მონღოლები: განსხვავება გადახედვებს შორის

მონღოლები
მონღოლები
	; ; ; ; ბ. ცერენდჯორი • დ. სუხბაატარი • ბ. რინჩენი; ს. დამდინბაზარი • ძანაბაძარი • ბოგდო-ყანი; ს. იანჟმა • სუბუტაი • პ. გენდენი; უგედეი • ყუბილაი-ყაენი • ჩინგიზ-ყაენი
საერთო მოსახლეობა
	10 000 000
რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით
ჩინეთი	5,800,000
მონღოლეთი	2,800,000
რუსეთი	1 000 000
სამხრეთი კორეა	34 000
აშშ	15,000 - 18,000
ენები	დომინანტური მონღოლური ასევე ჩინური, რუსული და თურქული
რელიგიები	დომინანტური ტიბეტური ბუდიზმი, შამანიზმი ფორმალურად ტენგრიზმი. მცირე ჯგუფებში ქრისტიანობა და ისლამი

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შეუმოწმებელი ვერსია]

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

უკანასკნელი რედაქცია 05:42, 13 მაისი 2024-ის მდგომარეობით

მონღოლები — ცენტრალური აღმოსავლეთ აზიის ეთნიკური ჯგუფი, რომელიც ძირითადად ცხოვრობს მონღოლეთში, ჩინეთსა და რუსეთში.

მონღოლთა იმპერიის შექმნა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

XIII საუკუნის დასაწყისში აზიის აღმოსავლეთ ნაწილიდან ახალი დამპყრობლები — მონღოლები დაიძრნენ დასავლეთის მიმართულებით. მათ უმოკლეს დროში მოახერხეს ისლამური სამყაროს დიდი ნაწილის, კავკასიის, რუსეთისა და აღმოსავლეთ ევროპის მნიშვნელოვანი ტერიტორიის დაპყრობა, ამ დაპყრობების შედეგად კი წარმოიქმნა მსოფლიო ისტორიაში უდიდესი იმპერია.

მონღოლები ისტორიაში ცნობილი არიან ასევე თათრების სახელით. ეს სახელი შენარჩუნდა მონღოლეთის იმპერიის დასავლეთ ნაწილებში, მაგალითად დღევანდელი რუსეთის ტერიტორიაზე XIII-XV საუკუნეებში არსებულ მონღოლურ სახელმწიფო ოქროს ურდოში. შემდგომში ევროპელები თათრებს უძახოდნენ ყველა თურქული წარმომავლობის ხალხებს ოსმალების გამოკლებით (აღსანიშნავია, რომ მონღოლები და თურქები მონათესავე ხალხები არიან). დღეს თათრებად მოიხსენიებენ ვოლგისპირეთის თურქები.

მონღოლმა ბელადმა ჩინგიზ ყაენმა ხანგძლივი ბრძოლის შემდეგ მოახერხა ერთმანეთთან მოქიშპე მომთაბარე მონღოლური ტომების გაერთიანება და სათავეში ჩაუდგა მათ ჩინგიზ ყაენის სახელით. 1206 წელს, მდინარე ონონის სათავესთან გამართულ თავყრილობაზე მონღოლურმა ტომებმა მას ერთგულების ფიცი დაუდეს. დაიწყო მონღოლების დაპყრობების ეპოქა.

შემდეგ წლებში ჩინგიზ ყაენმა დაიმორჩილა დარჩენილი მონღოლური ტომები, წარმართი თურქების ტომები და სამხრეთ ციმბირის ტყეებში მცხოვრები ხალხებიც. 1218 წლისათვის ჩრდილო–აღმოსავლეთი აზიის უმეტესი ნაწილი მის გამგებლობაში იყო და ის დასავლეთისაკენ შემოტრიალდა. ჩინგიზ ყაენის მხედართმთავრის ჯებე ნოინის მეთაურობით მონღოლებმა დაიმორჩილეს ყარა–კიტაის სამეფო და მალე მათ გამგებლობაში აღმოჩნდა სირფარიის აღმოსავლეთით არსებული მიწები. ამდენად, ისინი უშუალოდ გაუმეზობლდნენ ხორეზმის თურქული წარმომავლობის მუსლიმ შაჰს.

მოდმევნო წელს სირდარიის ნაპირზე მდებარე ქალაქ ოტრარის ხორეზმელი გამგებლის ბრძანებით გაძარცვეს მონღოლეთიდან მომვალი ქარავანი და 450 ვაჭარი მოკლეს. მონღოლთა შურისძიებამ არ დააყოვნა. იმავე წელს ჩინგიზ ყაენმა თავისი არმიით გადალახა სირდარია და შეიჭრა ისლამურ სამყაროს ტერიტორიაზე. 1220 წელს მთელი ცენტრალური აზია უმნიშვნელოვანესი ქალაქების, ბუხარას და სამარყანდის ჩათვლით. მის ხელთ იყო. მალე მონღოლებმა მდინარე ამუდარიაც გადალახეს და შეიჭრნენ აღმოსავლეთ ირანში.

1227 წელს ჩინგიზ ყაენი გარდაიცვალა და მონღოლთა წინსვლა დროებით შეჩერდა.

1240 წლისათვის მონღოლთა ხელში უკვე დასავლეთ ირანიც იყო. 1243 წელს მათ დაამარცხეს ანატოლიის სელჩუკი სულთნის ჯარი.

1258 წელს მონღლთა ჯარები ბაღდადში შეიჭრნენ. მათ უკანასკნელი აბასიანი ხალიფა ალ–მუსთასიმი, საგვარეულოს ყველა წარმომადგენელთან ერთად, სიცოცხლეს გამოასალმეს. აბასიანთა დინასტია, რომელიც 5 საუკუნის მანძლზე სუნიტური ისლამის საყრდენად ითვლებოდა, ისტორიას ჩაბარდა.

მონღოლთა ძლევამოსილი წინსვლა ეგვიპტის მამლუქთა არმიამ შეაჩერა, რომელიც 1260 წელს აიუნ ჯალუთის ბრძოლაში გაანადგურა მონღოლთა არმია. 1277 წელს კიდევ ერთხელ დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს მონღოლები და ეგვიპტელები. მონღოლები ამჯერადაც დამარცხდნენ. მონღოლთა არმიაში იბრძოდა სამი ათასი ქართველი, რომლებმაც მარცხის მიუხედევად, სიმამაცით გამოიჩინეს თავი.

ჩინგის ყაენის შთამომავლებს შორის მონღოლთა იმპერია შემდეგ ნაწილებად დაიყო: დიდი ყაენის იმპერია – აღმოსავლეთ აზიის დიდი ნაწილი ჩინეთის ჩათვლით. მონღოლეთი – დღევანდელი მონღოლეთის ტერიტორია ყარაყორუმის ჩათვლით.

XII საუკუნის არაბი ისტორიკოსი იბნ ალ ასირი მონღოლთა სამხედრო ტაქტიკისა და სისასტიკის შესახებ:

„მონღოლებს ასეთი ჩვეულება ჰქონდათ: როცა ქალაქის აღებას აპირებდნენ, წინ აყენებდნენ ტყვე მუსლიმებს და აიძულებდნენ შეეტიათ და ებრძოლათ, ხოლო თუ ტყვეები უკან ბრუნდებოდნენ, მათ ხოცავდნენ... თვითონ მონღოლები მუსლიმთა ზურგს უკან იბრძოდნენ, აიმტომაც ტყვე მუსლიმები იხოცებოდნენ, თვითონ კი უვნებელი რჩებოდნენ.“

მნიშვნელოვანი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1160-1227 — ჩინგიზ ყაენი 1215 — პეკინის აღება 1256 — ალამუთის ციხე-სიმაგრის აღება და ასასინთა სახელმწიფოს განადგურება 1258 — ბაღდადის აღება და აბასიანთა სახალიფოს აღსასრული 1260 — აინ ჯალუთის ბრძოლა

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ისტორია 11, ავტორები: ნოდარ ასათიანი, ნინო კიღურაძე, გიორგი სანიკიძე, ლალი ფირცალავა, ISBN 978-99940-994-7-4

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

"Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age" Li et al. BMC Biology 2010, 8:15.
Ethnic map of Mongolia
ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ მონგოლები (China.org.cn June 21, 2005)
↑ Bahrampour, Tara (2006-07-03). „Mongolians Meld Old, New In Making Arlington Home“. The Washington Post. ციტირების თარიღი: 2007-09-05.
↑ ჩინელი მონღოლები, მონღოლების ეთნიკური უმცირესობები, მონღოლეთის ისტორია, საკვები

[mongolian-1] მონგოლები (China.org.cn June 21, 2005)

[Washington-2] Bahrampour, Tara (2006-07-03). „Mongolians Meld Old, New In Making Arlington Home“. The Washington Post. ციტირების თარიღი: 2007-09-05.

[3] ჩინელი მონღოლები, მონღოლების ეთნიკური უმცირესობები, მონღოლეთის ისტორია, საკვები

[1]

[2]

[3]

@@ ხაზი 1: / ხაზი 1: @@
-{{წყარო}}
 {{ინფოდაფა ეთნიკური ჯგუფი
 |ჯგუფი = მონღოლები
@@ ხაზი 28: / ხაზი 27: @@
 XIII საუკუნის დასაწყისში აზიის აღმოსავლეთ ნაწილიდან ახალი დამპყრობლები — მონღოლები დაიძრნენ დასავლეთის მიმართულებით. მათ უმოკლეს დროში მოახერხეს [[ისლამური სამყარო]]ს დიდი ნაწილის, [[კავკასია|კავკასიის]], [[რუსეთი]]სა და [[აღმოსავლეთ ევროპა|აღმოსავლეთ ევროპის]] მნიშვნელოვანი ტერიტორიის დაპყრობა, ამ დაპყრობების შედეგად კი წარმოიქმნა მსოფლიო ისტორიაში უდიდესი იმპერია.
-მონღოლები ისტორიაში ცნობილი არიან ასევე [[თათრები]]ს სახელით. ეს სახელი შენარჩუნდა მონღოლეთის იმპერიის დასავლეთ ნაწილებში, მაგალითად დღევანდელი რუსეთის ტერიტორიაზე XVIII-XV საუკუნეებში არსებულ მონღოლურ სახელმწიფო ოქროს ურდოში. შემდგომში ევროპელები თათრებს უძახოდნენ ყველა თურქული წარმომავლობის ხალხებს [[ოსმალები]]ს გამოკლებით (აღსანიშნავია, რომ მონღოლები და თურქები მონათესავე ხალხები არიან). დღეს თათრებად მოიხსენიებენ [[ვოლგისპირეთი]]ს თურქები.
+მონღოლები ისტორიაში ცნობილი არიან ასევე [[თათრები]]ს სახელით. ეს სახელი შენარჩუნდა მონღოლეთის იმპერიის დასავლეთ ნაწილებში, მაგალითად დღევანდელი რუსეთის ტერიტორიაზე XIII-XV საუკუნეებში არსებულ მონღოლურ სახელმწიფო ოქროს ურდოში. შემდგომში ევროპელები თათრებს უძახოდნენ ყველა თურქული წარმომავლობის ხალხებს [[ოსმალები]]ს გამოკლებით (აღსანიშნავია, რომ მონღოლები და თურქები მონათესავე ხალხები არიან). დღეს თათრებად მოიხსენიებენ [[ვოლგისპირეთი]]ს თურქები.
-მონღოლმა ბელადმა თემუჩინმა ხანგძლივი ბრძოლის შემდეგ მოახერხა ერთმანეთთან მოქიშპე მომთაბარე მონღოლური ტომების გაერთიანება და სათავეში ჩაუდგა მათ [[ჩინგიზ ყაენი]]ს სახელით. [[1206]] წელს, მდინარე [[ონონი|ონონის]] სათავესთან გამართულ თავყრილობაზე მონღოლურმა ტომებმა მას ერთგულების ფიცი დაუდეს. დაიწყო [[მონღოლების დაპყრობების ეპოქა]].
+მონღოლმა ბელადმა [[ჩინგიზ ყაენი|ჩინგიზ ყაენმა]] ხანგძლივი ბრძოლის შემდეგ მოახერხა ერთმანეთთან მოქიშპე მომთაბარე მონღოლური ტომების გაერთიანება და სათავეში ჩაუდგა მათ [[ჩინგიზ ყაენი]]ს სახელით. [[1206]] წელს, მდინარე [[ონონი|ონონის]] სათავესთან გამართულ თავყრილობაზე მონღოლურმა ტომებმა მას ერთგულების ფიცი დაუდეს. დაიწყო [[მონღოლების დაპყრობების ეპოქა]].
 შემდეგ წლებში ჩინგიზ ყაენმა დაიმორჩილა დარჩენილი მონღოლური ტომები, წარმართი თურქების ტომები და [[სამხრეთ ციმბირი]]ს ტყეებში მცხოვრები ხალხებიც. [[1218]] წლისათვის ჩრდილო–აღმოსავლეთი აზიის უმეტესი ნაწილი მის გამგებლობაში იყო და ის დასავლეთისაკენ შემოტრიალდა. ჩინგიზ ყაენის მხედართმთავრის  [[ჯებე ნოინი]]ს მეთაურობით მონღოლებმა დაიმორჩილეს [[ყარა–კიტა]]ის სამეფო და მალე მათ გამგებლობაში აღმოჩნდა [[სირფარი]]ის აღმოსავლეთით არსებული მიწები. ამდენად, ისინი უშუალოდ გაუმეზობლდნენ ხორეზმის თურქული წარმომავლობის მუსლიმ [[შაჰი|შაჰს]].
-მოდმევნო წელს [[სირდარია|სირდარიის]] ნაპირზე მდებარე ქალაქ [[ოტრარი]]ს ხორეზმელი გამგებლის ბრძანებით გაძარცვეს მონღოლეთიდან მომვალი ქარავანი და 450 ვაჭარი მოკლეს. მონღოლთა შურისძიებამ არ დააყოვნა. იმავე წელს ჩინგიზ ყაენმა თავისი არმიით გადალახა სირდარია და შეიჭრა ისლამურ სამყაროს ტერიტორიაზე. 1220 წელს მთელი ცენტრარული აზია უმნიშვნელოვანესი ქალაქების, ბუხარას და სამარყანდის ჩათვლით. მის ხელთ იყო. მალე მონღოლებმა მდინარე ამუდარიაც გადალახეს და შეიჭრნენ აღმოსავლეთ ირანში.
+მოდმევნო წელს [[სირდარია|სირდარიის]] ნაპირზე მდებარე ქალაქ [[ოტრარი]]ს ხორეზმელი გამგებლის ბრძანებით გაძარცვეს მონღოლეთიდან მომვალი ქარავანი და 450 ვაჭარი მოკლეს. მონღოლთა შურისძიებამ არ დააყოვნა. იმავე წელს ჩინგიზ ყაენმა თავისი არმიით გადალახა სირდარია და შეიჭრა ისლამურ სამყაროს ტერიტორიაზე. 1220 წელს მთელი ცენტრალური აზია უმნიშვნელოვანესი ქალაქების, ბუხარას და სამარყანდის ჩათვლით. მის ხელთ იყო. მალე მონღოლებმა მდინარე ამუდარიაც გადალახეს და შეიჭრნენ აღმოსავლეთ ირანში.
 [[1227]] წელს ჩინგიზ ყაენი გარდაიცვალა და მონღოლთა წინსვლა დროებით შეჩერდა.
-[[1240]] წლისათვის მონღოლთა ხელში უკვე [[დასავლეთ ირანი]]ც იყო. [[1243]] წელს მათ დაამარცხეს ნატოლიის სელჩუკი სულთანის ჯარი.
+[[1240]] წლისათვის მონღოლთა ხელში უკვე [[დასავლეთ ირანი]]ც იყო. [[1243]] წელს მათ დაამარცხეს ანატოლიის სელჩუკი სულთნის ჯარი.
 [[1258]] წელს მონღლთა ჯარები [[ბაღდადი|ბაღდადში]] შეიჭრნენ. მათ უკანასკნელი აბასიანი ხალიფა [[ალ–მუსთასიმი]], საგვარეულოს ყველა წარმომადგენელთან ერთად, სიცოცხლეს გამოასალმეს. [[აბასიანთა დინასტია]], რომელიც 5 საუკუნის მანძლზე სუნიტური ისლამის საყრდენად ითვლებოდა, ისტორიას ჩაბარდა.
-მონღოლთა ძლევამოსილი წინსვლა [[ეგვიპტის მამლუქთა არმია]]მ შეაჩერა, რომელიც [[1260]] წელს [[აიუნ ჯალუთის ბრძოლა]]ში გაანადგურა მონღოლთა არმია. [[1277]] წელს კიდევ ერთხელ დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს მონღოლები და ეგვიპტელები. მონღოლები ამჯერადაც დამარცხდნენ. მონღოლთა არმიაში იბრძოდა სამი ათასი ქართველი, რომლებმაც, მარცხის მიუხედევად, სიმამაცით გამოიჩინეს თავი.
+მონღოლთა ძლევამოსილი წინსვლა [[ეგვიპტის მამლუქთა არმია]]მ შეაჩერა, რომელიც [[1260]] წელს [[აიუნ ჯალუთის ბრძოლა]]ში გაანადგურა მონღოლთა არმია. [[1277]] წელს კიდევ ერთხელ დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს მონღოლები და ეგვიპტელები. მონღოლები ამჯერადაც დამარცხდნენ. მონღოლთა არმიაში იბრძოდა სამი ათასი ქართველი, რომლებმაც მარცხის მიუხედევად, სიმამაცით გამოიჩინეს თავი.
 ჩინგის ყაენის შთამომავლებს შორის მონღოლთა იმპერია შემდეგ ნაწილებად დაიყო:
@@ ხაზი 48: / ხაზი 47: @@
 მონღოლეთი – დღევანდელი მონღოლეთის ტერიტორია [[ყარაყორუმი]]ს ჩათვლით.
-'''XII საუკუნის არავი ისტორიკოსი იბნ ალ ასირი მონღოლთა სამხედრო ტაქტიკისა და სისასტიკის შესახებ''':
+'''XII საუკუნის არაბი ისტორიკოსი იბნ ალ ასირი მონღოლთა სამხედრო ტაქტიკისა და სისასტიკის შესახებ''':
 {{ციტატა|მონღოლებს ასეთი ჩვეულება ჰქონდათ: როცა ქალაქის აღებას აპირებდნენ, წინ აყენებდნენ ტყვე მუსლიმებს და აიძულებდნენ შეეტიათ და ებრძოლათ, ხოლო თუ ტყვეები უკან ბრუნდებოდნენ, მათ ხოცავდნენ... თვითონ მონღოლები მუსლიმთა ზურგს უკან იბრძოდნენ, აიმტომაც ტყვე მუსლიმები იხოცებოდნენ, თვითონ კი უვნებელი რჩებოდნენ.}}
-== მონღოლთა დამოკიდებულება [[რელიგია|რელიგი]]ის მიმართ ==
-მონღოლები წარმართები იყვნენ,მაგრამ ამასთან ტოლერანტობას იჩენდნენ სხვა რელიგიების მიმართ.თუმცა,ეს ტოლერანტობა დიდწილად აიხსნება მათი ინდიფერენტულობით ზოგადად რელიგიისადმი.თუმცა,მონღოლთა შორის გავრცელებული იყო ქრისტიანობის [[ნესტორიანელობა|ნესტორიანული]] მიმდინარეობაც.ევროპაში იმხანად ლეგენდაც კი შეიქმნა [[ეპისკოპოსი|პრესვიტერ]] (მღველმთავარ)იოანეს შესახებ,რომელმაც მოაქცია მონღოლები ქრისტიანობაზე.ევროპაში იმასაც კი ფიქრობდნენ,რომ ქრისტიანი მონღოლები გვერდში ამოუდგებონენ [[ჯვაროსნები|ჯვაროსნებ]]ს [[ისლამი|მუსლიმ]]თა წინააღმდეგ ბრძოლაში წმინდა ადგილების გამოსახსნელად.მონღოლებისთვის კი რელიგიური კუთვნილება არაფერს ნიშნავდა და ისინი უმოწყალოდ ანადგურებდნენ როგორც მუსლიმებს,ისე ქრისტიანებს.
-ქრისტიანებად და შესაძლებელ მოკავშირეებად თვლიდნენ მონღოლებს საქართველოშიც,[[1223]] წელს საქართველოს მეფე [[რუსუდანი]] რომის პაპის [[ჰონორიუს III]]-სადმი მიწერილ წერილში აღნიშნავდა:მონღოლთა შემოსევისას ქართველებმა იმიტომ არ გამოიჩინეს სიფრთხილე,რომ ისინი ქრისტიანები ეგონათ და მხოლოდ შემდეგ დარწმუნდნენ საკუთარ შეცდომაში.
-დასავლეთში დამკვიდრებულ მონღოლთა დიდი ნაწილი შემდგომ თანდათანობით გამუსლიმანდა.
-== კავშირგაბმულობის სისტემა მონღოლთა იმპერიაში ==
-[[ჩინგიზ ყაენი]]ს მემკვიდრემ დიდი ყაენის ტახტზე, [[უგედეი]] ყაენმა ([[1229]]-[[1241]])ისტორიაში პირველად შემოიღო საფოსტო სისტემა.მან დააყენა მონღოლეთის სატახტო ქალაქიდან ყველა მიმართულებაზე დაახლოებით 15 [[კმ]]-ის დაშორებით ფოსტალიონები 2-3 ცხენით.როდესაც ყაენი გამოსცემდა ბრძანებას,ფოსტალიონი მას გადასცემდა მომდევნო საფოსტო პუნქტში მყოფ კოლეგას და ასე გრძელდებოდა,სანამ ბრძანება არ მიაღწევდა ნებისმიერ საჭირო ადგილს დროის რაც შეიძლება მოკლე მონაკვეთში.ამ სისტემას ეწოდებოდა „[[ურთუუ]]“ და მოქმედებდა [[მონღოლეთი|მონღოლეთ]]ში [[1921]] წლამდე.ფოსტალიონები იღებდნენ ხელფასს და ატარებდნენ სპეციალურ სამკერდე ნიშნს.ფოსტალიონს შეეძლო საჭიროების შემთხვევაში ნებისმიერი პიროვნებისათვის ჩამოერთმია ცხენი და გამოეყენებინა.ნებისმიერი ოჯახი ვალდებული იყო,მათთვის მოთხოვნისთანავე მიეცა საკვები და წყალი.
-== მონღოლთა დაპყრობების შედეგები და შეფასებები ==
-[[აბასიანები|აბასიან]]თა [[აბასიანთა სახალიფო |სახალიფო]]ს განადგურება,რომელიც დაკნინების ხანაშიც რჩებოდა [[ისლამი]]ს ცენტრად და მისი ერთიანობის სიმბოლოდ,წარმოადგენდა დიდი ეპოქის დასასრულს [[ისლამი]]ს ისტორიაში.ეს იყო არა მხოლოდ მმართველობის ფორმისა და ხელისუფლების შეცვლა,არამედ საკუთრივ ისლამურ ცივილიზაციაში გარდატეხის მომენტი,რომლის განვითარებაც სტეპის ხალხების შემოსევებით გამოწვეული ტრანსფორმაციის ედეგად ახალი,გასული საუკუნეებისაგან განსხვავებული გზებით წავიდა.
-მონღოლთა შემოსევებმა უმძიმესი შედეგები მოუტანა ისლამურ ცივილიზაციას განურჩევლად ყველა სფეროში - ეკონომიკურში,სოციალურში,კულტურულსა თუ პოლიტიკურში.თუმცა თანამედროვე ისტორიკოსთა დიდი ნაწილი აღარ იზიარებს მოსაზრებას,რომ მონღოლთა დაპყრობების  შედეგები გამოუსწორებელი იყო ისლამური სამყაროსათვის.უეჭველია,რომ მონღოლთა შემოსევები გამანადგურებელი იყო და გამოიწვია მრავალი რეგიონის გავერანება,გაუკაცრიელება და განადგურება.მაგრამ მაგალითად [[ეგვიპტე]],რომელიც მონღოლებმა ვერ დაიპყრეს,სწორედ იმ ხანებში იქცა [[არაბული კულტურა|არაბული კულტურ]]ის ცენტრად და დღემდე ამგვარად რჩება,- ამდენად,მონღოლთა დაპყრობების შედეგები მას მხოლოდ არაპირდაპირად შეეხო.[[სირია]]ში მონღოლებმა მხოლოდ რეიდები განახორციელეს და [[1260]] წელს ეგვიპტის მამლუქთა არმიის მიერ აინ ჯალუთთან მონღოლების დამარცხების შედეგად მოხდა მისი ჩართვა ეგვიპტის სასულთნოში.ამგვარად ის დაცული გახდა მონღოლთა თავდასხმისაგან.[[ანატოლია]]ზე დიდი გავლენა მოახდინა მონღოლთა დამკვიდრებამ ირანშიმ,მაგრამ აქ დამკვირებულმა [[თურქები|თურქ]]ულმა ელემენტებმა მაინც შეინარჩუნა იმის ძალა, რომ მომავალში იმპულსი გამხდარიყო [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერი]]ის შექმნისათვის.
-ყველაზე მძიმე შედეგები მონღოლთა დაპყრობებს [[ირანი|ირან]]ში ჰქონდა,მაგრამ აქაც ეს მთელ ქვეყანას არ შეხებია.სამხრეთ ირანში ადგილობრივმა დინასტიებმა ნებაყოფლობით გამოუცხადეს მორჩილება მონღოლებს და გადაურჩნენ დამპყრობელთა მხრიდან განადგურებას.[[ფარსის რაიონი|ფარსის პროვინცია]],სპარსული სახელმწიფოებრიობის და ცივილიზაციის აკვანი,კიდედვ ერთხელ იქცა სპარსულ ეროვნულ ცენტრად და [[აქემენიანთა იმპერია|აქემენი]]ნთა სატახტო ქალაქ [[პერსეპოლისი|პერსეპოლის]]თან ახლოს მდებარე ქალაქი [[შირაზი]] - სპარსული კულტურის კერად პოსტ-მონღოლურ პერიოდში.ამ ხანების გამორჩეული მოღვაწეთა შორის უნდა დასახელდნენ პოეტები [[საადი]] შირაზელი ([[1184]]-[[1291]]) და [[ჰაფეზი]] ([[1320]]-[[1389]]),ასტრონომი [[კუტბ ალ-დინი]](გარდ.[[1310]]) და არქიტექტორი [[კავამ ალ-დინი]](გარდ.[[1439]])
-[[ირანი]]ს ის მხარეები,რომლებსაც მონღოლთა შემოსევებმა დიდი ზარალი მიაყენა შედარებით სწრაფად აღდგა.დაპყრობის თავდაპირველი შოკის შემდეგ,მონღოლთა ყაენებმა ირანს შედარებითი პოლიტიკური სტაბილურობა მოუტანეს.ისინი ხელს უწყობდნენ საქალაქო ცხოვრების აღდგენას,მრეწველობასა და ვაჭრობას,საუკეთესო პირობებს უქმნიდნენ მათ სამსახურში ჩამდგარ მეცნიერებს,[[1295]],ისლამზე მათი ისლამზე მოქცევის შემდეგ კი დიდი ყურადღებას აქცევდნენ განათლებას.[[XIV საუკუნე]]ში გამუსლიმებული ყაენები აგებდნენ შესანიშნავ შენობებს ისლამური ღვთისმსახურებისათვის. ამ თვალსაზრისებით მონღოლურმა დაპყრობებმა რეალურად ახალი სული ჩაბერა სტაგნაციაში მყოფ [[ახლო აღმოსავლეთი]]ს ცივილიზაციას.ისე,როგორც პირველმა არაბმა დამპყრობლებმა პირველად გააერთიანეს აღმოსავლეთ [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუაზღვ]]ისპირეთის ცივილიზაციები და [[ირანი]] და ამით დასაბამი დაუდეს ახალ ნაყოფიერ სოციალურ და კულტურულ კონტაქტებს,ახლა უკვე მონღოლებმა გააერთიანეს ერთი დინასტიით სათავეში [[ახლო აღმოსავლეთი]]სა და [[შორეული აღმოსავლეთი]]ს ცივილიზაციები სწრაფი და მომგებიანი შედეგებით როგორც ვაჭრობისათვის,ისე კულტურისათვის.იმავდროულად მათ კარი გახსნეს ახალი და ორივე მხარისათვის მომგებიანი კონტაქტებისათვის [[ევროპა]]სთან  და მრავალმა ევროპელმა გამოიყენა შესაძლებლობა,რათა გაეკვალა გზები [[ჩინეთი]]საკენ.
-ამ ნაყოფიერი კონტაქტების შესანიშნავი მაგალითია [[სპარსელები|სპარს]]ი ისტორიკოს [[რაშიდ ად-დინი]]ს ([[1247]]-[[1318]]) „ჯამი ათ-თავარიხი“ - „ისტორიათა კრებული“.
-[[ებრაელი|ებრა]]ული წარმოშობის გამუსლიმებული რაშიდ ად-დინი იყო ექიმი,სწავლული,მონღოლთა [[ვაზირი]],რომელმაც ირანის მონღოლი ყაენების,ყაზანისა და [[თემურ-ყაენი|ოლჯეითუ]]საგან მიიღო დავალება,შეედგინა მსოფლიო ისტორია.მან შეკრიბა თანამშრომელთა ჯგუფი,რომელშიც შედიოდნენ ორი [[ჩინელები|ჩინელ]]ი სწავლული,[[ბუდიზმი|ბუდისტ]]ი ბერი [[ქაშმირი]]დან,ტომობრივი ტრადიციების მცოდნე მონღოლი და სავარაუდოდ,ფრანგი ბერი,ასევე რამდენიმე სპარსი სწავლული.მათ დახმარებით მან შეადგინა ვრცელი მსოფლიო ისტორია [[ინგლისი]]დან დაწყებული [[ჩინეთი|ჩინეთ]]ამდე.მსოფლიო ისტორიის შექმნის მცდელობით,რომელიც სცილდებოდა მის საკუთარ ცივილიზაციას,რაშიდ ად-დინმა და მისმა დამკვეთებმა 500 წლით დაასწრეს [[ევროპა]]ს.
-ამასთან ერთად,არსებობდა ერთი რეგიონი,რომელსაც გამოუსწორებელი ზარალი მიაყენა მონღოლთა შემოსევამ:ეს იყო [[ერაყი]] და მისი დედაქალაქი [[ბაღდადი]],რომელმაც ვეღარასოდეს შეძლო ისლამურ სამყაროში ადრინდელი ცენტრალური პოზიციის დაბრუნება.შემოსევის პირდაპირი შედეგი იყო სამოქალაქო-ადმინისტრაციული სიტემის განადგურება და განვითარებული საირიგაციო სისტემის მოშლა,რომელზეც დამყარებული იყო ქვეყნის კეთილდღეობა,არსებობაც კი.მაშინ როცა ირანში წსრიგი აღდგა და ქვეყანა წელში გაიმართა მას შემდეგ,რაც ახალმა რეჟიმმა სრულად დაამყარა საკუთარი კონტროლი,ერაყის დაკნინება შეუქცევადი პროცესი გამომდგა.ირანის მონღოლმა ყაენებმა საკუთარ სატახტო ქალაქად გაიხადეს [[თავრიზი]] [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯან]]ში,რომელიც დიდ და აყვავებულ ქალაქად იქცა.ერაყი კი დარჩა მიტოვებულ სასაზღვრო პროვინციად,ხალიფათა ერთ დროს ბრწყინვალე სატახტო ქალაქი განწირული აღმოჩნდა საუკუნოვანი სტაგნაციისა და დავიწყებისათვის.
 ==მნიშვნელოვანი წლები==
-*[[1160]]-[[1227]]  — [[ჩინგიზ ყაენი]]ს ზეობა.
+-1227  — ჩინგიზ ყაენი
-*[[1215]] — [[პეკინი]]ს აღება.
+— პეკინის აღება
-*[[1256]] — [[ალამუთის ციხე]]-სიმაგრის აღება და [[ასასინები|ასასინ]]თა სახელმწიფოს განადგურება.
+— ალამუთის ციხე-სიმაგრის აღება და ასასინთა სახელმწიფოს განადგურება
-*[[1258]] — [[ბაღდადი]]ს აღება და [[აბასიანები|აბასიანთა]] სახალიფოს აღსასრული.
+— ბაღდადის აღება და აბასიანთა სახალიფოს აღსასრული
-*[[1260]] — აიუნ ჯალუთის ბრძოლა.
+— აინ ჯალუთის ბრძოლა
 ==ლიტერატურა==
 *ისტორია 11, ავტორები: ნოდარ ასათიანი, ნინო კიღურაძე, გიორგი სანიკიძე, ლალი ფირცალავა, ISBN 978-99940-994-7-4
+==რესურსები ინტერნეტში==
+* "[http://www.biomedcentral.com/content/pdf/1741-7007-8-15.pdf Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age]" Li et al. ''BMC Biology'' 2010, 8:15.
+* [http://www.chriskaplonski.com/images/ethnicmap_med.jpg Ethnic map of Mongolia]
+* [https://www.britannica.com/topic/Mongol ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“]
 == იხილეთ აგრეთვე==