Tɩnozɔɔrɩ
Tinozɔɔrɩnaa wɛ ɖomaa yaa tɛtɛ wendu ndʊ tiduu ti-lotu yɔɔ yɔ tɩ-pɩlɩʊ taa. Tinozɔɔrɩnaa yɔɔ wɛ pɔɔya ɛzɩ kpakpasɩ, kɩlakɩŋ yaa kamasɩ yɔ. Ɖooo caanaʊ taa wondu kpɛlɛkɩyaa yɔɔdʊʊ se Tinozɔɔrɩnaa wɛʊ yɔ, palɩna sʊmasɩ pɩlɩʊ taa. Pʊtɔbʊʊ se paakɛ sʊmasɩ nɛ pʊcɔ papɩsɩ Tinozɔɔrɩnaa. Mbʊ pɩwɩlɩʊ siŋŋŋ yɔ lɛ se Tinozɔɔrɩnaa nabayɛ yɔɔ nɛ kalɩhʊndʊ yaa sɩmasɩ hʊndʊ.
Pɩnzɩ mɩnɩʊ nzɩ sɩtɛma ɖɛʊ yɔ sɩ-taa nɛ pɩnzɩ sɩnɛ sɩ-taa ɖɔɖɔ pana Siini ɛjaɖɛ taa kɛ Tinozɔɔrɩnaa nabayɩ nɛ mbʊ tasɩɣna wɩlɩʊ camɩyɛ se sumasɩ nzɩ ɖɩnaɣ yɔ, sɩ-cɔzɔnaa kɔyɔ Tinozɔɔrɩnaa. Ɖooo ɛzɩ Tinozɔɔrɩnaa lɩʊ pɩnaɣ XIX taa nɛ XXI taa ɖɔɖɔ mbʊ yɔ, ñɩnɩyaa taatɩɩpɩzɩta pɛkɛdɩ camɩyɛ Tinozɔɔrɩnaa hʊndʊ sɛmɩŋ yaa wɛtʊ.
Tinozɔɔrɩnaa tɛ ɖaɣlakɩŋ taa wɛ ɛzɩ mɛtanaa 8 nɛ 10 yɔ pɛ-hɛkʊ taa piyele nɛ pɛtɛ hɩlɩmʊʊ taa yaa pɛtɛ yʊŋ taa talʊʊ ɛzɩ 600 nɛ 900 kg yɔ pɛhɛkʊ taa. Sɔnɔ taa mbʊ yɔ, Tinozɔɔrɩnaa kɛŋna tɛtɛ kpɩnaa wena akɩlɩ hʊŋ nɛ ɖaɣlakɩŋ yɔ kɛ keteŋga kpeekpe taa.
Tinozɔɔrɩ ŋgʊ pana kʊ-mɔɔ awɛ atɩŋga nɛ pamaazɩ-yɛ yɔ, pana se kɩ-ɖaalakɩŋ kpaʊ yɔɔ tala ɛzɩ mɛtanaa hiu nɛ naalɛ yɔ piyele kɩ-ɖaalakɩŋ lɔɔ taa lɛ, pɩɖɛ ɛzɩ mɛtanaa naalɛ nɛ hɔɔlʊʊ yɔ. Tinozɔɔrɩ ŋgʊ kɩ-tɛ hʊŋ hɩlɩmaɣ taa lɛ pɩxɛ ɛzɩ tɔɔnɩnaa 30 nɛ 60 pɛ-hɛkʊ taa. Pʊtɔzʊ ɖɔɖɔ tu weyi ɛwɛ Afrika tuuye naɖɩyɛ taa yɔ ɛ-tɔm. Tu ɛnʊ ñaakɛŋna keteŋna kpeekpe yɔɔ kpɩnɛ nɖɩ ɖɩkɩla yʊŋ yɔ nɛ ɖɩ-yʊn taa wɛ tɔɔnɩnaa lʊbɛ nɛ hɔɔlʊʊ. Tinozɔɔrɩ ŋgʊ kɩkɩla ɖaalakɩŋ yɔ patʊʊ-kʊ hɩɖɛ se Diplodocus nɛ kɩ-ɖaalakɩŋ taa wɛ mɛtanaa 27; paana-kʊ pɩnaɣ 1907 taa.