Amapá
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Amapá esas Braziliana stato de la Norda regiono. Lu havas kom vicini Franca Guyana weste, e la stato Pará sud-weste, sude e sud-este. Atlantiko jacas nord-este ed este. Segun la demografiala kontado di 2022, ol havis 733 508 habitanti[1].
Bazala fakti pri Amapá.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Ante ke Europani arivis e koloniigis la regiono, Pará habitesis da indijeni del etnii Waiãpi, palikur, manaka-kunani e tukuju qui parolis lingui de la familii Arawak e Karib. Proxim la nuna urbo Calçoene trovesis arkeologiala restaji pri astronomiala observatorio, qua evas adminime de 2000 yari ante nun. Ol esas simila ad altra observatorio de la sama epoko trovita en la Franca Guyana.
Hispana explorero Vicente Yañez Pinzón vizitis la regiono en 1500 e deskovris la fluvio Oyapok. En 1637 Portugalana Bento Maciel Parente recevis la yuro por koloniigar la regiono kom heredala kapitanio. En 1694 la markezo de Ferrolles, Franca guberniestro di Cayenne, deklaris ke la frontiero inter Franca Guyana e la teritorio Portugalana esus la fluvio Amazon, ed en 1697 eventis armeal invado en la regiono. Nur en 1713 la kontrato di Utrecht establisis la frontiero inter la teritorii di Francia (nune Franca Guyana) e Portugal (nune Amapá). En la sama kontrato, Francia abandonis omna revendiki pri la fluvio Amazon.
En 1764 markezo de Pombal imperis la konstrukto di la maxim granda fortreso di la kolonio en Macapá. Ilu anke transferis kolonigiisti de Acori a la nuna Macapá, e de Mazagão, anciena Portugalana posedajo en Maroko, a la nuna Nova Mazagão.
Kande Portugal invadesis dal Franca generalo Jean-Andoche Junot en 1808, eventis konflikti kun Franci en la nordo di Brazilia. Franca Guyana okupesis da Braziliani dum 8 yari e guvernesis daJoão Severiano Maciel da Costa, futura markezo di Queluz. La kontrato di Paris, de 1814, imperis la retrodono di Franca Guyana a Francia kun lua frontieri di 1782, to esis, an la fluvio Carapapóris. Portugal ne agnoskis ta decido, ed en 1815 la Kongreso di Wien agnoskis la frontieri segun la kontrato di Utrech.
Pos la nedependo, la teritorio opozis su a la revolto Cabanagem, qua duris dum 5 yari de 1835 til 1840 lor la provinco Grão Pará. Pro to, la regiono subisis ataki dal rebeli. En 1836, la Franci instalis militala avanposteno apud la lago Amapa, qua abandonesis pos Britaniana interveno.
Kun la konstituco ye la 5ma di oktobro 1988, la teritorio di Amapá divenis stato.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Amapá jacas an la sinistra rivo di Amazon. Cirkume 39% de lua fluvii apartenas al Amazonana baseno. Altra importanta fluvii esas Oyapok, naturala frontiero kun Franca Guyana, Jari, naturala frontiero kun Pará, Araguari (kun lua 36 aquofali), Pedreira, ed altri.
La reliefo dil stato esas prolonguro del reliefo di la Guyani, kun kolini e monti qui povas superirar 500 metri di altitudo an la centro, westo e nord-westo dil stato, exemple en la montaro Serra do Tumucumaque. La regioni proxim la litoro povas subisar inundadi.
La lineo dil Equatoro trairas la stato, qua kovresas grandaparte - 73% - per Equatorala foresto. An la centro del stato existas savani e stepi, ed en la litoro existas arei kovrata per manglieri. Cirkume 72% de la stato esas arei protektata (indijena rezerveyi od arei ube vivas decendanti de sklavi, ed ambientala* rezerveyi).
La mezavalora pluvo-quanto alonge la litoro esas 3.250 mm omnayare.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto].png)
Segun statistiki de 2016, servadi reprezentas 86% del interna produkturo di Amapá, l'industrio reprezentas 12%, e primara sektoro (agrokultivo, edukado di bestii, extraktado forestala, pesko) reprezentas la cetera 2%[2]. La stato exportacas precipue minerali (fero e mangano), ligno bruta, segita, ed utensili de ligno, e produkturi de la pesko (fishi e krustacei).
La maxim importanta agadi dil sektoro di servadi esas komerco, turismo e gastigo di viziteri, transporto e supleo, eduko (primara, sekundara, universitatala), saneso-sistemo (hospitali e kliniki), publik administrado, bankala servadi, telekomuniko ed informo, kulturo, e suporto kontala e juridikala (kontisti, advokati).
La precipua industrii esas extraktado di minerali, transformo di ligno, produktado di elektro, metalurgio, texaro, kemiala produkturi, drinkaji, e fabrikado di bateli. Fine, la precipua agadi dil primara sektoro esas l'extraktado di ligno, extraktado di semini e frukti tropikala, kreado di fishi, kultivo di manioko, banano e Braziliana kastano, kreado di bufali e bovi, produktado di mielo, e kultivo di legumi.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. URL vidita ye 2ma di julio 2023.
- ↑ Economia do Amapá - Publikigita da InfoEscola. URL vidita ye 2ma di julio 2023. Idiomo: Portugalana.
