Flu manuk

Saka Wikipédia Jawa, bauwarna mardika basa Jawa

Flu manuk ( Inggris : avian influenza) ya iku penyakit infèksi sing disebabaké dening virus influenza sing nyerang pirang-pirang unggas . Penyakit iki nyebabaké kerugian ekonomi sing dhuwur amarga mateni pitik kanthi gunggung kang gedhé. Kadhangkala mamalia, kalebu manungsa, bisa kena flu manuk.[1]

Sebabé[besut | besut sumber]

Flu manuk disebabaké virus influenza A genus Alphainfluenzavirus, kulawarga Orthomyxoviridae . Iki kalebu klompok V ing klasifikasi Baltimore, yaiku virus karo RNA negatif tunggal. Ana pitung genera ing kulawarga Orthomyxoviridae, papat yaiku virus influenza,[2][3] yaiku:

Genus virus Spesies virus Host sensitif [4]
Alphainfluenzavirus Virus influenza A Manungsa, mamalia lan manuk liyaké
Betain influenzavirus Virus influenza Manungsa lan segel .
Gammainfluenzavirus Virus influenza C Manungsa lan babi
Deltainfluenzavirus Virus influenza D Sapi

Subtipé[besut | besut sumber]

Virus influenza A duwe sawetara protein ing permukaan, kalebu protein hemagglutinin (singkatan H utawa HA) lan protein neuraminidase (disingkat NA utawa N). Gabungan protein H lan protein N bakal nemtokaké sifat lan menehi jeneng subtipe virus influenza, kaya ta H5N1 . Gunggunge 16 hemagglutinin (H1 nganti H16) lan 9 neuraminidase (N1 nganti N9) ditemokaké saka virus sing kena manuk.[5]

Patogenitas[besut | besut sumber]

Adhedhasar kemampuaké nyebabaké penyakit, flu manuk dipérang dadi rong jinis, yaiku:

  • Flu manuk kanthi patogenisitas dhuwur (Basa Inggris: influenza avian pathogen utawa HPAI) sing nyebabaké tingkat kematian dhuwur, lan
  • Flu Avian kanthi patogenisitas rendah (Basa Inggris: influenza avian rendah patogen utawa LPAI) sing nyebabaké penyakit kanthi pratandha klinis sing entheng.

Ing meh kabèh kasus, HPAI disebabaké influenza A subtypes H5 utawa H7, sanajan umumé subtipe H5 lan H7 diklasifikasikaké minangka LPAI.[6] Penentuan tingkat patogenitas adhedhasar karakteristik virus virus lan kemampuaké nyebabaké penyakit lan pati ing pitik ing kahanan laboratorium, ora adhedhasar keruwetan penyakit sing disebabaké dening manungsa.[3]

Virus influenza Avian diisolasi minangka HPAI yen:[6][7]

  • Nalika inokulasi intravena paling sethithik wolung cah ayu sensitif umur 4-8 minggu bakal nyebabaké luwih saka 75% wong mati sajrone 10 dina;
  • Nalika inokulasi kanggo bocah-bocah wadon umur 6 minggu sing sensitif, indeks patogenisma intravena (ing basa Inggris: indeks patogenisma intravena utawa IVPI) luwih saka 1,2; utawa
  • Virus H5 lan H7 ngisolasi sing nduwe nilai IVPI ora luwih saka 1,2 utawa ora nyebabaké 75% tiwas ing tes kematian intravena kudu diurut ( diturutaké ) kanggo nemtokaké manawa ana sawetara asam amino dhasar ing situs cleavage molekul hemagglutinin (HA0). Yen urutan asam amino padha karo ngisolasi HPAI liyaké, mula isolasi dianggep HPAI.

Virus LPAI kalebu kabèh influenza A subtypes H5 lan H7 sing ora kalebu HPAI.

Organisasi Kesehatan Kewan Dunia (OIE) nemtokaké influenza avia minangka infeksi ing unggas sing disebabaké dening virus influenza A kanthi patogenisma dhuwur (HPAI) lan kanthi subtipe H5 lan H7 kanthi patogenisitas rendah (H5 / H7 LPAI).

Nomenklatur lan kelas[besut | besut sumber]

Jeneng virus influenza.

Subtipe virus Influenza A virus bisa diklompokaké dadi sawetara klompok (Inggris: clade ) lan dijenengi miturut sistem tataran standar.[8] Standar jeneng kasebut kalebu jinis virus (umpamaké A, B, utawa C), asal saka spesies (kaya ta babi, equine, pitik, lan liya-liyaké . Identitas kasebut ora ditulis yen virus asale saka manungsa), asale saka lokasi geografis (kaya ta, Taiwan. Vietnam, lan liya-liyaké), nomer ketegangan (contone 1, 134, lan sapiturute), taun pengasingan (umpamaké 2003), lan jinis antigen H lan N sing ditulis ing kurungan yen virus yaiku virus influenza A.[9] Tuladha:

  • A / pitik / Pekalongan / BBVW308 / 2007 (H5N1)
  • A / pitik / Skotlandia / 59 (H5N1)

Klad minangka klompok taksonomi ing bentuk wit cladistic kanggo nemtokaké kekerabatan. Tekad clad virus flu manuk ditindakaké kanthi ngurut antigen H5. Nganti taun 2008, kabèh virus H5N1 ing Indonesia diklasifikasikaké nganggo klambi 2.1 kanthi telung galur, yaiku 2.1.1, 2.1.2 lan 2.1.3. Virus clad 2.1.3 banjur nyebar ing pirang-pirang daerah ing Indonesia. Ing wulan September 2012, virus subtype H5 ngasingaké saka bèbèk ing Jawa Tengah dilaporaké ana hubungaké karo klambi 2.3.2.1 sing sadurunge mung ditemokaké ing Vietnam, China lan Hong Kong .[10] Situs Web Organisasi Kesehatan Dunia (WHO) nyedhiyakaké gambaran lengkap babagan virus virus flu manuk manuk H5 subtype.[8][11][12]

Sifat gawan lan owah-owahan antigén[besut | besut sumber]

Kekuwatan virus ing lingkungan dipengaruhi macem-macem faktor, kalebu jumlah virus, suhu, cahya srengenge, anané zat organik, pH lan asin (yen virus ana ing banyu), lan kelembapan relatif (ing permukaan sing padhet utawa fecal ).[13] Virus Influenza A sensitif kanggo macem-macem jinis disinfectants, kalebu sodium hypochlorite, etanol 60-90%, senyawa amonium quaternary, aldehydes, fenol, asam, lan yodium povidone, uga bisa diaktifaké kanthi pemanasan 56-60   °C paling sethithik 60 menit uga kanthi radiasi radiasi utawa pH ekstrim (pH 1-3 utawa pH 10-14).

Virus flu manuk terus saya ganti. Ana rong cara sing bisa ganti:[14]

  • Antigenic drift. Gen virus influenza mengalami perubahan-perubahan kecil seiring dengan waktu saat virus bereplikasi. Perubahan genetik yang kecil ini akan berakumulasi perlahan-lahan sehingga sifat antigeniknya berbeda dan tidak dikenali lagi oleh sistem kekebalan tubuh. Hal ini menyebabkan komposisi vaksin influenza perlu ditinjau secara berkala agar dapat mengimbangi laju perubahan virus.
  • Antigenic shift. Terjadi perubahan gen yang besar dan mendadak yang menghasilkan jenis protein H yang baru dan/atau kombinasi protein H dan N yang baru. Kebanyakan individu tidak memiliki kekebalan terhadap virus influenza yang baru ini sehingga menyebabkan terjadinya wabah penyakit yang luas.

Spesies peka[besut | besut sumber]

Virus influenza bisa nyerang macem-macem spesies kewan lan penyakit kasebut dijenengi miturut jinis kewan sing kena infeksi, kaya ta flu manuk, flu babi, flu kuda, lan flu anjing. Mutasi genetik ngidini infeksi spesies silang.[15]

manuk liar akuatik dianggep minangka wadhah alami virus flu manuk. Virus flu manuk wis diisolasi ing luwih saka 100 spesies manuk liar sing umumé infeksi disebabaké dening virus LPAI.[16] Infèksi asring ditemokaké ing tatanan Anseriformes (kaya ta bèbèk lan geese ) lan rong kulawarga ing urutan Charadriiformes utawa wadhah, yaiku kulawarga Laridae (kaya ta seagull ) lan kulawarga Scolopacidae (kaya ta trinil).[13] Manuk sing wis dadi domestik, kaloro unggas (kaya ta pitik lan kalkun ) lan pucuk banyu (bèbèk lan geese) sensitif serangan virus influenza avian.

Kadadeyan lelara[besut | besut sumber]

Donya[besut | besut sumber]

Peta penyebaran global H5N1



(nganti 2007)
H5N1 sing patogenis banget
H5N1 sing patogenis banget
→ Negara-negara kanthi pati unggas amarga H5N1.
→ Negara-negara kanthi pati manungsa lan unggas amarga H5N1.

Flu manuk pisanan dilaporaké ing taun 1878 ing Italia . Wiwitaké, penyakit kasebut disangka minangka kolera akut lan septic ing unggas. Virus kasebut dhewe ora diidentifikasi lan diklasifikasikaké minangka virus influenza nganti taun 1955 . Sadurunge dikenal minangka flu manuk, penyakit iki dijenengi Fowl Wewelak .[17]

Ing pisanan Simposium Influenza Internasional ing taun 1981, tembung HPAI wiwit digunakaké tinimbang pethak manuk kanggo nerangaké jinis flu manuk.[17] Tembung LPAI digunakaké ing taun 2002 ing simposium kaping lima.[18]

Virus flu manuk ditemokaké ing saindenging jagad kanthi lapuran sing diisolasi saka bawana Asia, Australia, Amerika Lor, Amérika Kidul lan Eropa .[19] Bukti serologis infeksi ing penguin ing Antartika uga ditemokaké.[20]

Indonesia[besut | besut sumber]

Ing wulan September-Oktober 2003, virus H5N1 diidentifikasi ing Indonesia. Pratelan Pamrentah Indonesia digawé ing tanggal 3 Februari 2004 liwat Keputusan Menteri Pertanian Nomer 96 / Kpts / PD.620 / 2/2004 nyatakaké yen selesma manuk wis nyebar ing sangang propinsi, yaiku Lampung, Banten, Jawa Kulon, Jawa Tengah, DI Yogyakarta, Jawa Timur, Kalimantan Kidul, Kalimantan Tengah, lan Bali .[21]

Kira-kira 3,5 taun sabanjure, pas tanggal 10 Juli 2007, pamrentah netepaké Keputusan Menteri Pertanian Nomer 393 / Kpts / PD.620 / 7/2007 sing nyatakaké yen flu manuk wis dadi wabah ing 31 propinsi.[22] Nalika semana, Indonesia isih dumadi saka 33 propinsi ( Kalimantan Lor mung diresmikaké ing 2012 ) dadi siji-sijine propinsi sing durung diumumaké kena infeksi flu yaiku Gorontalo lan Maluku Lor . Provinsi Gorontalo mengko kena infeksi ing wulan Maret 2011.[23]

Flu manuk pungkasanipun dibanting ing sawetara wilayah. Provinsi Maluku [24] lan Maluku Lor [25] entuk status bebas flu manuk ing unggas ing 2016, nalika propinsi Papua [26] ing 2017.

Kasus ing manungsa[besut | besut sumber]

Organisasi Kesehatan Dunia (WHO) nyathet pirang-pirang kasus flu manuk ing manungsa. Manungsa bisa kena infeksi flu manuk ( virus influenza A ) H5N1, H7N9, lan H9N2.[4] Infèksi influenza Avian ing manungsa pisanan ditemokaké ing Hong Kong ing taun 1997 kanthi total 18 kasus lan 6 wong mati.[27] Pakémuan infeksi manungsa liyaké dilaporaké ing China, Vietnam, Thailand, Kemboja lan banjur Indonesia.

Ing tanggal 21 Juli 2005, ana telung kasus mateni ing Tangerang, Indonesia, sing disebabaké dening flu manuk subtipe H5N1. Ora kaya kasus liyaké ing Asia Tenggara (Vietnam, Thailand, lan Kamboja), kasus iki dianggep unik amarga korban ora ana hubungaké karo unggas. Ing pungkasan taun 2005, Indonesia nyathet 20 kasus kanthi 13 tiwas.[27][28]

Ing tanggal 10 Mei 2019, WHO nyathet 861 kasus kanthi 455 tiwas kanggo manungsa kanthi rincian ing ngisor iki:[28]

Negara kasebut Jumlah



kasus 		Jumlah



pati
pra=|tepi  Azerbaijan 8 5.
pra=|tepi  Bangladesh 8 1.
pra=|tepi  Djibouti 1. 0
pra=|tepi  Indonesia 200 168
pra=|tepi  Irak 3. 2.
pra=|tepi  Kamboja 56 37
pra=|tepi  Kanada 1. 1.
pra=|tepi  Laos 2. 2.
pra=|tepi  Mesir 359 120
pra=|tepi  Myanmar 1. 0
pra=  Nepal 1. 1.
pra=|tepi  Nigeria 1. 1.
pra=|tepi  Pakistan 3. 1.
pra=|tepi  Thailand 25 17
pra=|tepi  Tiongkok 53 31
pra=|tepi  Turki 12. 4.
pra=|tepi  Vietnam 127 64
Jumlah 861 455

Jumlah kasus sing dilaporaké dening WHO yaiku jumlah kasus sing wis diverifikasi asil asil laboratorium. Ing kasus saben taun ing Indonesia bisa katon ing sajati:[28]

Taun Jumlah



kasus 		Jumlah



pati
2005 20. 13.
2006 55 45
2007 42 37
2008 24 20.
Taun 2009 21 19.
2010 9. 7.
2011 12. 10.
2012 9. 9.
2013 3. 3.
Taun 2014 2. 2.
2015 2. 2.
2016 - -
2017 1. 1.
2018 - -
Jumlah 200 168

Cara nulari[besut | besut sumber]

Kewan[besut | besut sumber]

Flu manuk dikirim liwat kontak langsung antaraké manuk sing kena infeksi lan manuk sing sehat. Pangiriman uga bisa kedadeyan kanthi ora langsung liwat kontak karo barang sing kontaminasi, kaya ta sandhangan, sepatu, kendharaan, utawa peralatan enclosure . Partikel virus flu manuk ditemokaké ing:[29]

  • Rembug saka irung, tutuk lan mripat sing kena infeksi;
  • Iwak ( feces ) manuk sing kena; lan
  • Permukaan endhog sing diasilaké dening manuk sing kena infeksi.

flu manuk ora kalebu penyakit ditularaké liwat udhara (penyakit udhara). Pengiriman saka sawah menyang sawah liyaké kedadeyan liwat gerakan unggas, produk unggas, wong lan kendharaan sing digunakaké kanggo transportasi.[29] Ketahanan virus ing penyusutan manuk gumantung saka jumlah virus, suhu, lan kelembapan. Umumé, virus mati kanthi cepet nalika suhu dadi luwih dhuwur lan bangku saya garing.

Manungsa[besut | besut sumber]

Sanajan ora umum manungsa kena infeksi virus influenza A saka kewan, infeksi sporadis sing disebabaké dening virus influenza avian lan virus flu babi.[30] Umumé kasus influenza A ing manungsa (H5N1 lan H7N9) ana hubungaké karo unggas utawa lingkungan sing kena kontaminasi.[4] Bukti epidemiologis lan virologis nuduhaké manawa virus ora bisa ditularaké saka manungsa menyang manungsa.[31] Sawetara ilmuwan argue sing flu manuk ora transmissible kanggo manungsa amarga béda ing reseptor virus ing sèl manungsa lan sel manuk.

Kawujudan klinis[besut | besut sumber]

Kewan[besut | besut sumber]

Flu manuk nyebabaké macem-macem manifestasi klinis gumantung saka jinis virus sing kena infeksi, jinis lan umur kewan sing kena infeksi kasebut, kanggo faktor lingkungan. Virus HPAI bisa nyebabaké pati dadakan, nanging virus LPAI ora nyebabaké pratandha klinis utawa mung nyebabaké pratandha klinis sing entheng. Tanda-tanda klinis sing asring ditemokaké kalebu gangguan sistem pernapasan kaya ta pendarahan saka irung lan mripat, batuk, kangelan ambegan (dyspnea), sinuses lan / utawa sirah, nyuda napsu lan ngombe, sianosis saka kulit bulu, wattle, lan sisir. diare, kanggo sesambungan lan gangguan saraf.[6] Ing mbuwang hens, nyuda produksi endhog lan kualitas bisa kedadeyan. Miturut OIE, wektu inkubasi kanggo flu manuk yaiku 21 dina.[7]

Manungsa[besut | besut sumber]

Infeksi influenza Avian ing manungsa bisa nyebabaké infeksi pernapasan ndhuwur ( demam lan batuk ), radhang paru-paru ambegan akut, kejut, lan uga mati.[4] Kelainan pencernaan kaya ta mual, mutahke, lan diare asring dilaporaké ing infeksi virus subtype H5N1 nalika konjungtivitis dilaporaké ing infeksi subtype H7.

Diagnosis[besut | besut sumber]

Kewan[besut | besut sumber]

Cara uji laboratorium sing disaranaké OIE ing ngisor iki gumantung saka tujuan sing bakal diraih:[6]

Cara Tujuaké
Populasi gratis saka infeksi Mbebasaké individu saka infeksi sadurunge dikirim Kontribusi kanggo kabijakan pembasmian Konfirmasi kasus klinis Prevalensi infeksi - pengawasan Status imun kewan utawa populasi sawise vaksinasi
Identifikasi agen
Virus semalat + ++ + ++ + -
Deteksi antigen + + + + + -
RT-PCR ++ ++ ++ ++ ++ -
Deteksi respon imun
AGID +



(influenza A) 		+



(influenza A) 		++



(influenza A) 		+



(mbalekaké) 		+



(influenza A) 		++



(influenza A)
HI ++



(H5 utawa H7) 		++



(H5 utawa H7) 		++



(H5 utawa H7) 		++



(mbalekaké) 		++



(H5 utawa H7) 		++



(H5 utawa H7)
ELISA + + ++ +



(mbalekaké) 		++ ++

Katrangan:

  • ++ = cara sing disaranaké
  • ++ = cara sing cocog
  • + = bisa digunakaké ing sawetara kahanan, nanging biaya, dipercaya, utawa faktor liyaké, mbatesi aplikasi kasebut
  • - = ora cocog kanggo tujuan iki
  • RT-PCR = Reaksi chain polymerase mbalikke-transkripsi
  • AGID = agar-agar immunodiffusion
  • HI = tes pencegahan haemmagglutination ( tes pencegahan agglutination )
  • ELISA = assay immunosorbent-enzim sing gegandhengan karo enzim

Diagnosis diferensial kanggo influenza av ing unggas yaiku penyakit Newcastle (ND), infaryous laryngotrakéitis (ILT), bronchitis infèksius (IB), cholera unggas, lan infeksi kolik Escherichia .[32]

Manungsa[besut | besut sumber]

Adhedhasar WHO lan miturut kahanan lan kahanan ing Indonesia, kasus flu manuk ing manungsa diklasifikasikaké dadi papat jinis, yaiku:[33]

  • Wong sing diselidiki,
  • Kasangka curiga,
  • Kasus kemungkinan, lan
  • Kasus konfirmasi

Kasus konfirmasi yaiku wong sing wis mathuk kriteria tersangka utawa kemungkinan kedadeyan lan diiringi salah sawijining asil positif ing ngisor iki sing ditindakaké ing laboratorium influenza sing asil pemeriksaan H5N1:

  1. Asil positif H5 PCR,
  2. Tambah kaping titel antibodi netralisasi 4 kali ganda kanggo H5N1 saka spesimen konkonden dibandhingaké karo spesimen akut (dijupuk ≤7 dina sawise gejala katon), lan titisan antibodi netralen uga kudu ≥ 1/80,
  3. Penyebaran virus H5N1, utawa
  4. Tit5 antibodi mikronetral H5N1 ≥ 1/80 ing spesimen serum dijupuk dina kaping 14 sawise penyakit ditemokaké, diiringi asil positif saka tes serologis liyaké, kaya ta conto titer sel getih getih abang ≥ 1/160 blot kulon sisih kulon H5 positif.

Cara nyegah[besut | besut sumber]

Flu Avian bisa dicegah dening mènèhi vaksin, nglamar biosecurity, ngontrol lalu lintas ing media sing duwe virus influenza A, ngrusak unggas (depopulasi) ing wilayah sing kena infeksi, lan mbebayani unggas ( stamping metu ) ing wilayah sing kena infeksi.[32]

Wong sing makarya saben dina karo unggas utawa wong sing nanggepi wabah flu manuk disaranaké ngetutaké biosecurity lan prosedur kontrol infeksi, kaya ta nggunakaké peralatan pelindung pribadi sing cocog lan ngrawat kebersihan tangan.[34]

Cathetan[besut | besut sumber]

  1. ↑ OIE. "Avian Influenza Portal". World Organisation for Animal Health. Dibukak ing 12 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  2. ↑ "Orthomyxoviridae". Wikispecies. Dibukak ing 12 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  3. ↑ a b CDC. "Influenza type A viruses". Centers for Disease Control and Prevention. Dibukak ing 17 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  4. ↑ a b c d WHO (13 Novèmber 2018). "Influenza (Avian and other zoonotic)". World Health Organization. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  5. ↑ OIE. "Avian Influenza Portal: What is Avian Influenza". World Organisation for Animal Health. Dibukak ing 12 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  6. ↑ a b c d OIE (Mèi 2015). "Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals Chapter 3.3.4. Avian influenza (infection with avian influenza viruses)" (PDF). World Organisation for Animal Health. Dibukak ing 15 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  7. ↑ a b OIE. "Terrestrial Animal Health Code Chapter 10.4. Infection with Avian Influenza Viruses" (PDF). World Organisation for Animal Health. Dibukak ing 15 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  8. ↑ a b WHO (Oktober 2011). "Updated unified nomenclature system for the highly pathogenic H5N1 avian influenza viruses". World Health Organization. Dibukak ing 12 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  9. ↑ CDC. "Types of influenza viruses". Centers for Disease Control and Prevention. Dibukak ing 17 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  10. ↑ Putri, Khrisdiana; Widyarini, Sitarina; Sugiyono; Asmara, Widya (21 Maret 2019). "The Thrift of Avian Influenza in Indonesia". IntechOpen. doi:10.5772/intechopen.85105. Diarsip saka sing asli ing 2023-07-22. Dibukak ing 12 Juni 2019.
  11. ↑ WHO: Evolution of the Asian H5 Hemagglutinin
  12. ↑ WHO: HA Full Tree
  13. ↑ a b Spickler, Anna (November 2015). "CFSPH Technical Disease Fact Sheets: Avian Influenza" (PDF). The Center for Food Security and Public Health. Iowa State University. Dibukak ing 15 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  14. ↑ CDC. "How the flu virus can change: "Drift" and "Shift"". Centers for Disease Control and Prevention. Dibukak ing 17 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  15. ↑ Short, Kirsty R.; Richard, Mathilde; Verhagen, Josanne H.; Debbie, van Riel (26 Maret 2015). "One health, multiple challenges: The inter-species transmission of influenza A virus". One Health. 1: 1–3. doi:10.1016/j.onehlt.2015.03.001. Dibukak ing 17 Juni 2019.
  16. ↑ CDC. "Avian influenza in birds". Centers for Disease Control and Prevention. Dibukak ing 17 Juni 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  17. ↑ a b Lupiani, Blanca; Reddy, Sanjay M. (Juli 2009). "Review: The history of avian influenza" (PDF). Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases. 32 (4): 311–323. doi:10.1016/j.cimid.2008.01.004. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2019-06-25. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  18. ↑ Fifth International Symposium on Avian Influenza (1 Sèptèmber 2003). "Recommendations of the Fifth International Symposium on Avian Influenza". Avian Diseases. 47: 1260–1261. doi:10.1637/0005-2086-47.s3.1260. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  19. ↑ Saif, Y.M.; Fadly, A.M.; Glisson, J.R.; McDougald, L.R.; Nolan, L.K.; Dwayne, D.E. (29 Juli 2008). Diseases of Poultry (édhisi ka-12). Oxford: Blackwell Publishing. ISBN 978-0-8138-0718-8.
  20. ↑ Hurt, Aeron C.; Vijaykrishna, D.; Butler, J.; Baas, C. (2014). "Detection of Evolutionarily Distinct Avian Influenza A Viruses in Antarctica". MBio. 5 (3): e01098-14. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  21. ↑ Pemerintah Republik Indonesia (3 Fèbruari 2004). Keputusan Menteri Pertanian Nomor 96/Kpts/PD.620/2/2004 tentang Pernyataan Berjangkitnya Wabah Penyakit Hewan Menular Influensa pada Unggas (Avian Influenza) di Beberapa Propinsi di Wilayah Indonesia (PDF). Jakarta: Kementerian Pertanian Republik Indonesia. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2020-12-01. Dibukak ing 2019-11-01.
  22. ↑ Pemerintah Republik Indonesia (10 Juli 2007). Keputusan Menteri Pertanian Nomor 393/Kpts/PD.620/7/2007 tentang Pernyataan Berjangkitnya Wabah Penyakit Hewan Menular Influenza pada Unggas (Avian Influenza) di Wilayah Indonesia (PDF). Jakarta: Kementerian Pertanian Republik Indonesia. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2020-12-01. Dibukak ing 2019-11-01.
  23. ↑ Jordan, Ray (29 Dhésèmber 2011). "Dari 33 Provinsi, Hanya Maluku Utara yang Bebas Flu Burung". Okezone. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  24. ↑ Pemerintah Republik Indonesia (31 Mèi 2016). Keputusan Menteri Pertanian Nomor 362/Kpts/PK.320/5/2016 tentang Provinsi Maluku Bebas dari Penyakit Avian Influenza pada Unggas. Jakarta: Kementerian Pertanian Republik Indonesia.
  25. ↑ Pemerintah Republik Indonesia (29 Januari 2016). Keputusan Menteri Pertanian Nomor 87/Kpts/PK.320/1/2016 tentang Provinsi Maluku Utara Bebas dari Penyakit Avian Influenza pada Unggas. Jakarta: Kementerian Pertanian Republik Indonesia.
  26. ↑ Pemerintah Republik Indonesia (26 Sèptèmber 2017). Keputusan Menteri Pertanian Nomor 600/Kpts/PK.320/9/2017 tentang Provinsi Papua Bebas dari Penyakit Avian Influenza pada Unggas (PDF). Jakarta: Kementerian Pertanian Republik Indonesia. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2020-12-02. Dibukak ing 2019-11-01.
  27. ↑ a b WHO (25 Januari 2012). "H5N1 avian influenza: Timeline of major events" (PDF). World Health Organization. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  28. ↑ a b c WHO (10 Mèi 2019). "Cumulative number of confirmed human cases for avian influenza A(H5N1) reported to WHO 2003-2019" (PDF). World Health Organization. Dibukak ing 25 Juni 2019.
  29. ↑ a b FAO. "Avian Flu: Questions & Answers". Food and Agriculture Organization. Dibukak ing 30 Juni 2019.
  30. ↑ CDC (10 Fèbruari 2015). "Transmission of Avian Influenza A Viruses Between Animals and People". Centers for Disease Control and Prevention. Dibukak ing 30 Juni 2019.
  31. ↑ WHO (10 Mèi 2019). "Influenza at the human-animal interface" (PDF). World Health Organization. Dibukak ing 26 Juni 2019.
  32. ↑ a b Kementerian Pertanian RI (2014). Manual Penyakit Unggas (PDF). Jakarta: Direktorat Jenderal Peternakan dan Kesehatan Hewan Kementerian Pertanian RI. kc. 6-16.
  33. ↑ Kementerian Kesehatan RI (2017). Pedoman Penanggulangan Flu Burung. Jakarta: Direktorat Jenderal Pencegahan dan Pengendalian Penyakit Kementerian Kesehatan RI. kc. 29-33.
  34. ↑ CDC. "Prevention and Treatment of Avian Influenza A Viruses in People". Centers for Disease Control and Prevention. Dibukak ing 27 Agustus 2019.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)

Pranala njaba[besut | besut sumber]

Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/w/index.php?title=Flu_manuk&oldid=1663741"