana teritorio esas plana, dum ke alta planaji e kolini esas 41% de lua teritorio.[4] Bulgaria havas importanta jaceyi di bauxito, kupro, zinko, bismuto e mangano.
Danubio esas la precipua fluvio di la lando. L'altra fluvii ordinare esas kurta - la maxim longa esas Iskar, kun 368 km. Lua maxim alta monto esas Musala, kun 2 925 metri di altitudo. Bulgaria havas du montari: en la centro di la lando jacas Balkani, ed en la sudo, Rodopi.
La dominacanta klimato esas oceanala, kun kolda vintri e varma someri. La mezavalora temperaturo di la lando esas 10,6°C, e varias de -2,9°C en la maxim alta monto di la lando, Musala, til 13,9°C che l'urbeto Sandanski, an la valo Struma. La maxim alta temperaturo de la historio di Bulgaria, 45,2 °C, mezuresis en 1916 che l'urbo Sadovo, dum ke la minima mezuresis en 1947 che Tran: -38,3 °C. Balkani modifikas la klimato norde de la lando, qua esas plu kolda kam lua sudo.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Bulgaria |
Bulgaria havas ekonomio di libera merkato kun importanta industrii, importanta privata sektoro, e kelka strategiala kompanii kontrolata dal stato. L'ekonomio di la lando kreskis rapide dum recenta yari, malgre ke ol havas un ek la min granda TNP per persono de l'Europana Uniono.
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
Ante 1946, granda parto di Bulgariara habitantaro habitis povra rurala zoni. Pos ke komunisti asumis la povo, li expansis l'industrio, e konseque granda parto de la habitantaro transferis su al urbi.[2] Nun, 72,5% ek la habitantaro rezidas en urbi.[5]
Segun statistiki de The World Factbook por 2022, Bulgaria havis 6 873 253 habitanti. Segun la demografiala kontado di 2011, la maxim multa (76,9%) esas Bulgari. Turki esas 8%, Romani (Cigani) esas 4,4%, Rusi, Armeniani ed altra etnii esas 0,7%. Ne konocesas l'etnio di 10% de la habitantaro.[1] Cirkume 76,4% de la habitantaro rezidas en urbi.[1] De la yari 1990 til nun la habitantaro diminutabas durante, e la lando konfrontas demografiala krizo.[6] La fertileso-procento totala esas 1,56 filii po muliero, min kam la remplasigo-procento, quo esas 2,1 filiulo po muliero en fertila evo.
L'oficala linguo di la lando esas Bulgara, oficala e parolata da 76,8% de la habitantaro. La Turka parolesas da 8,2%, Romani parolesas da 3,8%, altra lingui parolesas da 0,7%, e ne konocesas la linguo parolata da 10,5% de la habitantaro en 2011.[1]
Segun la sama statistiki, la maxim praktikata religio en Bulgaria esas Ortodoxa kristanismo, por 59,4% de la habitantaro. Mohamedani esas 7,8%, altri (inkluzite katoliki, Protestanti, Armeniana kristani e Judi) esas 1,7%. Ne existas informo pri religio por 27,4% de la habitantaro, e 3,7% praktikas nula religio.[1] Existas 150 000 til 200 000 Mohamedana Bulgari en Bulgaria.
Segun statistiki de 2015, 98,4% de la habitantaro evanta 15 yari o pluse savas lektar e skribar.[1]
| La 10 maxim granda urbi di Bulgaria (2011) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Sofiya Plovdiv | |||
| 1ma | Sofiya | 1 204 685 | |
| 2ma | Plovdiv | 338 153 | |
| 3ma | Varna | 334 870 | |
| 4ma | Burgas | 200 271 | |
| 5ma | Ruse | 149 642 | |
| 6ma | Stara Zagora | 138 272 | |
| 7ma | Pleven | 106 954 | |
| 8ma | Sliven | 91 620 | |
| 9ma | Dobrich | 91 030 | |
| 10ma | Shumen | 80 855 | |
| Fonto: [7] | |||
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
La kulturo di Bulgaria mixas influi Trakiana, Greka (antiqua), Kelta, Romana, Vizigota, Ostrogota, Slava, Vikinga e Bulgara. La pazi de lua folklorala dansi esas komplexa ed ordinare dansesas per cirklara o lineara formacuri, ma kelka dansi exekutesas da singla dansero o pari di danseri.
Bulgariana literaturo komencis en 9ma yarcento dum l'Unesma Bulgara imperio, pos la kreo di kirila alfabeto. Exemplo pri moderna Bulgariana skriptisti esas la poeto Peyo Yavorov (1878 til 1914), Geo Milev, Dimcho Debelyanov, Dimitar Dimov ed Elias Canetti, qua ganis Nobel-premio en literaturo en 1981.[8]
Folklorala muziko varias segun la regiono di la lando, ed inspiris moderna muzikisti, exemple George Harrison e Kate Bush. Kantado developesis dum Mezepoko kun Bizancan influo. Yoan Kukuzel (c. 1280 til 1360) skribis kelk ek l'unesma muziki en la Bulgara.[9] La moderna klasika muziko komencis kun Emanuil Manolov, qua kompozis l'unesma opero en Bulgara, en 1890. Pancho Vladigerov e Petko Staynov pose kompozis simfonii, baleti ed operi, e la kantisti Ghena Dimitrova, Boris Christoff, Ljuba Welitsch e Nicolai Ghiaurov divenis mondale famoza.[10][11][12][13]
Pri moderna muziko, la jenri pop, chalga (pop-folk) e la mixo chalga-folk divenis populara en la lando. Kelk artisti de ta jenri obtenis granda suceso lokale o mem internacione, exemple Galena, Anelia, Malina Stancheva, Teodora Andreeva (artala nomo Andrea), Kamelia Veskova, Mihaela Fileva edc.
Sporto[redaktar | redaktar fonto]
Bulgaria aparis unesmafoye dum la moderna Olimpiala Ludi en 1896, kande la gimnastikisto Charles Champaud konkursis por la lando. Til nun, Bulgarian atleti ganis 52 ora, 89 arjenta e 83 bronza medalii Olimpiala. Halterlevo esas importanta Olimpiala sporto en la lando, ed anke Greka-Romana luktado, boxo, gimnastiko, volebalo e teniso. Grigor Dimitrov divenis l'unesma Bulgara tenisisto inter la Top 3 de la mondo.
Futbalo esas la maxim populara sporto en Bulgaria. La maxim konocata Bulgara futbalisto esas Hristo Stoichkov.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bulgaria - The World Factbook - URL vidita ye 22ma di mayo 2022. Idiomo: Angla.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Enciclopédia Delta Universal - Vol. 3. Editora Delta S.A. Rio de Janeiro, Brasil. Pag. 1529 til 1534
- ↑ External Migration in Bulgaria - Publikigita da South-East Europe Review. Dato di publikigo: oktobro 1999. Pag.: 124 URL vidita ye 8ma di mayo 2013.
- ↑ Topography Library of Congress
- ↑ Kontado 2011
- ↑ UN:Bulgaria faces demographic crisis over aging population Novinite.com
- ↑ Bulgarian National Statistical Institute - POPULATION BY TOWNS AND SEX AS OF 31.12.2010 - Autoro: Nacionala Institucuro pri Statistiko di Bulgaria. URL vidita ye 16ma di aprilo 2019.
- ↑ Lorenz, Dagmar C.G.:Elias Canetti Publikigita da Literary Encyclopedia. Dato di publikigo: 17ma di aprilo 2004.
- ↑ Lang, David Marshall:The Bulgarians: From Pagan Times to the Ottoman Conquest. Publikigita da Westview Press. Dato di publikigo: 1976. Pagino/pagini: 145.
Segun on povas lektar en la texto: John Kukuzel, the eminent Bulgarian/born reformer of Byzantine music. - ↑ Obituary: Ghena Dimitrova - Dato di publikigo: 13ma di junio 2005. URL vidita ye 20ma di decembro 2011.
- ↑ Obituary: Boris Christoff - Dato di publikigo: 29ma di junio 1993. URL vidita ye 20ma di decembro 2011.
- ↑ Obituary: Ljuba Welitsch - Dato di publikigo: 9ma di septembro 1996. URL vidita ye 4ma di oktobro 2018.
- ↑ Boris Christoff, Bass, Dies at 79; Esteemed for His Boris Godunov - Publikigita da The New York Times. Dato di publikigo: 29ma di junio 1993. URL vidita ye 20ma di decembro 2011.
Extera ligili[redaktar | redaktar fonto]
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |