იხილეთ წყარო გვერდისთვის სსრკ-ჩინეთის განხეთქილება

'''სინო-საბჭოთა განხეთქილება''' ან '''სსრკ-ჩინეთის განხეთქილება''' — [[1956]]–[[1966]] წლებში [[ჩინეთი|ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასა]] და [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირს]] (სსრკ) შორის პოლიტიკური და იდეოლოგიური განხეთქილება, რომელიც წარმოიშვა [[მარქსიზმ-ლენინიზმი]]ს განსხვავებული ინტერპრეტაციის საფუძველზე. პოლემიკა, რომელიც წინ უძღოდა განხეთქილებას, ეხებოდა საერთაშორისო კომუნისტურ მოძრაობაში [[იოსებ სტალინი]]ს როლის შეფასებას, [[პროლეტარიატის დიქტატურა|პროლეტარიატის დიქტატურის]] ისტორიულ გამოცდილებებს, სოციალიზმზე გადასვლის გზებს, სოციალისტური და კაპიტალისტური სამყაროს თანაარსებობის პერსპექტივებს და სხვა საკითხებს. ჩინეთმა საჯაროდ დაგმო სსრ კავშირი დესტალინიზაციის და კაპიტალისტურ დასავლეთთან [[მშვიდობიანი თანაარსებობა|მშვიდობიანი თანაცხოვრების]] პოლიტიკის გამო, ხოლო საბჭოთა კავშირის ხელმძღვანელობა [[რევიზიონიზმი (მარქსიზმი)|რევიზიონიზმში]] დაადანაშაულა. ამ პროცესზე გავლენა მოახდინა სახელმწიფოების [[გეოპოლიტიკა|გეოპოლიტიკურმა]] მდგომარეობამ [[ცივი ომი|ცივი ომის]] დროს ([[1945]]–[[1991]]).<ref name="World History 2000. p. 769">''Chambers Dictionary of World History'', B.P.Lenman, T. Anderson, Editors, Chambers: Edinburgh. 2000. p. 769.</ref> ჩინეთი უკმაყოფილო დარჩა საბჭოთა კავშირის [[ინდოეთი|ინდოეთთან]] უფრო მჭიდრო კავშირების დამყარებით. ოფიციალურ [[მოსკოვი|მოსკოვს]] ეშინოდა, რომ მაო ზედმეტად მშვიდად გამოიყურებოდა ბირთვული ომის საფრთხეებთან დაკავშირებით. <ref>John W. Garver, ''China's Quest: The History of the Foreign Relations of the People's Republic'' (2016) pp 113-45.</ref> 

[[1956]] წლის 25 თებერვალს [[ნიკიტა ხრუშჩოვი|ნიკიტა ხრუშჩოვმა]] დაგმო [[სტალინი]] და [[სტალინიზმი]] გამოსვლაში ''პიროვნების კულტისა და მისი შედეგების შესახებ'' და დაიწყო სსრკ-ს დესტალინიზაცია. [[მაო ძედუნი]] და [[ჩინეთის კომუნისტური პარტია]] შეშფოთებულნი იყვნენ ამ იდეოლოგიური გადახვევით. [[1961]] წლისთვის, განხეთქილებამ გამოიწვია ჩინეთის მიერ საბჭოთა მარქსიზმის ოფიციალური დენონსაცია სსრკ–ში არსებული „რევიზიონისტი მოღალატების“ მოქმედების მიზეზით.<ref name="World History 2000. p. 769">''Chambers Dictionary of World History'', B.P.Lenman, T. Anderson, Editors, Chambers: Edinburgh. 2000. p. 769.</ref> საერთაშორისო საზოგადოებისთვის სინო–საბჭოთა განხეთქილებამ წარმოშვა კითხვა, თუ ვინ გაუძღვებოდა [[მსოფლიო რევოლუცია]]ს და ვის მიმართავდნენ მსოფლიოს კომუნისტური პარტიები რჩევების ან სამხედრო და ფინანსური დახმარების მისაღებად: ჩინეთს თუ საბჭოთა კავშირს? ამ მიზნით, სსრკ და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა კონკურენციას უწევდნენ ერთმანეთს მსოფლიო კომუნიზმის დომინაციისთვის სხვადასხვა ქვეყნებში ავანგარდული პარტიების საშუალებით. <ref>{{Cite journal|last1=Scalapino|first1=Robert A.|year=1964|title=Sino-Soviet Competition in Africa|url=https://archive.org/details/sim_foreign-affairs_1964-07_42_4/page/640|journal=Foreign Affairs|volume=42|issue=4|pages=640–654|jstor=20029719|doi=10.2307/20029719}}</ref> 

სსრკ-ჩინეთის განხეთქილებამ ბიპოლარული ცივი ომი გადააქცია ტრიპოლარულ ცივ ომად, რასაც მოჰყვა ისეთი მნიშვნელოვანი გეოპოლოტიკური მოვლენები, როგორებიცაა: [[ბერლინის კედელი|ბერლინის კედლის]] აგება ([[1961]]), [[კარიბის კრიზისი]]ს დასრულება ([[1962]]) და [[ვიეტნამის ომი]]ს ([[1955]]-[[1975]]) დამთავრება. საბჭოთა კავშირთან განხეთქილებამ დააჩქარა ჩინეთის და აშშ-ს დაახლოება, რაც დაგვირგვინდა [[1972]] წელს აშშ-ს პრეზიდენტ [[ნიქსონი, რიჩარდ|რიჩარდ ნიქსონის]] ვიზიტით ჩინეთში. უფრო მეტიც, ამ განხეთქილებამ გამოიწვია დასავლელი ლიდერების წარმოდგენის გაქრობა წამყვანი სოციალისტური სახელმწიფოების შეთანხმებულ მოქმედებაზე. ეს წარმოდგენა ჩამოყალიბდა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, განსაკუთრებით კი [[1947]]-[[1950]] წლის [[ვიეტნამის ომი]]ს პერიოდში, როდესაც [[აშშ]] ჩაერთო [[ინდოჩინეთის პირველი ომი|ინდოჩინეთის პირველ ომში]] ([[1946]]–[[1954]] წლები). ისტორიულად, სსრკ-ჩინეთის განხეთქილებამ გამოიწვია მარქსისტ-ლენინისური [[რეალპოლიტიკა|რეალპოლიტიკის]] წარმოქმნა, რომლითაც [[მაო ძედუნი|მაო]]მ შექმნა სამმაგი გეოპოლიტიკა (ჩინეთი-აშშ-სსრკ), ხოლო შემდეგ, [[სუეცის კრიზისი]]ს დაწყებამდე [[1956]] წელს ოთხმაგი გეოპოლიტიკა (ჩინეთი-გაერთიანებული სამეფო-აშშ-სსრკ).<ref>{{Cite journal|last1=Scalapino|first1=Robert A.|year=1964|title=Sino-Soviet Competition in Africa|url=https://archive.org/details/sim_foreign-affairs_1964-07_42_4/page/640|journal=Foreign Affairs|volume=42|issue=4|pages=640–654|jstor=20029719|doi=10.2307/20029719}}</ref> 

==განხეთქილების ზღვარზე==
მაო ძედუნისთვის, [[1958]]-[[1959]] წლების მოვლენების შემდეგ, ხრუშჩოვი პოლიტიკურად არასანდო პიროვნება გახდა. <ref>{{cite web|url=http://www.wilsoncenter.org/publication/one-fingers-worth-historical-events-new-russian-and-chinese-evidence-the-sino-soviet|title=One Finger's Worth of Historical Events: New Russian and Chinese Evidence on the Sino-Soviet Alliance and Split, 1948–1959|author=David Wolff|date=7 July 2011|website=Wilson Center|accessdate=24 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307170823/https://www.wilsoncenter.org/publication/one-fingers-worth-historical-events-new-russian-and-chinese-evidence-the-sino-soviet|archive-date=7 March 2016|url-status=live}}</ref> [[1959]] წელს გენერალური მდივანი ხრუშჩოვი შეხვდა აშშ-ს პრეზიდენტ [[დუაიტ ეიზენჰაუერი|დუაიტ ეიზენჰაუერს]], რათა შეემცირებინა საბჭოთა-ამერიკული გეოპოლიტიკური დაძაბულობა; ამისათვის, სსრკ-მ დაარღვია ხელშეკრულება, რომელიც ეხებოდა ჩინეთისთვის ბირთვულ პროექტზე N596 ტექნიკური დახმარების გაწევას და, ამასთან ერთად, მიემხრო ინდოეთს [[ჩინეთ-ინდოეთის ომი|ჩინეთ-ინდოეთის ომში]] ([[20 ოქტომბერი]]-[[21 ნოემბერი]], [[1962]]). გაძლიერებულმა საბჭოთა-ამერიკულმა თანამშრომლობამ მაოს აფიქრებინა, რომ ხრუშჩოვმა კურსი აიღო დასავლეთთან მეგობრული ურთიერთობების ჩამოყალიბებაზე. ჩინეთის კომუნისტურმა პარტიამ განაცხადა, რომ საბჭოთა კავშირის გეოპოლიტიკური მოქმედებები ეწინააღმდეგებოდა მარქსიზმ-ლენინიზმს. <ref>{{cite web|title=Chinese Communist Party: The Leaders of the CPSU are the Greatest Splitters of Our Times, February 4, 1964|url=http://legacy.fordham.edu/halsall/mod/1964CCP-onCPSU.html|website=Modern History Sourcebook|publisher=Fordham University|accessdate=1 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151231225103/http://legacy.fordham.edu/halsall/mod/1964CCP-onCPSU.html|archive-date=31 December 2015|url-status=dead}}</ref>

==კონფლიქტი==
===კულტურული რევოლუცია===
[[File:1966-11 1966年毛泽东林彪与红卫兵.jpg|thumb|250px|right|მაო ძედუნის საჯარო გამოსვლა [[პეკინი|პეკინში]], კულტურული რევოლუციის დროს ([[1966]] წლის [[ნოემბერი]])]]
[[1966]] წელს, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში პოლიტიკური უზენაესობის აღსადგენად, მაო ძედუნმა წამოიწყო [[ჩინეთის კულტურული რევოლუცია|დიდი პროლეტარული კულტურული რევოლუცია]] ([[1966]]–[[1976]]), საბჭოთა კავშირის სტილის ბიუროკრატიების საწინააღმდეგოდ, რომელიც მდგომარეობდა განათლების, სოფლის მეურნეობისა და სამრეწველო მენეჯმენტის შეცვლაზე. <ref>''Dictionary of Wars'', Third Edition (2007), George Childs Kohn, Ed., pp.&nbsp;122–223.</ref> მაოს მიერ ორთოდოქსული მარქსიზმისადმი ერთგულების გამოცხადების კვლადაკვალ დაიხურა სკოლები და მოსწავლეებმა დაიწყეს პოლიტიკურად რადიკალურ წითელ გვარდიებში გაწევრიანება. ლიდერის, პოლიტიკური მიზნის და საზოგადოებრივი ფუნქციის არქონის გამო, ცალკეული შენაერთები მალე პოლიტიკური ფრაქციებად იქცა, რომლებიც [[მაოიზმი]]სადმი ერთგულებას აცხადებდნენ.

წითელი გვარდიების მიერ პოლიტიკურმა ძალადობამ ჩინეთის ზოგ ნაწილში სამოქალაქო ომის პროვოცირება მოახდინა, რომელიც მაომ ხალხის განმათავისუფლებელი არმიით ჩაახშო, ხოლო წითელი გვარდიის ფრაქციების წევრები დააპატიმრა. მან დაშალა წითელი გვარდიები და ჩინეთის კომუნისტურ პარტიაში ახალი თაობის მაოისტები მოიწვია, ვინც გაუძლო კულტურულ რევოლუციას, რომლემაც გაწმინდა პარტია ძველი თაობის „ანტიკომუნისტებისგან“.

როგორც სოციალურმა ინჟინერიამ, კულტურულმა რევოლუციამაც დაადასტურა მაოიზმის პოლიტიკური დომინაცია, მაგრამ ასევე დაძაბა და გააჩუჭა ჩინეთის ურთიერთობები სსრკ-სა და დასავლურ სამყაროსთან.<ref>''Dictionary of Historical Terms'', Second Edition, Chris Cook, Ed. Peter Bedrick Books: New York:1999, p.&nbsp;89.</ref> გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით, „მაოიზმის და მარქსიზმ–ლენინიზმის” დავის მიუხედავად [[მარქსიზმი]]ს ინტერპრეტაციასა და პრაქტიკულ გამოყენებაზე, სსრკ და ჩინეთი აწვდიდნენ რჩევებს და სამხედრო და მატერიალურ დახმარებას [[ჩრდილოეთ ვიეტნამი|ჩრდილოეთ ვიეტნამს]] [[ვიეტნამის ომი]]ს დროს ([[1945]]-[[1975]]),<ref>''The Red Flag: A History of Communism'' (2009) p.&nbsp;461.</ref> მაომ ამ ომს უწოდებდა გლეხების რევოლუციას უცხოური იმპერიალიზმის წინააღმდეგ. სოციალისტური სოლიდარობის გამოსახატად, ჩინეთი საშუალებას აძლევდა საბჭოთა კავშირის მიერ გაგზავნილი დახმარების უსაფრთხო გადასვლას ჩრდილოეთ ვიეტნამში აშშ-ს მიერ დაფინანსებული [[სამხრეთ ვიეტნამი]]ს რესპუბლიკის წინააღმდეგ ომის გასაგრძელებლად. <ref>''Dictionary of Historical Terms'', Second Edition, Chris Cook, Ed. Peter Bedrick Books: New York:1999, p.&nbsp;218.</ref>

===სსრკ-ჩინეთის სასაზღვრო კონფლიქტები===

[[სსრკ-ჩინეთის სასაზღვრო კონფლიქტი]] იყო შვიდთვიანი გამოუცხადებული სამხედრო კონფლიქტი საბჭოთა კავშირსა და ჩინეთს შორის, რომელიც მოხდა სსრკ-ჩინეთის განხეთქილების პიკზე [[1969]] წელს. ყველაზე სერიოზული შემთხვევა, რომელიც ამ სასაზღვრო შეტაკებების დროს დაფიქსირდა და რამაც მსოფლიოს ორი უდიდესი სოციალისტური სახელმწიფო ფართომასშტაბიანი ომის ზღვარზე მიიყვანა, მოხდა [[1969]] წლის მარტში, ჯენბაოს (დამანსკი) კუნძულის მახლობლად, მდინარე უსსურზე (ვუსული), [[მანჯურია|მანჯურიის]] მახლობლად. საბოლოოდ კონფლიქტი შეჩერდა და რეგიონში სიტუაცია დაუბრუნდა თავდაპირველ ვითარებას.

===სსრკ-ჩინეთის კონფლიქტი მესამე მსოფლიოს ქვეყნებში===
[[1970-იანები|1970-იან წლებში]], ჩინეთსა და სსრკ-ს შორის იდეოლოგიური დაპირისპირება გავრცელდა [[აფრიკა|აფრიკის]] და [[შუა აღმოსავლეთი]]ს ქვეყნებში, სადაც თითოეული სოციალისტური ქვეყანა აფინანსებდა ადგილობრივ კომუნისტურ რევოლუციურ პარტიებს. მათმა პოლიტიკურმა რჩევებმა, ფინანსურმა და სამხედრო დახმარებამ ხელი შეუწყო ეროვნულ-განმთავისუფლებელი ომების განხორციელებას, როგორიცაა [[ოგადენის ომი]] ([[1977]]–[[1978]]) [[ეთიოპია]]სა და [[სომალი|სომალს]] შორის; [[როდოსის ბუშის ომი]] ([[1964]]–[[1979]]) თეთრკანიან ევროპელ კოლონისტებსა და ადგილობრივ შავკანიანებს შორის; ბუშის ომის შემდეგ, [[ზიმბაბვე]]ს გუკურჰუნდის ხოცვა-ჟლეტა ([[1983]]–[[1987]]); [[ანგოლას სამოქალაქო ომი]] ([[1975]]–[[2002]]) პარტიზანულ ეროვნულ-განმათავისუფლებელ ჯგუფებს შორის, რაც საბჭოთა-ამერიკული მარიონეტული ომი აღმოჩნდა; [[მოზამბიკის სამოქალაქო ომი]] ([[1975]]–[[1992]]). ასევე დააფინანსეს პარტიზანული ფრაქციები, რომლებიც პალესტინის განთავისუფლებისათვის იბრძოდნენ.<ref>{{cite book|author=Gregg A. Brazinsky|title=Winning the Third World: Sino-American Rivalry during the Cold War|url=https://books.google.com/books?id=t_IxDgAAQBAJ&pg=PA252|year=2017|publisher=University of North Carolina Press|page=252|isbn=9781469631714}}</ref>


==მაოს შემდეგ==
[[File:Lin Biao.jpg|thumb|right|ამბოხებული [[მარშალი]] [[ლინ ბიაო]]]]
[[1971]] წელს კულტურული რევოლუციის პოლიტიკურად რადიკალური ფაზა ([[1966]]–[[1976]]) დასრულდა პროექტ 571-ის (ნავარაუდევი სახელმწიფო გადატრიალება მაოს ხელისუფლების წინააღმდეგ) წარუმატებლობით და შეთქმულების წამომწყების, მარშალ [[ლინ ბიაო]]ს (მაოს აღმასრულებელი ოფიცერი) სიკვდილით. ბიაო ჩინეთის რესპუბლიკაზე კონტროლის დასამყარებლად დაუკავშირდა ოთხი ადამიანისგან შემდგარ ბანდას — [[ძიანგ ცინგი|ძიანგ ცინგს]] (მაოს უკანასკნელ მეუღლეს), [[ჯანგ ჩუნციაო]]ს, [[იაო ვენიუანი|იაო ვენიუანს]] და [[ვანგ ჰონგვენი|ვანგ ჰონგვენს]] — ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სარდლობას. მათ, როგორც რეაქციონერ პოლიტიკურ რადიკალებებს, სურდათ [[სტალინიზმი|სტალინისტურ იდეოლოგიაზე]] დაბრუნება, შიდა ეკონომიკური განვითარების ხარჯზე, მაგრამ მალე ისინი ჩაახშო [[ჩინეთის საიდუმლო სადაზვერვო სამსახური|ჩინეთის საიდუმლო სადაზვერვო სამსახურმა]]. <ref name="Yao Wenyuan">{{Cite news|url=http://www.economist.com/node/5381892|title=Yao Wenyuan|newspaper=The Economist|issn=0013-0613|access-date=22 May 2016}}</ref>

ჩინეთის საშინაო მშვიდობის ხელახლა დამკვიდრებამ დაასრულა შეიარაღებული დაპირისპირება სსრკ-სთან, მაგრამ ამან არ გააუმჯობესა დიპლომატიური ურთიერთობა, რადგან [[1973]] წელს სსრკ-ჩინეთის საზღვარზე საბჭოთა არმიის გარნიზონები ორჯერ მეტი იყო, ვიდრე [[1969]] წელს. სსრკ-ს მიერ გაგრძელებული სამხედრო მუქარის გამო ჩინეთმა გააკრიტიკა „საბჭოთა სოციალური იმპერიალიზმი“ და საბჭოთა კავშირი მსოფლიო რევოლუციის მტრად დაასახელა. სსრკ-ჩინეთის ურთიერთობები თანდათანობით გაუმჯობესდებოდა [[1980-იანები|1980-იან წლებში]].

[[1977]] წლის ბოლოს, ჩინეთის კომუნისტური პარტიის მე-11 ეროვნულ კონგრესზე ([[1977]] წლის [[12 აგვისტო|12]]-[[18 აგვისტო]]), პოლიტიკურად რეაბილიტირებული [[დენ სიაოპინი]] დაინიშნა შიდა მოდერნიზაციის პროგრამების მართვისთვის. მაო ძედუნზე თავდასხმების თავიდან აცილების მიზნით, დენის პოლიტიკურმა მიდგომამ განაპირობა ჩინეთის ეკონომიკური რეფორმის განხორციელება, მაოს არაეფექტური პოლიტიკის სისტემის შეცვლის გზით.<ref name="Modern Thought 1999. pp.&nbsp;349">''The New Fontana Dictionary of Modern Thought'', Third Edition, Allan Bullock, Stephen Trombley editors. Harper Collins Publishers:London:1999. pp.&nbsp;349–350.</ref><ref name="Political Terms 1983. pp.&nbsp;127">''Dictionary of Political Terms'', Chris Cook, editor. Peter Bedrick Books: New York: 1983. pp.&nbsp;127–128.</ref> [[1980-იანები|1980-იან]] წლებში ჩინეთმა გაატარა [[რეალპოლიტიკა]], მაგალითად, „ფაქტებისგან ჭეშმარიტების ძიება“ და „ჩინური გზა სოციალიზმისკენ“. ამ რეფორმამ შეამცირა სსრკ-ჩინეთის განხეთქილების პოლიტიკური მნიშვნელობა.<ref name="Modern Thought 1999. pp.&nbsp;349"/><ref name="Political Terms 1983. pp.&nbsp;127"/>

==სოციალური იმპერიალიზმი==

1977 წელს პეკინში გაზეთ „ჟენმინ ჟიბაოს“ (ჩინ. 人民日报 - სახალხო ყოველდღიური გაზეთი) მიერ გამოქვეყნდა ბროშურა „მდივან მაო ძედუნის თეორია სამ მსოფლიოდ დაყოფაზე“, სადაც საუბარი იყო საბჭოთა „სოციალ-იმპერიალიზმზე“. ბროშურაში ეწერა, რომ საბჭოთა ბიუროკრატიულ-მონოპოლისტურმა დაჯგუფებამ მაღალცენტრალიზებული სოციალისტური სახელმწიფო ეკონომიკა აქცია სახელმწიფო-მონოპოლისტურ კაპიტალისტურ ეკონომიკად, რომელიც უფრო კონცენტრირებულია, ვიდრე სხვა ნებისმიერ იმპერიალისტურ ქვეყანაში, ხოლო პროლეტარიატის დიქტატურის ხელისუფლება — ფაშიზმის დიქტატურის ხელისფულებად. ამ ყველაფერმა კიდევ უფრო გაუმარტივა საბჭოთა სოციალ-იმპერიალიზმს მეურნეობის გასამხედროება და მთელი სახელმწიფო მანქანის მილიტარიზაცია.

==ლიტერატურა==
* Athwal, Amardeep. "The United States and the Sino-Soviet Split: The Key Role of Nuclear Superiority." ''Journal of Slavic Military Studies'' 17.2 (2004): 271–297.
* Chang, Jung, and Jon Halliday. ''[[Mao: The Unknown Story]]''. New York: Alfred A. Knopf, 2005.
* Ellison, Herbert J., ed. ''The Sino-Soviet Conflict: A Global Perspective'' (1982) [https://www.questia.com/library/101611113/the-sino-soviet-conflict-a-global-perspective online]
* Floyd, David. ''Mao against Khrushchev: A Short History of the Sino-Soviet Conflict'' (1964) [https://www.questia.com/library/32878/mao-against-khrushchev-a-short-history-of-the-sino-soviet online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200926001909/https://www.questia.com/library/32878/mao-against-khrushchev-a-short-history-of-the-sino-soviet |date=2020-09-26 }}
* Ford, Harold P., "Calling the Sino-Soviet Split " [https://web.archive.org/web/20060811005137/https://www.cia.gov/csi/studies/winter98_99/art05.html Calling the Sino-Soviet Split]", ''[[Studies in Intelligence]]'', Winter 1998–99.
* Friedman, Jeremy. "Soviet policy in the developing world and the Chinese challenge in the 1960s." ''Cold War History'' (2010) 10#2 pp.&nbsp;247–272.
* Friedman, Jeremy. ''Shadow Cold War: The Sino-Soviet Competition for the Third World'' (UNC Press Books, 2015).
* Garver, John W. ''China's Quest: The History of the Foreign Relations of the People's Republic'' (2016) pp 113–45.
* Goh, Evelyn. ''Constructing the US Rapprochement with China, 1961–1974: From "Red Menace" to "Tacit Ally"'' (Cambridge UP, 2005)
* Heinzig, Dieter. ''The Soviet Union and Communist China, 1945–1950: An Arduous Road to the Alliance'' (M. E. Sharpe, 2004). 
* Jersild, Austin. ''The Sino-Soviet Alliance: An International History'' (2014) [https://www.questia.com/library/120089427/the-sino-soviet-alliance-an-international-history online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200807085445/https://www.questia.com/library/120089427/the-sino-soviet-alliance-an-international-history |date=2020-08-07 }}
* Jian, Chen. ''Mao's China & the Cold War.'' (U of North Carolina Press, 2001). [https://www.questia.com/library/120089402/mao-s-china-and-the-cold-war online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200807064625/https://www.questia.com/library/120089402/mao-s-china-and-the-cold-war |date=2020-08-07 }}
* Kochavi, Noam. "The Sino-Soviet Split." in ''A Companion to John F. Kennedy'' (2014) pp.&nbsp;366–383.
* Li, Danhui, and Yafeng Xia. "Jockeying for Leadership: Mao and the Sino-Soviet Split, October 1961–July 1964." ''Journal of Cold War Studies'' 16.1 (2014): 24–60.
* Li, Hua-Yu et al., eds ''China Learns from the Soviet Union, 1949–Present'' (The Harvard Cold War Studies Book Series) (2011) [https://www.amazon.com/Learns-Soviet-1949-Present-Harvard-Studies/dp/0739142232/ excerpt and text search]
* Li, Mingjiang. "Ideological dilemma: Mao's China and the Sino-Soviet split, 1962–63." ''Cold War History'' 11.3 (2011): 387–419.
* Lukin, Alexander. ''The Bear Watches the Dragon: Russia's Perceptions of China and the Evolution of Russian-Chinese Relations Since the Eighteenth Century'' (2002) [https://www.amazon.com/Bear-Watches-Dragon-Perceptions-Russian-Chinese/dp/0765610256 excerpt] 
* {{cite book|author=Lüthi, Lorenz M. |title=The Sino-Soviet Split: Cold War in the Communist World|url=https://books.google.com/books?id=dl4TRDxqexMC|year=2010|publisher=Princeton UP|isbn=9781400837625}}
* Mark, Chi-Kwan. ''China and the world since 1945: an international history'' (Routledge, 2011)
* Olsen, Mari. ''Soviet-Vietnam Relations and the Role of China 1949–64: Changing Alliances'' (Routledge, 2007)
* Ross, Robert S., ed. ''China, the United States, and the Soviet Union: Tripolarity and Policy Making in the Cold War'' (1993) [https://www.questia.com/library/77420976/china-the-united-states-and-the-soviet-union-tripolarity online]
* {{cite journal | last1 = Scalapino | first1 = Robert A | year = 1964 | title = Sino-Soviet Competition in Africa | url = https://archive.org/details/sim_foreign-affairs_1964-07_42_4/page/640 | journal = Foreign Affairs | volume = 42 | issue = 4| pages = 640–654 | jstor=20029719| doi = 10.2307/20029719 }}
* Shen, Zhihua, and Yafeng Xia. "The great leap forward, the people's commune and the Sino-Soviet split." Journal of contemporary China 20.72 (2011): 861–880.
* Wang, Dong. "The Quarrelling Brothers: New Chinese Archives and a Reappraisal of the Sino-Soviet Split, 1959-1962." ''Cold War International History Project Working Paper Series '' 2005) [https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/media/documents/publication/WP49DW_rev.pdf online]. 
* Westad, Odd Arne, ed. ''Brothers in arms: the rise and fall of the Sino-Soviet alliance, 1945–1963'' (Stanford UP. 1998)
* Zagoria, Donald S. ''The Sino-Soviet Conflict, 1956-1961'' (Princeton UP, 1962), major scholarly study.

==რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=va2.browse&sort=Collection&item=Sino-Soviet%20Split სსრკ-ჩინეთის განხეთქილების დოკუმენტების კოლექცია] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110605132936/http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=va2.browse&sort=Collection&item=Sino-Soviet%20Split |date=2011-06-05 }}
* [http://www.marxists.org/history/international/comintern/sino-soviet-split/index.htm სსრკ-ჩინეთის განხეთქილების დოკუმენტები] მარქსისტების ინტერნეტ არქივში

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ცივი ომი}}

[[კატეგორია:ცივი ომი]]
[[კატეგორია:ნიკიტა ხრუშჩოვი]]
[[კატეგორია:XX საუკუნის კონფლიქტები]]