ხანტი ენა
ხანტი ენა, ოსტიაკური ენა (ხანტ. ханты ясаӈ) — ურალურ ენათა ოჯახის, ფინურ-უნგრული ჯგუფის, ობურ-უნგრული შტო. გავრცელებულია ჩრდილო-დასავლეთ ციმბირში მდინარე ობის ნაპირებზე ხანტი-მასისა და იამალ-ნენთა ავტონომიურ ოკრუგებში. ხანტი ენაზე მოლაპარაკეთა რიცხვი 14.000-ს აღემატება. ენაში მრავლადაა დიალექტები. აქვს სახელთა 3 რიცხვი: მხოლობითი, ორობითი და მრავლობითი. ბევრია კუთვნილების აღმნიშვნელი ფორმა. ლექსიკაში გვხვდება კომი-ზირიანული, ნენური, თურქული და რუსული ენებიდან ნასესხები სიტყვები.
დამწერლობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ხანტიური დამწერლობა ეფუძნება კირილიცას და მისი 4 დიალექტის გაერთიანებული ანბანი მოიცავს 52 ასო–ნიშანს (გრაფემას). დამწერლობა შემოიღეს ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ჯერ ლათინური (1930), შემდეგ რუსული (1937) ანბანის საფუძველზე.
| # | დიდი ასო | პატარა ასო | სახელი | გამოქმა (IPA) |
გამოთქმა (ქართულად) |
ტრანსლიტერაცია (ISO 9) |
Unicode |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | А | a | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 2 | Ӓ | ӓ | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 3 | Ӑ | ӑ | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 4 | Б | б | ბე | [b] | ბ | b | U+0411 / U+0431 |
| 5 | В | в | ვე | [v] | ვ | v | U+0412 / U+0432 |
| 6 | Г | г | ჰე | [h] | ჰ | h | U+0413 / U+0433 |
| 7 | Д | д | დე | [d] | დ | d | U+0414 / U+0434 |
| 8 | Е | е | იე | [jie] | იე | e | U+0415 / U+0435 |
| 9 | Ё | ё | jo | [ʲo] | იო | ë | U+0401 / U+0451 |
| 10 | Ә | ә | jo | [ʲo] | იო | ë | U+0401 / U+0451 |
| 11 | Ӛ | ӛ | jo | [ʲo] | იო | ë | U+0401 / U+0451 |
| 12 | Ж | ж | ჟე | [ʒ] | ჟ | ž | U+0416 / U+0436 |
| 13 | З | з | ზე | [z] [zʲ] | ზ | z | U+0417 / U+0437 |
| 14 | И | и | ი | [ɪ] | ი | i | U+0418 / U+0438 |
| 15 | Й | й | ი ნესკლადოვაიე и нескладовае |
[j] | იი | j | U+0419 / U+0439 |
| 16 | К | к | კა | [k] | კ | k | U+041A / U+043A |
| 17 | Қ (Ӄ) | қ (ӄ) | კა | [k] | კ | k | U+041A / U+043A |
| 18 | Л | л | ელ | [ɫ] | ლ | l | U+041B / U+043B |
| 19 | Ӆ (Ԓ) | ӆ (ԓ) | ელ | [ɫ] | ლ | l | U+041B / U+043B |
| 20 | М | м | em | [m] | მ | m | U+041C / U+043C |
| 21 | Н | н | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 22 | Ң (Ӈ) | ң (ӈ) | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 23 | Н’ | н' | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 24 | О | о | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 25 | Ӧ (Ŏ) | ӧ (ŏ) | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 26 | Ө | ө | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 27 | Ӫ | ӫ | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 28 | П | п | პე | [p] ~ [pʲ] | პ | p | U+041F / U+043F |
| 29 | Р | р | ერ | [r] ~ [rʲ] | რ | r | U+0420 / U+0440 |
| 30 | С | с | ეს | [s] ~ [sʲ] | ს | s | U+0421 / U+0441 |
| 31 | Т | т | ტე | [t] ~ [tʲ] | ტ | t | U+0422 / U+0442 |
| 32 | У | у | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 33 | Ӱ | ӱ | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 34 | Ў | ў | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 35 | Ф | ф | ეფ | [f] ~ [fʲ] | ფ | f | U+0424 / U+0444 |
| 36 | Х | х | ხა | [x] ~ [xʲ] | ხ | h | U+0425 / U+0445 |
| 37 | Ҳ (Ӽ) | ҳ (ӽ) | ხა | [x] ~ [xʲ] | ხ | h | U+0425 / U+0445 |
| 38 | Ц | ц | ცე | [ʦ] | ც | c | U+0426 / U+0446 |
| 39 | Ч | ч | ჩე | [ʧʲ] | ჩ | č | U+0427 / U+0447 |
| 40 | Ҷ | ҷ | ჩე | [ʧʲ] | ჩ | č | U+0427 / U+0447 |
| 41 | Ш | ш | შა | [ʃ] | შ | š | U+0428 / U+0448 |
| 42 | Щ | щ | შჩა | [ʃ] | შჩ | šč | U+0429 / U+0449 |
| 43 | Ъ | ъ | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 44 | Ы | ы | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 45 | Ь | ь | მიაკი ზნაკი мяккі знак |
[ʲ] | ’ | U+042C / U+044C | |
| 46 | Э | э | ე | [ɛ] | ე | è | U+042D / U+044D |
| 47 | Є | є | ე | [ɛ] | ე | è | U+042D / U+044D |
| 48 | Є̈ | є̈ | ე | [ɛ] | ე | è | U+042D / U+044D |
| 49 | Ю | ю | იუ | [ʲu] | იუ | û | U+042E / U+044E |
| 50 | Ю̆ | ю̆ | იუ | [ʲu] | იუ | û | U+042E / U+044E |
| 51 | Я | я | ია | [ʲa] | ია | â | U+042F / U+044F |
| 52 | Я̆ | я̆ | ია | [ʲa] | ია | â | U+042F / U+044F |
| # | ფინურ-უნგრული ტრანსლიტერაცია |
ლატინიცა 1936 |
კირილიცა 1937 |
კირილიცა 1940 |
კირილიცა 1961 |
კირილიცა 2000 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | [a] | a | а, я | а, я | а, я | а, я |
| 2 | [ă] | a | а, я | а, я | ӓ, я | ӑ, я |
| 3 | [w] | v | в | в | в | в |
| 4 | [e] | e | э, е | э, е | э, е | э, е, є |
| 5 | [i] | i | и | и, ы | и, ы | и, ы |
| 6 | [j] | j | й, (йот.гл.) | й, (йот.гл.) | й, (йот.гл.) | й, (йот.гл.) |
| 7 | [k] | k | к | к | к | к |
| 8 | [l] | l | л | л | л | л |
| 9 | [ |
ł | л' | л | л' | ԓ |
| 10 | [ |
ļ | л’ь, л'+йот.гл. | ль, л+йот.гл. | ль, л+йот.гл. | ԓь, ԓ+йот.гл. |
| 11 | [m] | m | м | м | м | м |
| 12 | [n] | n | н | н | н | н |
| 13 | [ń] | ņ | нь, н+йот.гл. | нь, н+йот.гл. | нь, н+йот.гл. | нь, н+йот.гл. |
| 14 | [ŋ] | ŋ | нг | нг | ӈ | ӈ |
| 15 | [ɔ] | o | оо, ёо | о, ё | о, ё | о, ё |
| 16 | [ŏ] | ө | о, ё | у, ю | ө, ӫ | у, ю |
| 17 | [ǫ] | ә | уу, ю | ә, йә, ё | ә, ӛ | ә, ӛ |
| 18 | [p] | p | п | п | п | п |
| 19 | [r] | r | р | р | р | р |
| 20 | [s] | s | с | с | с | с |
| 21 | [ś] | ș | сь, с+йот.гл. | сь, с+йот.гл. | сь, с+йот.гл. | сь, с+йот.гл. |
| 22 | [š] | ꞩ | ш | ш | ш | ш |
| 23 | [t] | t | т | т | т | т |
| 24 | [ŭ] | u | у, ю | у, ю | у, ю | ў, ю̆ |
| 25 | [ |
h | х | х | х | х |
| 26 | [ә] | ь | ы | а, ы, и, ә | ы, ө, я | ӑ, я̆, ы, ў |
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 432.