იხილეთ წყარო გვერდისთვის ხელშეკრულება

'''ხელშეკრულება''' ({{lang-la|contractus}}) — [[გარიგება|გარიგების]] ერთ-ერთი სახე, რომლის დასადებადაც ორი ან მეტი პირის შეთანხმებაა საჭირო. მისი მონაწილეთა ურთიერთობა თანასწორუფლებიანობაზეა დაფუძნებული და ისინი არ ექვემდებარებიან ერთმანეთს, მიუხედავად იმისა, ფიზიკური პირები არიან, [[იურიდიული პირი|იურიდიული პირები]], [[სახელმწიფო]], თუ სხვა<ref name="ათი">ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 10</ref>.

ხელშეკრულება ორმხრივი (მრავალმხრივი) გარიგებაა. ეს ნიშნავს, რომ ყველა ხელშეკრულება გარიგებაა, მაგრამ ყველა გარიგება ხელშეკრულება არაა, რადგან ხელშეკრულების დასადებად აუცილებელია სულ მცირე ორი პირის ნების გამოვლენა, ხოლო გარიგებისას კი შეიძლება ერთი პირის ნების გამოვლენაც იყოს საკმარისი (ცალმხრივი გარიგება), მაგალითად, [[ანდერძი]]ს დროს. ხელშეკრულება არ გულისხმობს ორი ან მეტი პირის ყოველგვარ შეთანხმებას. ეს ისეთი შეთანხმებაა, რომელიც მისი მონაწილეთათვის იწვევს განსაზღვრული უფლებებისა და მოვალეობების წარმოშობას, შეცვლას ან შეწყვეტას<ref name="ათი" />.

ხელშეკრულებაზე საუბრისას ყოველთვის არ უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ საუბარია მაინცდამაინც წერილობით დოკუმენტზე, რომელიც ბეჭდითა და ხელმოწერით არის დადასტურებული. ხელშეკრულება კერძო პირთა ნებისმიერი შეთანხმებაა, რომლითაც მხარეებს წარმოეშობათ სამოქალაქო უფლებები და ვალდებულებები. მათ განეკუთვნება როგორც ყოველდღიური წვრილმანი ხელშეკრულებები (მაგალითად, ავტობუსით მგზავრობა, პურის ყიდვა, ფულის სესხება, ნივთის თხოვება და ა.შ.), ისე რთული და დიდ ფინანსებთან დაკავშირებული ხელშეკრულებები (მაგალითად, [[ნასყიდობა]], [[ლიზინგი]], [[იჯარა]] და ა.შ.)<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 44</ref>.

„ხელშეკრულება“ და „ვალდებულება“ ერთმანეთისგან განსხვავდება. ხელშეკრულება იურიდიული ფაქტია, რომელიც იწვევს ვალდებულების წარმოშობას, [[ვალდებულება]] კი სამართლებრივი ურთიერთობაა, რომელიც წარმოიშობა არა მხოლოდ ხელშეკრულებიდან, არამედ სხვა საფუძვლებიდანაც. ტერმინი „ხელშეკრულება“ ყოველთვის ერთი და იმავე მნიშვნელობით არ გამოიყენება. გარდა იმისა, რომ ასე ეწოდება მხარეთა შეთანხმებას, ზოგჯერ ხელშეკრულებაში გულისხმობენ თვით იმ ვალდებულებას, რომელიც ასეთი ხელშეკრულებიდან წარმოიშვა, ზოგჯერ კი ის ნიშნავს დოკუმენტს, რომელიც ადასტურებს ვალდებულების წარმოშობას მისი მონაწილეთა ნებით<ref>ზ. ახლვედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 10-11</ref>.

== ხელშეკრულება რომის სამართალში ==
ხელშეკრულების ინსტიტუტი ცნობილია [[რომის სამართალი|რომის სამართლიდან]] მოყოლებული. რომში ხელშეკრულებას contractus ეწოდებოდა. იგი მხარეთა შორის ისეთი შეთანხმება-გარიგება იყო, რომლის შეუსრულებლობა უფლებას იძლეოდა სარჩელის წარსადგენად<ref name="მ სამოცდათორმეტი">ვ. მეტრეველი, რომის სამართლის საფუძვლები, თბ., 2005, გვ. 72</ref>.

რომაელი იურისტები მიუთითებდნენ, რომ ყოველი შეთანხმება როდი იყო ხელშეკრულება. შეთანხმება რომ ხელშეკრულებად ქცეულიყო, აუცილებელი იყო, მას მისცემოდა გარკვეული სახე, გაფორმებულიყო წერილობით და დაეკმაყოფილებინა მთელი რიგი მოთხოვნები. პირველ და უმთავრეს მოთხოვნას ხელშეკრულების დასადებად წარმოადგენდა მის დამდებ მხარეთა შორის შეთანხმება. შეთანხმება აუცილებელი იყო თვით ნივთის გადაცემისა და სიტყვების, ანუ სახლეშეკრულებო რიტუალის შესრულების დროსაც. ხელშეკრულების ნამდვილობის მეორე მოთხოვნას წარმოადგენდა ის, რომ იგი არ უნდა შეწინააღმდეგებოდა სამართლის ნორმებსა და ზნეობას. მესამე პირობა იყო ხელშეკრულების შესრულების შესაძლებლობა და არა ფანტაზია. მაგალითად, გაიუსის ინსტიტუციებში (3.98) მითითებულია: „ხელშეკრულება იმის შესახებ, რომ ხელით ცას შეეხები, არ არის ნამდვილი“. მეოთხე პირობა იყო, რომ ხელშეკრულება არ მიიჩნეოდა ნამდვილად, თუ იგი დადებული იყო მოტყუებით, მუქარით, იძულებით, ძალადობით ან შეცდომით<ref name="მ სამოცდათორმეტი" />.

=== ხელშეკრულების სახეები რომის სამართალში ===
რომაელი იურისტები იცნობდნენ ხელშეკრულების სხვადასხვა სახეებსა და კლასიფიკაციას. მნიშვნელოვანია რომაელი იურისტის, გაიუსის კლასიფიკაცია, რომელმაც ხელშეკრულებები დადების წესის მიხედვით, ოთხ ჯგუფად დაყო<ref name="მ სამოცდაცამეტი">ვ. მეტრეველი, რომის სამართლის საფუძვლები, თბ., 2005, გვ. 73</ref>:

# '''რეაული ხელშეკრულება''' — ხელშეკრულება, რომელიც გულისხმობს ნივთის უშუალო გადაცემას;
# '''ლიტერარული ხელშეკრულება''' — ხელშეკრულება, რომელიც ნამდვილობისთვის მოითხოვს დოკუმენტის წარდგენას, ანუ წერილობით წარდგენას;
# '''კონსესუალური ხელშეკრულება''' — ხელშეკრულება, რომლის ნამდვილობისთვის საკმარისი იყო შეთანხმება, ყოველგვარი სხვა ფორმალობების გარეშე;
# '''ვერბალური ხელშეკრულება''' — ხელშეკრულება, რომელიც სიტყვიერად იდებოდა და საჭირო არ იყო მისი წერილობითი გაფორმება.

რომის სამართალში ამ დაჯგუფების გარდა ასევე იცნობდნენ ხელშეკრულების კლასიფიკაციას მათი შინაარსის მიხედვით. ამ ნიშნის მიხედვით ხელშეკრულებებს ყოფდნენ ''ცალმხრივად'' და ''ორმხრივად''. ''ცალმხრივია'' ხელშეკრულება, თუ ყველა სახის ვალდებლება მხოლოდ ერთ მხარეს ეკისრება, ხოლო უფლებები კი მხოლოდ მეორეს აქვს. ''ორმხრივია'' ხელშეკრულება, როდესაც უფლებები და მოვალეობები ორივე მხარეს აქვს<ref name="მ სამოცდაცამეტი" />.

== ხელშეკრულებათა სახეები ==
იმის მიხედვით, თუ როგორაა მხარეთა შორის განაწილებული უფლებები და ვალდებულებები, ხელშეკრულებები იყოფა '''ცალმხრივად''' და '''ორმხრივად (მრავალმხრივად)'''. '''ცალმხრივია''' ისეთი ხელშეკრულება, რომლის ძალითაც მისი ერთი მხარე იძენს მხოლოდ უფლებებს, ე.ი. მხოლოდ კრედიტორია, ხოლო მეორე მხარეს კი მხოლოდ მოვალეობა აქვს, ე.ი. მხოლოდ მოვალეა. '''ორმხრივია''' ხელშეკრულება, რომელიც თითოეულ მხარს ერთდროულად აქვს უფლებებიც და მოვალეობებიც, ე.ი. თითოეული მხარე კრედიტორიცაა და მოვალეც. მაგალითად, ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომლის ძალითაც გამყიდველს უფლება აქვს, მიიღოს გაყიდული ქონების ფასი და, ამავე დროს, ვალდებულია გადასცეს ქონება მყიდველს, ხოლო მყიდველს უფლება აქვს, მიიღოს ქონება და, ამავე დროს,  ვალდებულია, გადაიხადოს ქონების საფასური<ref>ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 28</ref>.

იმის მიხედვით, თუ რომელი მომენტიდან უნდა ჩაითვალოს ხელშეკრულება დადებულად, ხელშეკრულებები იყოფა '''კონსესუალურად''' და '''რეალურად'''. '''კონსესუალურია''' ხელშეკრულება, რომელიც დადებულად ითვლება მხარეთა შორის დადგენილი ფორმით შეთანხმების მიღწევის მომენტიდან. '''რეალურია''' ისეთი ხელშეკრულება, რომლის დასადებად მხოლოდ მხარეთა შეთანხმება საკმარისი არ არის — აუცილებელია ასევე ერთი მხარის მიერ მეორესთვის ხელშეკრულების საგნის ფაქტობრივი გადაცემა<ref name="ოცდაცხრა">ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 29</ref>.

განასხვავებენ '''სასყიდლიან''' და '''უსასყიდლო''' ხელშეკრულებებს. '''სასყიდლიანია''' ხელშეკრულება, რომლის ძალითაც ერთი მხარე მის მიერ შესრულებული ქმედებისთვის იღებს მეორე მხარისგან შემხვედრ დაკმაყოფილებას (ანაზღაურებას). ხელშეკრულებათა უმრავლესობა სასყიდლიანია. '''უსასყიდლოა''' ხელშეკრულება, როდესაც ერთი მხარე მის მიერ შესრულებული მოქმედებისთვის არ იღებს სამაგიერო დაკმაყოფილებას, მაგალითად, ჩუქებისა და თხოვების ხელშეკრულებები<ref name="ოცდაცხრა" />.

იურიდიული შედეგების წარმოშობის მიხედვით განასხვავებენ '''ძირითად''' და '''წინარე''' ხელშეკრულებებს. '''ძირითადია''' ხელშეკრულება, რომელიც სრულდება კონკრეტული მოქმედების შესრულებით — ნივთის გადაცემით, სამუშაოს შესრულებით, მომსახურების გაწევით და ა.შ. ხელშეკრულებათა უმრავლესობა ასეთია. '''წინარე''' ხელშეკრულების საფუძველზე მხარეებს წარმოეშობათ ახალი ხელშეკრულების დადების ვალდებულება. იგი წარმოადგენს ძირითადი ხელშეკრულების მომზადების პერიოდსა და მისი დადების შესახებ შეთანხმებას<ref>ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 30</ref><ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 49</ref><ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 327-ე მუხლის მე-3 ნაწილი</ref>.

== ხელშეკრულების დადება ==
ხელშეკრულება დადებულად ითვლება, თუ მხარეები მის ყველა არსებით პირობაზე შეთანხმდნენ საამისოდ გათვალისწინებული ფორმით. არსებითად ჩაითვლება ხელშეკრულების ის პირობები, რომლებზედაც ერთ-ერთი მხარის მოთხოვნით მიღწეულ უნდა იქნეს შეთანხმება, ანდა რომლებიც ასეთებად მიჩნეულია კანონის მიხედვით<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის პირველი და მე-2 ნაწილები</ref>.

ხელშეკრულების დადების პროცესი მოიცავს ორ მომენტს — წინადადების შეთავაზებასა და წინადადების მიღებას. ხელშეკრულების დადების შესახებ წინადადებას '''ოფერტი''' ეწოდება, ხოლო მიღებას კი '''აქცეპტი'''. შესაბამისად, წინადადების მიმცემ მხარეს '''ოფერენტი''' ეწოდება, ხოლო თანხმობის მიმცემ მხარეს — '''აქცეპტანტი'''<ref>ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 15</ref><ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 84</ref>. ხელშეკრულების დადების შესახებ წინადადება (ოფერტი) მხოლოდ მაშინ ჩაითვლება შეთავაზებულად, თუ წინადადება მიმართულია ერთი ან რამდენიმე  პირისადმი და მასში გამოხატულია, რომ წინადადების მიმცემი (ოფერენტი) თანხმობის (აქცეპტის) შემთხვევაში მზადაა შეასრულოს წინადადება<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 329-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>. წინადადება, რომელიც მიმართულია პირთა განუსაზღვრელი წრისადმი, წარმოადგენს არა ოფერტს, არამედ ''მოწვევას ოფერტზე'', თუ ამ წინადადებაში სხვა რამ არ არის პირდაპირ მითითებული<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 329-ე მუხლის მე-2 ნაწილი</ref>.

ხელშეკრულების დადების წესი ერთგვარად განსხვავებულია იმისდა მიხედვით, ოფერტში მითითებული იყო თუ არა პასუხის გაცემის ვადა. თუ ოფერენტმა აქცეპტისთვის განსაზღვრა ვადა, მაშინ აქცეპტი უნდა განხორციელდეს მხოლოდ ამ ვადაში<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 331-ე მუხლი</ref>. თუ ოფერტში არ არის განსაზღვრული ვადა, მაშინ იგი განისაზღვრება იმისდა მიხედვით, ხელშეკრულება იდება თუ არა თანმყოფ და არათანმყოფ პირებს შორის. ''თანმყოფად'' ითვლებიან პირები, რომლებიც უშუალო კავშირს ამყარებენ ერთმანეთთან (მაგალითად, შეხვედრით, ტელეფონით)<ref>ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 16</ref>. თანმყოფი პირისთვის გაკეთებული ოფერტი მაშინვე უნდა იქნეს მიღებული<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 330-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>. დუმილი უარყოფის ნიშანია. არათანმყოფი პირისთვის გაკეთებული ოფერტი შეიძლება მხოლოდ იმ დრომდე იქნეს მიღებული, რა დროშიც ოფერტის მიმცემს, ჩვეულებრივ, შეუძლია დაელოდოს პასუხს<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 330-ე მუხლის მე-2 ნაწილი</ref>.

როგორც წესი, ხელშეკრულება დადებულად არ ითვლება, თუ აქცეპტი დაგვიანებულია, თუმცა გამონაკლისის სახით შესაძლებელია მისი დადება დაგვიანებული აქცეპტის საფუძველზეც. თუ ოფერენტს აქცეპტი დაგვიანებით მიუვა, აქცეპტიდან კი ირკვევა, რომ იგი დროულად არის გამომზავნილი, მაშნ აქცეპტი დაგვიანებულად მხოლოდ მაშინ ჩაითვლება, თუ ოფერენტმა მეორე მხარეს დაუყოვნებლივ აცნობა ამის შესახებ<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 332-ე მუხლი</ref>. სხვა შემთხვევებში, ოფერტზე დაგვიანებით გაკეთებული აქცეპტი ახალ ოფერტად მიიჩნევა<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 333-ე მუხლი</ref>. ხოლო თუ პასუხში გამოთქმულია თანხმობა ხელშეკრულების დადებაზე, ოღონდ სხვა პირობებით, ვიდრე ამას ოფერენტი ითვალისწინებდა, ასეთი პასუხი მიიჩნევა უარად ოფერტზე და, ამავე დროს, ახალ წინადადებად (მოდიფიცირებული აქცეპტი)<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 333-ე მუხლის მე-2 ნაწილი</ref>.

ზოგჯერ ხელშეკრულება შეცვლილი პირობებით დადებულად შეიძლება ჩაითვალოს მაშინაც, როდესაც მხარეებს შორის არსებობს საქმიანი ურთიერთობა და თუკი აქცეპტანტს უფლება ჰქონდა ევარაუდა ოფერენტის თანხმობა და ეს უკანასკნელი მაშინვე არ განაცხადებს უარს<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 334-ე მუხლი</ref>.

საერთოდ, დუმილი არ წარმოადგენს აქცეპტს, თუმცა კანონი ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევასაც, როდესაც დუმილი აქცეპტად მიიჩნევა. თუ მეწარმე, რომელსაც უხდება სხვა პირთა საქმიანი ოპერაციების შესრულება, მიიღებს ოფერტს ამგვარი საქმეების შესრულებაზე იმ პირისაგან, რომელთანაც იმყოფება საქმიან კავშირში, მაშინ იგი ვალდებულია გონივრულ ვადაში უპასუხოს ამ წინადადებას. მისი დუმილი ჩაითვლება აქცეპტად. იგივე წესი მოქმედებს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც მეწარმე იღებს ასეთ ოფერტს იმ პირისაგან, რომლისგანაც იგი ითხოვდა შეკვეთებს ამგვარი საქმეების შესასრულებლად<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 335-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>.

მომხმარებელსა და საკუთარი სარეწის ფარგლებში მოვაჭრე პირს შორის ქუჩაში, სახლის წინ და მსგავს ადგილებში დადებული ხელშეკრულება ძალაშია მხოლოდ მაშინ, თუ მომხმარებელი ერთი კვირის ვადაში ხელშეკრულებას წერილობით არ უარყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ხელშეკრულების შესრულება ხდება მისი დადებისთანავე<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 336-ე მუხლი</ref>.

ხელშეკრულება დადებულ უნდა იქნეს საამისოდ დადგენილი ფორმით. თუ კანონით ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის დადგენილია განსაზღვრული ფორმა, ან მხარეებმა ხელშეკრულებისათვის გაითვალისწინეს ასეთი ფორმა,მაშინ ხელშეკრულება ძალაში შედის მხოლოდ ამ ფორმის შესახებ მოთხოვნის შესრულების შემდეგ<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 382-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>.

== ხელშეკრულებიდან გასვლა ==
ხელშეკრულებიდან გასვლა ცალმხრივი ნების გამოვლენის საშუალებით ხორციელდება და მისთვის არ არის აუცილებელი მეორე მხარის თანხმობა<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 231</ref>. ცალმხრივი უარის თქმა ხელშეკრულებაზე შესაძლებელია, თუ ეს დაშვებულია კანონით ან მხარის ასეთი უფლება გათვალისწინებულა ხელშეკრულებით. ხელშეკრულებაზე უარის თქმა მხარეთა შეთანხმებითაც არის შესაძლებელი<ref>ზ. ახვლედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999, გვ. 33</ref>.

=== ხელშეკრულებიდან გასვლის კანონისმიერი საფუძვლები ===
კანონი ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას აძლევს ერთ-ერთ მხარეს იმ შემთხვევაში, თუ მეორე მხარე არღვევს განსაზღვრულ პირობებს. [[საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი]]ს 405-ე მუხლი განამტკიცებს ამ პირობებსა და გარემოებებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაში მხარეს შეუძლია გამოიყენოს ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება. ესენია ვალდებულების შესრულებაზე დამატებითი ვადების გასვლა და ინტერესის დაკარგვა ვალდებულების დარჩენილი ნაწილის მიმართ<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 236</ref>. თუ ხელშეკრულების ერთი მხარე არღვევს ორმხრივი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებას,მაშინ ხელშეკრულების მეორე მხარეს შეუძლია უარი თქვას ხელშეკრულებაზე ვალდებულების შესრულებისათვის მის მიერ დამატებით განსაზღვრული ვადის უშედეგოდ გასვლის შემდეგ. თუ ვალდებულების დარღვევის ხასიათიდან გამომდინარე, არ გამოიყენება დამატებითი ვადა, მაშინ დამატებითი ვადის განსაზღვრას უთანაბრდება გაფრთხილება. თუკი ვალდებულება მხოლოდ ნაწილობრივ დაირღვა, მაშინ კრედიტორს შეუძლია უარი თქვას ხელშეკრულებაზე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ვალდებულების დარჩენილი ნაწილის შესრულებამ მისთვის დაკარგა ინტერესი<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 405-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>.

დამატებითი ვადის დაწესება ან გაფრთხილება არ არის აუცილებელი, თუ: '''ა.''' აშკარაა, რომ მას არავითარი შედეგი არ ექნება; '''ბ.''' ვალდებულება არ შესრულდა ხელშეკრულებით განსაზღვრულ ვადაში, ხოლო კრედიტორმა ურთიერთობის გაგრძელება ხელშეკრულებით დაუკავშირა ვალდებულების დროულ შესრულებას; '''გ.''' განსაკუთრებული საფუძვლებიდან გამომდინარე, ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით, გამართლებულია ხელშეკრულების დაუყოვნებლივ მოშლა<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 405-ე მუხლის მე-2 ნაწილი</ref>.

არსებობს შემთხვევები, როდესაც დაუშვებელია ხელშეკრულებაზე უარის თქმა. ხელშეკრულებაზე უარი დაუშვებელია, თუ: '''ა.''' ვალდებულების დარღვევა უმნიშვნელოა; '''ბ.''' დარღვეულია 316-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მოთხოვნები და, ამის მიუხედავად, კრედიტორს შეიძლება მოეთხოვოს ხელშეკრულების ძალაში დატოვება; '''გ.''' ვალდებულების დარღვევისათვის კრედიტორი მთლიანად ან უმთავრესად თვითონ არის პასუხისმგებელი; '''დ.''' მოთხოვნას უპირისპირდება შესაგებელი, რომელიც მოვალემ უკვე წარადგინა ან დაუყოვნებლივ წარადგენს ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შემდეგ<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 405-ე მუხლის მე-3 ნაწილი</ref>.

კრედიტორი უფლებამოსილია შესრულების ვადის დადგომამდეც თქვას უარი ხელშეკრულებაზე, თუ აშკარაა, რომ დადგება ხელშეკრულებაზე უარის თქმის საფუძვლები<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 405-ე მუხლის მე-4 ნაწილი</ref>.

=== ხელშეკრულებიდან გასვლის სახელშეკრულები საფუძვლები ===
კანონით გათვალიწინებული პირობების გარდა, ხელშეკრულების მხარეებს უფლება აქვთ თვითონაც განსაზღვრონ ხელშეკრულებიდან გასვლის პირობები. როგორც წესი, ეს უკანასკნელი ავსებს კანონით გათვალისწინებულ პირობებს. პრაქტიკაში ყველაზე გავრცელებულ შემთხვევებს წარმოადგენს მყიდველის მიერ ნივთის ფასის დათქმულ დროზე გადაუხდელობა, ნაყიდი ნივთის დროზე წაუღებლობა, საქონლის მიწოდების ვადების დარღვევა და ა.შ. ყველა ეს პირობა დალავშირებულია მოვალის მიერ ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობასთან<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 240</ref>.

არ არის გამორიცხული, რომ ხელშეკრულებიდან გასვლის უფლება მოვალესაც ჰქონდეს. ასეთი შემთხვევები იშვიათია და მის ყველაზე გავრცელებულ მაგალითს წარმოადგენს დაუძლეველი ძალა, ე.წ. force-majeure, როდესაც მოვალეს მისგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო არ შეუძლია შეასრულოს ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულება<ref name="კ ორას ორმოცდაექვსი">საქართველოს სამოქალქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 246</ref>.

ხელშეკრულების მხარეებს შეუძლიათ ხელშეკრულებიდან გასვლა არ დაუკავშირონ რაიმე კონკრეტულ პირობებს და მისი განხორციელება თავიანთ ნებაზე დამოკიდებული გახადონ. როგორც წესი, ეს ხდება მაშინ, როდესაც ხელშეკრულების განხორციელებისას არ მართლდება ერთ-ერთი მხარის მოლოდინი. ყველა შემთხვევაში, აუცილებელია, რომ მხარეები წინასწარ შეთანხმდნენ ხელშეკრულებიდან გასვლის პირობებზე<ref name="კ ორას ორმოცდაექვსი" />.

ხელშეკრულებიდან გასვლის პირობებზე მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ ხელშეკრულებიდის დადების შემდეგაც, ოღონდ ამ შემთხვევაში აუცილებელია იმ მესამე პირთა უფლებების უზრუნველყოფა, რომელთა მდგომარეობაც შეიძლება შეილახოს ხელშეკრულებიდან გასვლის შემდეგ<ref name="კ ორას ორმოცდაშვიდი">საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 247</ref>.

ხელშეკრულებიდან გასვლის შესახებ პირობებზე შეთანხმებისთვის კანონი რაიმე სპეციალურ ფორმას არ ითვალისწინებს. იმ ხელშეკრულებიდან გასვლის საკითხზეც, რომლის ნამდვილობისთვის აუცილებელია წერილობითი ფორმა, მხარეები შეიძლება ზეპირად შეთანხმდნენ, ოღონდ გასვლა უნდა გაფორმდეს იმავე წესით, რაც  დადგენილია ამ ხელშეკრულებისთვის<ref name="კ ორას ორმოცდაშვიდი" />.

=== ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივი შედეგები ===
თუ ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე 405-ე მუხლით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას უარს იტყვის ხელშეკრულებაზე, მაშინ მიღებული შესრულება და სარგებელი მხარეებს უბრუნდებათ (ნატურით დაბრუნება)<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 352-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>. ამ ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 352-ე მუხლის მე-5 ნაწილი</ref>. სარგებლის გადაცემის ვალდებულების შეუსრულებლობით კრედიტორისთვის მიყენებული ზიანი მოვალემ მაშინაც უნდა აანაზღაძღაუროს, როდესაც მას სარგებელი არ მიუღია. მოვალეს ასეთი პასუხისმგებლობა დაეკისრება მაშინ, როდესაც მას შესაძლებლობა ჰქონდა მიეღო სარგებელი, მაგრამ ვერ მიიღო საგნის სათანადო გამოყენების წესების დარღვევის გამო<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 353-ე მუხლის პირველი ნაწილი</ref>.

როგორც წესი, სარგებელი ნატურით უნდა დაბრუნდეს, ე.ი. მხარეები ფიზიკურად უბრუნებენ ერთმანეთს იმას, რაც მათ ხელშეკრულებით მიიღეს, მაგრამ არის შემთხვევები, როცე ნატურით დაბრუნება არ არის შესაძლებელი და მხარეებს ეკისრებათ ფულადი ანაზღაურების ვალდებულება. დაბრუნების ნაცვლად მოვალეს ეკისრება ფულადი ანაზღაურება, თუ: '''ა.''' შეძენილის ხასიათიდან გამომდინარე, გამორიცხულია მისი დაბრუნება; '''ბ.''' მიღებულ საგანს მხარე გამოიყენებს, გაასხვისებს, უფლებრივად დატვირთავს, გადაამუშავებს ან გადააკეთებს; '''გ.''' მიღებული საგანი გაფუჭდა ან დაიღუპა. სათანადო გამოყენებით გამოწვეული ცვეთა მხედველობაში არ მიიღება<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 352-ე მუხლის მე-2 ნაწილი</ref>.

ხელშეკრულებით შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს სამაგიეროს შესრულება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ხელშეკრულებით დათქმულია პირობა იმის თაობაზე, რომ ნაკისრი მოქმედების სამაგიეროდ მოვალეს შეუძლია შეასრულოს სხვა მოქმედება. თუ ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული იყო სამაგიერო შესრულება, მაშინ ფულადი ანაზღაურება შეიცვლება ამ შესრულებით<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 352-ე მუხლის მე-3 ნაწილი</ref>.

კანონი ითვალისწინებს იმ შემთხვევებსაც, როდესაც ფულადი ანაზღაურების ვალდებულება არ წარმოიშობა. ფულადი ანაზღაურების ვალდებულება არ წარმოიშობა, თუ: '''ა.''' საგნის ის ნაკლი, რომელიც ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას იძლევა, ამ საგნის გადამუშავების ან გარდაქმნის დროს აღმოჩნდა; '''ბ.''' საგნის გაფუჭება ან დაღუპვა კრედიტორის ბრალით მოხდა; '''გ.''' საგანი გაფუჭდა ან დაიღუპა უფლებამოსილ პირთან, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ისეთივე მზრუნველობით ექცეოდა მას, როგორც საკუთარ ნივთს, ხოლო ის, რაც დარჩა, უკან უნდა დაბრუნდეს<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 352-ე მუხლის მე-4 ნაწილი</ref>.

ხელშეკრულებიდან გასვლის შედეგად წარმოშობილი ვალდებულებები მხარეებმა უნდა შეასრულონ ერთდროულად<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 354-ე მუხლი</ref>.

=== განსხვავება ხელშეკრულებიდან გასვლასა და ხელშეკრულების მოშლას შორის ===
გარეგნულად ხელშეკრულებიდან გასვლა და ხელშეკრულების მოშლა (შეწყვეტა) ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. ორივე შემთხვევაში წყდება სახელშეკრულებო ურთიერთობა, მაგრამ მათ შორის მაინც არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავება — მართალია, ხელშეკრულების შეწყვეტა (მოშლა), მიუხედავად მისი საფუძვლისა, იწვევს სახელშეკრულებო უფლებებისა და მოვალეობების შეწყვეტას, განსხვავებით ხელშეკრულებიდან გასვლისას, იგი არ იწვევს მხარეების მიერ უკვე მიღებული სარგებელის დაბრუნებას<ref>საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001, გვ. 233</ref>.

== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ვალდებულებითი სამართალი]]

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=7569 ხელშეკრულება, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა]

== ლიტერატურა ==
* ზ. ახლვედიანი, ვალდებულებითი სამართალი, თბ., 1999
* სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მესამე, თბ., 2001
* საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი

== სქოლიო ==
{{სქოლიო|2}}

[[კატეგორია:ვალდებულებითი სამართალი]]