იხილეთ წყარო გვერდისთვის სუვერენული სახელმწიფო

==ცნობა==

სახელმწიფოს ცნობა გულისხმობს სუვერენული სახელმწიფოს მიერ სხვა სუბიექტის აღიარებს, როგორც თანასწორუფლებიანი სუვერენისა.<ref>[http://www.answers.com/topic/recognition "Recognition"], ''Encyclopedia of American Foreign Policy''.</ref> ცნობა შეიძლება უშუალოდ ან არაპირდაპ იყოს გამოხატული. ეს უსათუოდ არ გულისხმობს დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარებისა და შენარჩუნების აუცილებლობას. 

სახელმწიფოებრიობის ზუსტად განსაზღვრული კრიტერიუმები საზოგადეობაში არაა დამკვიდრებული. პრაქტიკაში ეს კრიტერიუმი უფრო მეტად პოლიტიკურ ელფერს იძენს და არა სამართლებრივს.<ref>See B. Broms, "IV Recognition of States", pp 47-48 in ''International law: achievements and prospects'', UNESCO Series, Mohammed Bedjaoui(ed), Martinus Nijhoff Publishers, 1991, {{ISBN|92-3-102716-6}} [https://books.google.com/books?id=jrTsNTzcY7EC&lpg=PA47&client&pg=PA47#v=onepage&q&f=false]</ref> [[ელ გრინი]] [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] პეროდში ჯერ კიდევ „დაუბადებელ“ [[პოლონეთი|პოლონეთისა]] და [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიის]] სახელმწიფოების აღიარებაზე აცხადებდა, რომ „ვინაიდან სახელმწიფოების აღიარება დისკრეციული უფლების ასპექტში განიხილება, ამიტომ ყველა სახელმწიფოს შეუძლია აღიაროს მეორე მიუხედავად ამ უკნასკნელის ტერიტორიის არარსებობის ან ხელისუფლების არქონისა.“<ref>See Israel Yearbook on Human Rights, 1989, [[Yoram Dinstein]], Mala Tabory eds., Martinus Nijhoff Publishers, 1990, {{ISBN|0-7923-0450-0}}, page 135-136 [https://books.google.com/books?id=5okNqth8I9wC&lpg=PA136&ots=ARGGNDm7G-&dq=t&pg=PA136#v=onepage&q&f=false]</ref>

თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში ცნობის ქვეშ იგულისხმება მოცემული სახელმწიფოს ნების გამომჟღავნება, რომელიც მიმართულია ახლად წარმოქმნილ სახელმწიფოსთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისკენ [[საერთაშორისო სამართალი|საერთაშორისო სამართლით]] გათვალისწინებული წესისამებრ. დასავლეთის საერთაშორისო-სამართლებრივ ლიტერატურაში ჩამოყალიბებულია ორი თეორია (კონსტიტუციური და დეკლარაციული), რომელიც სხვადასხვანაირად ხსნის ცნობის ინსტიტუტის მნიშვნელობას და როლს.<ref>ლევან ალექსიძე, თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი. საგამომცემლო სახლი „ინოვაცია“, თბ.2010, გვ.67</ref>

===კონსტიტუციური თეორია===

სახელწმიფოებრიობის კონსტიტუციური თეორია სახელმწიფოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში განიხილავს საერთაშორისო სამართლის სუბიექტად, თუ სულ მცირე ერთი სუვერენული სახელმწიფოს მიერ მაინცაა აღიარებული. ეს თეორია XIX საუკუნეში განვითარდა. ამ თეორიის მიხედვით, სახელმწიფო მხოლოდ იმ შეთხვევაში ითვლება სუვერენულად თუ მას სხვა სუვერენი აღიარებს. ამ კონცეფციის გათვალისწინებით სახელმწიფო მაშინვე არ ხდება საერთაშორისო თანამეგობრობის ნაწილი ან არ კისრულობს საერთაშორისო სამართლებრივ ვალდებულებს და უფლებებს. [[1815]] წელს [[ვენის კონგრესი|ვენის კონგრესის]] საბოლოო აქტმა ევროპული დიპლომატიის სისტემაში აღიარა 39 სუვერენული სახელმწიფო, ამავე აქტში ჩამოყალიბდა რომ ახალი სახელმწიფოების ჩამოყალიბებისთვის აუცილებელია ის სხვა სუვერენულმა სახელმწიფოებმა აღიარონ.<ref>Kalevi Jaakko Holsti ''Taming the Sovereigns'' [https://books.google.com/books?id=Jh6gjr-2ho8C&pg=PA128&dq=Final+Act+of+the+Congress+of+Vienna&lr=&sig=ACfU3U1FTkJPODAK8KkyGV5Nz6O-ke9_Ig p. 128].</ref>

ერთ-ერთი მთავარი კრიტიკა, რომელიც ამ თეორიას მოჰყვა იყო დაბნეულობის გამოწვევა, როდესაც ერთი სახელმწიფო აღიარებს სხვა სუბიექტს და სხვები არ აღიარებენ მას. ჰერშ ლაუტერპახტი, თეორიის ერთ-ერთი მთავარი მომხრე, აცხადებდა რომ სახელმწიფოს ვალდებულებაა მიანიჭოს აღიარება, როგორც შესაძლო გამოსავალი. ამასთან, სახელმწიფომ შესაძლოა გამოიყენოს ნებისმიერი კრიტერიუმი, როდესაც განსჯის აღიაროს თუ არა სხვა სახელმწიფომ, მაგრამ ამასთანავე არ აქვს ნაკისრი ვალდებულება გამოიყენოს ეს კრიტერიუმი. ბევრმა სახელმწიფომ შეიძლება აღიაროს სხვა სახელმწიფო მხოლოდ იმ მიზნით რომ მიიღოს რაიმე სარგებელი.

===დეკლარაციული თეორია===
[[ფაილი:Montevideo Convention parties.svg|upright|მინი|მარცხნივ|[[მონტევიდეოს კონვენცია|მონტევიდეოს კონვენციის]] ხელმშემკვრელი სახელმწიფოები
{{legend|#00aa00|მხარეები}}
{{legend|#eeee00|ხელმომწერები}}
{{legend|#ff1111|სხვა [[ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია|ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის]] წევრები}}
]]
დეკლარაციული თეორია ჩამოყალიბდა [[კაპიტალიზმი|კაპიტალიზმის]] განვითარების დასაწყის ეტაპზე, როდესაც ფეოდალური სახელმწიფოების დაშლის შემდეგ წარმოიშვა ახალი, ბურჟუაზიული ტიპის სახელწმიფოები. ისინი წარმოიშობოდა ან ახალი სახელმწიფოს ჩამოყალიბებით (მაგ. [[ამერიკის შეერთებული შტატები]] - [[1776]] წელს, [[საბერძნეთი]] - [[1828]] წელს და ა.შ.), ან უკვე არსებულ სახელმწიფოში ბურჟუაზიული რევოლუციის გზით (მაგ. [[საფრანგეთი]] - [[1789]] წელს). 

დეკლარაციული თეორია სახელმწიფოს საერთაშორისო სამართლის სუბიექტად აღიარებს თუ ის შემდეგ კრიტერიუმებს აკმაყოფილებს: განსაზღვრული ტერიტორია; მუდმივი მოსახელობა; ხელისუფლება; და საგარეო ურთიერთობებში მონაწილეობის შესაძლებლობა. დეკლარაციული თეორიის მიხედვით სახელმწიფოს არ სჭირდება აღიარება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ მისი სუვერენიტეტი არაა მოპოვებული სამხედრო ძალის გამოყენებით. დეკლარაციული მოდელი ყველაზე მკაფიოდ ჩამოყალიბდა [[1933]] წლის [[მონტევიდეოს კონვენცია|მონტევიდეოს კონვენციაში]].<ref>{{cite book|author=Hersch Lauterpacht|title=Recognition in International Law|url=https://books.google.com/books?id=EWgEv1Qq2TwC&pg=PA419|year=2012|publisher=Cambridge University Press|page=419|isbn=9781107609433}}</ref>

ტერიტორია საერთაშორისო სამართლის განმარტებით მოიცავს კონკრეტულ საზღვრებში მოქცეულ სახმელეთო ტერიტორიას, შიდა წყლებს, ტერიტორიულ ზღვას და მათ ზემოთ მდებარე საჰაერო სივრცეს. ზუსტად ჩამოყალიბებული და განსაზღვრული არ არის რაიმე სივრცე ტერიტორიად რომ ჩაითვალოს საზღვრები აუცილებლად დელიმიტირებული უნდა იყოს, ან მინიმალური ფართობის რამდენია დადგენილი, მაგრამ ხელოვნური კუნძულები და დანადგარები, ასევე დაუსახლებელი ტერიტორიები ვერ განსაზღვრას სახელმწიფოს ტერიტორიას, შესაბამისად ამ უკანასკნელის სახელწმფიოებრიობის საკითხს. „მუდმივი მოსახლეობა“ გულისხმობს ამ ტერიტორიაზე დასახლებულ საზოგადოებას, რომელსაც აქვს უნარი ხელი შეუწყოს სახელმწიფოს სტრუქტურის ფუნქციონირებას, აქაც არ არსებობს რაოდენობის მინიმალური ზღვარი. ხელისუფლებას უნდა შესწევდეს უნარი განახორციელოს სახელმწიფოს ტერიტორიაზე და მოსახლეობაზე ეფექტური კონტროლი, სამართლებრივი მეთოდებითა და პოლიტიკით კი უზრუნველყოს ადამიანის ფუნდანემტური უფლებების დაცვა. „სხვა სახელმწიფოებთან საგარეო ურთიერთობების დამყარების შესაძლებლობა“ კი მისი დამოუკიდებლობის ხარისხზე აისახება.<ref>{{Cite journal|last1=Bachmann|first1=Sascha Dov|last2=Prazauskas|first2=Martinas|date=19 December 2019|title=The Status of Unrecognized Quasi-States and Their Responsibilities Under the Montevideo Convention|url=https://poseidon01.ssrn.com/delivery.php?ID=641117074119116071091029095088081024016073027027075062101005081022079120102112119011096100063045053098009088083101104031096022059021009023036095081099026082082087125060082063067114003111020000119012085025124069081114093080123002084107102096092069024110&EXT=pdf|journal=The International Lawyer a Triannual Publication of the Aba/Section of International Law|volume=52|issue=3|pages=400–410|access-date=19 May 2020|via=SSRN}}{{Dead link|date=იანვარი 2022 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

მონტევიდეოს კონვენციის მე-3 მუხლში ჩამოყალიბებულია, რომ პოლიტიკური სახელმწიფოებრიობა დამოუკიდებელია იმისგან მას სხვა სახელმწიფოები აღიარებენ თუ არა, ამავე მუხლში თავდაცვის უფლების მინიჭების საკითხია განხილული.<ref>{{cite web|url=http://www.oas.org/juridico/english/treaties/a-40.html|title=CONVENTION ON RIGHTS AND DUTIES OF STATES|website=www.oas.org}}</ref> ამის საპირისპიროდ სახელმწიფოებრიობის ცნობის კონსტრუქციული თეორია სხვა სახელმწიფოების მიერ აღიარებას აუცილებელ კრიტერიუმად მიიჩნევს. კონვენციის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი არის მე-11 მუხლი, რომელიც კრძალავს სუვერენიტეტის მოსაპოვებლად სამხედრო ძალის გამოყენებას.

===მთავრობის ცნობა===

სახელმწიფოს ცნობასთან ძალიან ახლოს დგას მთავრობის ცნობის საკითხი. მთავრობის ცნობის საკითხი დაისმის მაშინ, როდესაც ახალი მთავრობა იღებს ხელში ხელისუფლებას არაკონსტიტუციური ანუ სახელმწიფო გადატრიალების გზით. მაშინ სახელმწიფოები თვით განსაზღვრავენ, თუ რამდენად მიზანშეწონილია ახალი მთავრობის ცნობა. მაგრამ ეს პოზიცია არ შეიძლება ეყრდნობოდეს თვითნებობას. იურისტები ცდილობენ განსაზღვრონ მთავრობის ცნობის იურიდიული ბუნება, რომლებიც განაპირობებენ ახლად შექმნილი მთავრობის ცნობის აუცილებლობას. ისინი, როგორც წესი, მიმართავენ [[საერთაშორისო ურთიერთობები|საერთაშორისო ურთიერთობების]] პრაქტიკას. ყველაზე გავრცელებულ კრიტერიუმად ითვლება ე.წ. ეფექტურობის პრინციპი. ამ პრინციპის თანახმად, მხოლოდ ისეთი მთავრობა შეიძლება იქნეს ცნობილი, რომელიც ეყრდნობა „მოსახლეობის ნების აშკარა გამოხატულებას“, ე.ი. რომელიც „შექმნილია ხალხის ნების გამომჟღავნების შედეგად და ამ ნებამ მიიღო სათანადო გამოხატულება“. ზოგჯერ ახალი მთავრობის ცნობა დამოკიდებულია ამ მთავრობის „უნარზე და მზადყოფნაზე“ შეასრულოს თავისი ქვეყნის საერთაშორისო მოვალეობანი.<ref>ლევან ალექსიძე, თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი. საგამომცემლო სახლი „ინოვაცია“, თბ.2010, გვ.69</ref> 

===სახელმწიფო პრაქტიკა===

სახელმწიფოთა პრაქტიკაში აღიარებასთან დაკავშირებით, ჩვეულებრივ, ზემოთ მოყვანილ ორ თეორიას შორის შუალედური მიდგომა დამკვიდრდა.<ref>{{cite book |title=International law |url=https://archive.org/details/internationallaw00shaw_380 |first1=Malcolm Nathan |last1=Shaw |year=2003 |publisher=Cambridge University Press |page=[https://archive.org/details/internationallaw00shaw_380/page/n511 369] |edition=5th |isbn=978-0-521-53183-2 }}</ref> საერთაშორისო სამართალი სახელმწიფოს არ ავალდებულოს აღიაროს სხვა სუბიექტის სუვერენობა.<ref>Opinion No. 10. of the [[Arbitration Commission of the Conference on Yugoslavia]].</ref> აღიარების საკითხი მაშინ იჩენს თავს, როდესაც ახალი სახელმწიფო არალეგიტიმურად განიხილება ან მისი წარმოქმნა საერთაშორისო სამართალის ნორმებს არღვევს. მაგალითად, თითქმის არცერთ სახელმწიფოს არ უღიარებია [[როდეზია]] და [[ჩრდილოეთ კვიპროსი]], გარდა [[სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა|სამხრეთ აფრიკისა]] და შემდგომში [[თურქეთი|თურქეთისა]]. როდეზიის შემთხვევაში, აღიარების საკითხი ფართოდ დაგმეს, რადგან მისი წარმოქმნა სურდათ [[აპართეიდი|აპარტეიდის]] სამხრეთ აფრიკის გასწვრივ თეთრკანიან საზოგადოებას. ამ ქმედებას [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]] [[უშიშროების საბჭო|უშიშროების საბჭომ]] უწოდა „არალეგარული რასისტული უმცირესობის რეჟიმი“.<ref>[[s:United Nations Security Council Resolution 216|United Nations Security Council Resolution 216]]</ref> საერთაშორისო სამართალი არ შეიცავს რაიმე ამკრძალავ ნორმებს დამოუკიდებლობის დეკლარაციების მიღებასთან დაკავშირებით, ხოლო ქვეყნის აღიარების საკითხს პოლიტიკურ ჩარჩოებში სვამს.<ref>[https://www.bbc.com/news/world-europe-10730573 BBC] The President of the International Court of Justice (ICJ) Hisashi Owada (2010): "International law contains no prohibition on declarations of independence."</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=xMvOBAAAQBAJ Oshisanya, An Almanac of Contemporary and Comperative Judicial Restatement, 2016] p.64: The ICJ maintained that ... the issue of recognition was a political.</ref> თურქმა კვიპროსელებმა მიიღეს „დამკვირვებლის სტატუსი“ [[ევროსაბჭო|ევროსაბჭოს]] საპარლამენტო ასამბლეაში, ხოლო მათი წარმომადგენლები აირჩიეს ჩრდილოეთ კვიპროსის ასამბლეაში.<ref>[https://books.google.com/books?id=4PwmeRG9QsUC James Ker-Lindsay (UN SG's Former Special Representative for Cyprus)] The Foreign Policy of Counter Secession: Preventing the Recognition of Contested States, p.149</ref> შედეგად ჩრდილოეთ კვიპროსს მიენიჭა დამკვირვებლის სტატუსი [[ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაციასა]] და [[ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაციაში]].

===დე ფაქტო და დე იურე სახელმწიფოები===
[[ფაილი:Limited recognition.png|მინი|200პქ|
{{legend|#FF0000|არაღიარებული არც ერთი ქვეყნის მიერ}}
{{legend|#FF8484|აღიარებული მხოლოდ გაეროს არა-წევრი ქვეყნევის მიერ}}
{{legend|#FF8040|გაეროს არა-წევრი, აღიარებული მინიმუმ ერთი წევრის მიერ}}
{{legend|#808040|გაეროს წევრი, არ აღიარებული მინიმუმ ერთი წევრი ქვეყნის მიერ}}]]
სახელმწიფოთა ცნობის ფორმები ორ კატეგორიად იყოფა - ფაქტობრივი და იურიდიული. ფაქტობრივი ცნობა გულისხმობს იმ შემთხვევას, როდესაც სახელმწიფო ამყარებს ახლად შექმნილ სახელმწიფოსთან, უფრო კონკრეტულად მთავრობასთან, საქმიან კავშირს, მაგრამ ამავე დროს თავს იკავებს მისი ოფიციალური ცნობისგან, რომ სახელმწიფოს შორის წარმოებს მხოლოდ მოლაპარაკება ამა თუ იმ საკითხზე და სხვა. ოციფიალური იურიდიული ცნობა განსხვავდება ფაქტობრივი ცნობისგან იმით, რომ ახლად შექმნილი სახელმწიფოს ცნობის ფაქტი გამოხატული უნდა იყოს რომელიმე დოკუმენტში (დეკლარაცია, ნოტა, ხელშეკრულება). ამგვარად, სახელმწიფომ, რომელიც ცნობს, აშკარად უნდა აღიაროს ცნობის ფაქტი, რის შედეგადაც დავა იმის შესახებ, აღიარებულია თუ არა მის მიერ ახალი სახელმწიფო, შეუძლებელი ხდება. ოფიციალური ცნობა შეიძლება იყო ორი სახის: ''de facto'' ([[დე ფაქტო]]) და ''de jure'' ([[დე იურე]]), რომელიც ერთმანეთისგან სამართლებრივი შედეგის მიხედვით განსხვავდება.

სუვერენულ სახელმწიფოთა უმეტესობა არის როგორც დე ფაქტო ასევე დე იურე (არსებობს ფაქტობრივადაც და სამართლებრივადაც). დე იურე სახელმწიფოებს, ზოგჯერ, ჰყავთ ლეგიტიმური მთავრობა განსაზღვრულ ტერიტორიაზე, მაგრამ ამავე ტერიტორიაზე ფაქტობრივ კონტროლს ვერ ახორციელებენ. მაგალითად, [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომის]] პერიოდში, ზოგიერთმა მთავრობამ, რომლებიც [[ანტიჰიტლერული კოალიცია|ანტიჰიტლერულ კოალიციას]] წარმოადგენდნენ, განაგრძო დიპლომატიური ურთიერთობების წარმოება მოკავშირეებთან მიუხედავად იმისა, რომ მათი ქვეყნის ტერიტორიები ოკუპირებული იყო [[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო|ღერძის]] ქვეყნების მიერ. [[პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაცია]] და პალესტინის ხელისუფლება ამტკიცებს, რომ [[პალესტინის სახელმწიფო]] არის სუვერენული მიუხედავად იმისა რომ ფაქტობრივ კონტროლს ამ ტერიტორიაზე ახორციელებს [[ისრაელი]].<ref name="saeb"/>{{#tag:ref|Israel allows the [[Palestinian National Authority|PNA]] to execute some functions in the [[Palestinian territories]], depending on [[Administrative divisions of the Oslo Accords|special area classification]]. Israel maintains [[Israel's unilateral disengagement plan|minimal interference]] (retaining control of borders: [[National airspace|air]],<ref name="GazaSeaAir">[[B'Tselem]] - The Israeli Information Center for Human Rights in the Occupied Territories: [http://www.btselem.org/english/Gaza_Strip/Control_on_Air_space_and_territorial_waters.asp Israel's control of the airspace and the territorial waters of the Gaza Strip], Retrieved 24 March 2012.</ref> sea [[United Nations Convention on the Law of the Sea#UNCLOS III|beyond internal waters]],<ref name="GazaSeaAir"/><ref>{{cite web|url=http://dissidentvoice.org/wp-content/uploads/2009/12/Gaza-map-08s-fishing-limits-20090119.jpg|title=Map of Gaza fishing limits, "security zones"|publisher=}}</ref> [[European Union Border Assistance Mission Rafah|land]]<ref>[http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace+Process/Guide+to+the+Peace+Process/Israels+Disengagement+Plan-+Renewing+the+Peace+Process+Apr+2005.htm Israel's Disengagement Plan: Renewing the Peace Process] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070302014936/http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace%20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Israels%20Disengagement%20Plan-%20Renewing%20the%20Peace%20Process%20Apr%202005.htm |date=2 March 2007 }}: "Israel will guard the perimeter of the Gaza Strip, continue to control Gaza air space, and continue to patrol the sea off the Gaza coast. ... Israel will continue to maintain its essential military presence to prevent arms smuggling along the border between the Gaza Strip and Egypt ([[Philadelphi Route]]), until the security situation and cooperation with Egypt permit an alternative security arrangement."</ref>) in the [[Gaza strip]] and maximum in "[[Administrative divisions of the Oslo Accords|Area C]]".<ref>{{Cite web | last = Gold | first = Dore | author2 = Institute for Contemporary Affairs | title = Legal Acrobatics: The Palestinian Claim that Gaza is Still "Occupied" Even After Israel Withdraws | work = Jerusalem Issue Brief, Vol. 5, No. 3 | publisher = Jerusalem Center for Public Affairs | date = 26 August 2005 | url = http://www.jcpa.org/brief/brief005-3.htm | accessdate = 16 July 2010 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100621082606/http://jcpa.org/brief/brief005-3.htm | archivedate = 21 ივნისი 2010 }}</ref><ref>{{Cite web  | last = Bell  | first = Abraham  | title = International Law and Gaza: The Assault on Israel's Right to Self-Defense  | work = Jerusalem Issue Brief, Vol. 7, No. 29  | publisher = Jerusalem Center for Public Affairs  | date = 28 January 2008  | url = http://www.jcpa.org/brief/brief005-3.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100621082606/http://jcpa.org/brief/brief005-3.htm  | archivedate = 21 ივნისი 2010  }}</ref><ref>{{Cite press release|title=Address by Foreign Minister Livni to the 8th Herzliya Conference |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Israel |date=22 January 2008 |url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Speeches+by+Israeli+leaders/2008/Address+by+FM+Livni+to+the+8th+Herzliya+Conference+22-Jan-2008.htm?DisplayMode=print |accessdate=16 July 2010 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111026025009/http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Speeches%2Bby%2BIsraeli%2Bleaders/2008/Address%2Bby%2BFM%2BLivni%2Bto%2Bthe%2B8th%2BHerzliya%2BConference%2B22-Jan-2008.htm?DisplayMode=print |archivedate=26 October 2011 }}</ref><ref>{{Cite web  | last = Salih  | first = Zak M.  | title = Panelists Disagree Over Gaza's Occupation Status  | publisher = University of Virginia School of Law  | date = 17 November 2005  | url = http://www.law.virginia.edu/html/news/2005_fall/gaza.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archive-url = https://web.archive.org/web/20160303200844/http://www.law.virginia.edu/html/news/2005_fall/gaza.htm  | archive-date = 3 March 2016  | url-status = dead  | df = dmy-all  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160303200844/http://www.law.virginia.edu/html/news/2005_fall/gaza.htm  | archivedate = 3 მარტი 2016  }}</ref><ref>{{Cite web  | title = Israel: 'Disengagement' Will Not End Gaza Occupation  | publisher = Human Rights Watch  | date = 29 October 2004  | url = https://www.hrw.org/english/docs/2004/10/29/isrlpa9577.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081101210931/http://hrw.org/english/docs/2004/10/29/isrlpa9577.htm  | archivedate = 1 ნოემბერი 2008  }}</ref> See also [[Israeli-occupied territories]].<br><ref name="saeb">{{Cite news|author=Staff writers|title=Palestinians 'may declare state'|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7254434.stm|newspaper=BBC News|publisher=British Broadcasting Corporation|date=20 February 2008|accessdate=22 January 2011}}:"Saeb Erekat, disagreed arguing that the Palestine Liberation Organisation had already declared independence in 1988. "Now we need real independence, not a declaration. We need real independence by ending the occupation. We are not Kosovo. We are under Israeli occupation and for independence we need to acquire independence".</ref><ref>{{Cite web  | last = Gold  | first = Dore  | author2 = Institute for Contemporary Affairs  | title = Legal Acrobatics: The Palestinian Claim that Gaza is Still "Occupied" Even After Israel Withdraws  | work = Jerusalem Issue Brief, Vol. 5, No. 3  | publisher = Jerusalem Center for Public Affairs  | date = 26 August 2005  | url = http://www.jcpa.org/brief/brief005-3.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100621082606/http://jcpa.org/brief/brief005-3.htm  | archivedate = 21 ივნისი 2010  }}</ref><ref>{{Cite web  | last = Bell  | first = Abraham  | title = International Law and Gaza: The Assault on Israel's Right to Self-Defense  | work = Jerusalem Issue Brief, Vol. 7, No. 29  | publisher = Jerusalem Center for Public Affairs  | date = 28 January 2008  | url = http://www.jcpa.org/brief/brief005-3.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100621082606/http://jcpa.org/brief/brief005-3.htm  | archivedate = 21 ივნისი 2010  }}</ref><ref>{{Cite press release
 |title=Address by Foreign Minister Livni to the 8th Herzliya Conference
 |publisher=Ministry of Foreign Affairs of Israel
 |date=22 January 2008
 |url=http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Speeches+by+Israeli+leaders/2008/Address+by+FM+Livni+to+the+8th+Herzliya+Conference+22-Jan-2008.htm?DisplayMode=print
 |accessdate=16 July 2010
 |url-status=dead
 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111026025009/http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Speeches%2Bby%2BIsraeli%2Bleaders/2008/Address%2Bby%2BFM%2BLivni%2Bto%2Bthe%2B8th%2BHerzliya%2BConference%2B22-Jan-2008.htm?DisplayMode=print
 |archivedate=26 October 2011
}}</ref><ref>{{Cite web  | last = Salih  | first = Zak M.  | title = Panelists Disagree Over Gaza's Occupation Status  | publisher = University of Virginia School of Law  | date = 17 November 2005  | url = http://www.law.virginia.edu/html/news/2005_fall/gaza.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archive-url = https://web.archive.org/web/20160303200844/http://www.law.virginia.edu/html/news/2005_fall/gaza.htm  | archive-date = 3 March 2016  | url-status = dead  | df = dmy-all  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160303200844/http://www.law.virginia.edu/html/news/2005_fall/gaza.htm  | archivedate = 3 მარტი 2016  }}</ref><ref>{{Cite web  | title = Israel: 'Disengagement' Will Not End Gaza Occupation  | publisher = Human Rights Watch  | date = 29 October 2004  | url = https://www.hrw.org/english/docs/2004/10/29/isrlpa9577.htm  | accessdate = 16 July 2010  | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081101210931/http://hrw.org/english/docs/2004/10/29/isrlpa9577.htm  | archivedate = 1 ნოემბერი 2008  }}</ref> |name="israel"}} ამასთან პალესტინის სახელმწიფო აღიარებულია ბევრი სუვერენული სახელმწიფოს მიერ. სუბიექტები შესაძლოა ფაქტობრივ კონტროლს ახორციელებდნენ ტერიტორიაზე, მაგრამ არ ჰქონდეთ საერთაშორისო ცნობა; ეს შემთხვევა საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ აღქმულია როგორც დე ფაქტო სახელმწიფოები. დე იურედ სახელმწიფო ითვლება სხვა სახელმწიფოების ცნობისა და სამართლის განხორციელების გზით. [[სომალილენდი]] სწორედ ასეთ სახელმწიფოთა რიცხვს განეკუთვნება.<ref>{{cite journal |url=http://yalejournal.org/wp-content/uploads/2011/01/083206arieff.pdf |title=De facto Statehood? The Strange Case of Somaliland |accessdate=4 January 2010 |year=2008 |last=Arieff |first=Alexis |journal=Yale Journal of International Affairs |volume=3 |issue= |pages=60–79 |doi= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111213214545/http://yalejournal.org/wp-content/uploads/2011/01/083206arieff.pdf |archivedate=13 დეკემბერი 2011 }}</ref><ref>{{cite web |url=https://foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=3903 |title=The List: Six Reasons You May Need A New Atlas Soon |accessdate=4 January 2010 |date=July 2007 |publisher=Foreign Policy Magazine}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.unpo.org/content/view/8418/244/ |title=Overview of De-facto States |accessdate=4 January 2010 |date=July 2008 |publisher=[[Unrepresented Nations and Peoples Organization]]}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.lesnouvelles.org/P10_magazine/15_grandentretien/15055_mahamudsalahnur_eng.html |title=France recognises de facto Somaliland |accessdate=4 January 2010 |date=April 2008 |author=Wiren, Robert |publisher=Les Nouvelles d'Addis Magazine |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180825054320/http://www.lesnouvelles.org/P10_magazine/15_grandentretien/15055_mahamudsalahnur_eng.html |archivedate=25 აგვისტო 2018 }}</ref> არსებობენ სუბიექტები, რომელთაც სურთ ჰქონდეთ საერთაშორისო აღიარება, მაგრამ არ აქვთ სრული საერთაშორისო დიპლომატიური ცნობა (იხილეთ [[არაღიარებული ქვეყნების სია]]).