Qeqertarsuaq

Qeqertarsuaq
Qeqertarsuup kangerliumarnga Qeqertarsuaq
Nuna	{{{{{nuna}}}}}
Kommune	Qaasuitsup Kommunia
Tunngavilernera	1773 (Godhavn)
Kisitsit	{{{kisitsit}}}
Inuttussuseq	925 (2008)
Inuit eqimassusiat	{{{inuit eqimassusiat}}}
Post nr.	3953
Nittartagaq	qeqertarsuaq.gl

Qeqertarsuaq (Qallunaatut: Godhavn), soorlu ateqaatini, qeqertarsuup tunuani qeqertangaatsiami inissisimavoq. Qeqertarsuup nunagineqarsimaneranut tunngasunik uk. 5-6000 matuma siornatigulli pisunik nassaartoqarsimavoq, tassa nunamik inneeqqaartut kujammukaarnerat nassaatigut uppernarsarneqarsinnaammat. Tamatuma kingorna, Kris. in. miss., Torngit takkussimapput, saaqqutinik sakkunillu kingorna aamma nassaarfigineqartut.. Taamaattorli nassaat tamakku ikittuinnaapput.

Historiki

1600-1800

Ukiut 16-1700-t atuutilernerat tikillugu najugarineqarsimanera nassaat sukumiinerusumik uppernarsarpaat. Tamatuma nalaanissaaq arfanniat siulliit Qeqertarsuaq nunaliffigisalerpaat, umiarsualiviginnera pissutigalugu, tamannarpiarlu illoqarfittut 1773-imi tunngaviligaaneranut pissutaavoq. Taamani qallunaat nunatsinni kisermaassillutik oqartussaaffiisa sinerissami niuertoqarfiit arfanniartitsiffiit avannarlersarilerlugu. Ukiut tamakku siornatigut tuluit, pukkitsormiut noorlermiullu arfanniartitaat Sullorsuarmi piumasaannarminnik iliuuseqartalersimapput. Niuertoqarfimmik tunngaviliisoqanngikkallarmat 1738-mi inunnik kisitsinermi Qeqertarsuup sineriaani najugaqartut 200-t missaaniissimapput taamaattorli aasisuunerusarsimapput, ukiisuusarsimanatillu. Niuertoqarfiup tunngavilernearnera, orsiveqalernera allanillu illuliorfigineqarnera, pitsaasumik niuerneqalersinnaaneranik periarfissiivoq, tamannalu nutserfigineqalerneranik kinguneqarpoq. Tamanna ilutigalugu sulisartut, umiartortut niuertoqarfimmilu sulisussat takornartat avataanit aggersut amerliartulerput. Qeqertarsuaq ukiakkut qallunaat umiarsuinit tikinneqartalerpoq.

Tamakku Qeqertarsuarmi Killerniluunniit ukiisarput upernassariartulerluni sikueriartuaarnera ilutigalugu arfannialerniassagamik. Arfanniarneq ilungersuutigereeqqaarsimallugu aasarissinerani nunaminnut pisaminnik angerlaassisarput, ukiakkullu nutaanik peqqumaasisarlutik uteqqittarlutik.

Taamaalillutik umiarsuit arfanniat tallimat Qeqertarsuup eqqaani 1778-mi arfanniarput; arfiniliinnarnilli arfallutik. Ukiup tulliani sisamaannarnik pisaqarput.

1800-1900

Arfanniartitsinerup iluanaarutaasinnaanera nikeraraluaqisoq taamaattoq ingerlatiinnarneqarpoq. Ukioq 1801 niuerneq annertusingaatsiarsimavoq: arferit orsui nappartat 247-t, puisit orsui nappartat 78-it, eqalussuit tingui 30-t missaanni, soqqaat 14000 ammillu assigiinngitsut. Niuernerup siuariarnerata kingunerilluinnarpaa nuisitsilluni niueqatigiittarnerup, akiitsunullu aggornersianit ilanngaavigineqartarnerup ukiuni tamakkumani aningaasanik akilersuilluni niuernermik taarserneqarnera.

1807-imi Napuuliorsuup Europami uivertitsinera Qeqertarsuup Danmarkimut atassuteqarnera ajornarsisippaa. Taamaakkaluartorli Tuluit Nunaat, Russit Nunaallu aqqutigalugit peqqumaatissanik iluatsitsilluni pissarsisoqarpoq! Uivertitsinerli sivitsoriartortillugu nioqqutissat ikiligaluttuinnarput, killilersugaasariaqalerlutillu. Nioqqutissat annikitsukkuutaat niuffagiutinit nunalissunneqartaraluarput, umiarsuilli useqaratik uteqqittussaatitaapput, pajuttuinerli 1813-imi aallarteqqinneqarmat amigaateqarneq ima sualutsigilersimavoq allaat paassat nungulluinnarsimallutik.

Sorsunneq inermat naalagaaffillu aningaasaarummat, sinerissami arferit ikilartuinnarnerisa kingunerisaanik arfanniartitsineq Qeqertarsuarmi kinguariartulerpoq. Københavnimi Niuernermut Pisortaqarfiup qularutigilerpaa arfanniarfiup ingerlatiinnarnissaa. Qulalernermut patsisaalluinnarpoq Qeqertarsuarmi umiarsuarmik ataavartumik ukiisoqartitsisannginneq, arfanniartitsinerullu ingerlanneqarnera nunamit taamaallaat aallunneqarsinnaammat. Arfanniarnerup allaanerusumik ingerlanneqalernissaa anguniarlugu akissanik noqqaassuteqartarnerigaluaq kinguneqanngimmat Avannaani Naalagaq C. M. Olrik 1849/1850-imi ukiukkut aaliangertariaqalerpoq arfanniarneq unitsinneqassasoq. Qeqertarsuaq arfanniarfittut atorunnaareeraluartoq taamaattoq Avannaani Naalagaqarfittut ingerlaannarpoq, Københavnimiilli aningaasalissutigineqartartut ikileriarnerujussuat maluginngitsuugassaasimanani. Nunap inuii niuertoqarfimmut nutseraassimaqisut, sapinngisannguartik tamakkerlugu imminnut isumagisariaqalerput. Inatsisit nutaat 1862-imi qinersisinnaanermik periarfissiisut atuutsinneqalermata - Paarsisutoqqat nunatsinni pilersinneqarput. Aaqqissuussineq taanna 1863-imi Avannaani aallarnerneqarpoq, Qeqertarsuarmilu siullermeertumik ataatsimiittoqarpoq ortuupap 18-anni ukioq taana. Paarsisutoqqani ilaasortaassarsimapput naalagaq, ajoqiuneq, niuertussaq, kiisalu inunnit qinikkat pingasut. Inuit ukiut pingasukkaarlugit ilaasortassaminnik qinersisarsimapput, ilaasortanngortullu Qeqertarsuarmit, Kangerlummit Kitsissuarsunnillu qinigaasarsimapput. Paarsisut suliassaasa pingaarnersarisimavaat ikiuisarnermut tunngasunut aningaasaliinissaq, soorlu uillarnerussutisiaqartitsineq, meeqqat pilersorteqanngitsut ikiornissaat allallu perlernaveeqqutisiaqartariaqartut. Paarsisut pisussaaffiisa ilagisimavaattaaq eqqartuussineq,- soorlu tillittoqarsimagaangat. Nukappissat qajartornermut, nivissat mersornermut ilinniartinneqarnissaat, qimmillu perlerornaveersaartinnissaat akisussaaffiisa ilagisimavaat. Qeqertarsuarmi Paarsisut sukumiisumik tamatigoortumillu suliniuteqarsimanerat pisarsimasorinarpoq, qinikkallu - sinerissap sinnerani pisarsimasut assiginagit - aaliangiinerni annertungaatsiartumik oqaasissaqaqataasarsimallutik. Paarsisutoqqat allattugaataat 1863-imit 1897-imut killillit atuarneqarsinnaapput.

1900-1950

Qeqertarsuarmi, Kitsissuarsunni Kangerlummilu nunaqarfimmi ataatsimiititaliat nutaat 1926-mi pilersinneqarput. Aaliangigaasa siullit ilagaat Avannaata Naalagaata pujortuleeraa nutaaliaq misiliilluni piniariarnermut piniartunit atorumaneqassasoq. Misiliineq taanna iluatsilluarpoq, piniartutullu inuuniarnerup siunissaanut isumallualersitseqaluni. Ataatsimut isigalugu pissutsit atortorissaarutillu nutaat Qeqertarsuarmut anngunnerat tamatumuuna aallarnerpoq. Ukioq 1925 Qeqertarsuarmi nalunaarasuartaat siulleq (mellembølgesender) atulersinneqarpoq, Holten Møllerilu siullertut pisortanngortinneqarluni. Danmarkimi Kalundborgimit nalunaarasuartaat 1927-mi pilersinneqarmat ajornaquteqanngitsumik Qeqertarsuarmit kunngeqarfiup sinnera taamaat aatassuteqarfigineqarsinnaalerpoq. Qallunaat Nunaata Noorlermiunit tiguagaanerata kinguneranik nunarput Qallunaat Nunaannut atassutaaruppoq. Avannaani Kujataanilu Landsrådit Qeqertarsuarmut 1940-mi majip 3-anni ataatsimiigiaqqusaapput Ataatsimiinnermi tassani aaliangiisoqarpoq nunarput perngaatasumik nammineerluni nunamut allamut naalakkersuinikkut niuernikkullu atassuteqarsinnaalissasoq. Landsrådit uppernarsarpaat Qallunaat Nunaata naalagaaffianiiginnarussuseqarneq, aammali USA-mut atassuteqarusunneq innuttaasullu sorsunnerup nalaani isumannaatsumik atugaqarnissaat pillugu. Ilisimaneqalereersutut tamanna USA-p nunatsinni timmisartunut mittarfiliorneranik kinguneqarpoq, taamaattumillu oqaatigineqarsinnaavoq, sorsunnersuup kingorna Nunarsuaq tamakkerlugu upalungaarsarnermi Qeqertarsuaq sunniuteqanngitsoorsimanngitsoq. Ataatsimiinneq taanna pisortaqarfiit Nuummut nussorneqarnerannik kinguneqarpoq; tassami pisortaqarfiit Nuummi Qeqertarsuarmilu inissisimagaluarmata. Taamaattumik oqartoqarsinnaavoq tamanna Qeqertarsuup Avannaani naalagaqarfittut atuunnera tamaanga killeqarsimasoq. Qeqertarsuarmi Avannaani Naalakkatut atorfik 1950-imi atorunnaarsinneqarpoq, Nunarput tamakkerlugu Landsrådi pilersinneqarmat. Illoqarfiup ineriartornera taamaalilluni illoqarfittut "naliginnaasutut" allatulli aalisarnermik piniarnermillu aallaaveqartillugu piorsarneqalerpoq ullutsinni illoqarfik, nutaalianik eqeersimaarnermillu angusaqarusuttunik najortiminit sulliviusoq.

|

Wikimedia Commons assinik nipinilluunniit peqarpoq, uunga tunngasunik: Qeqertarsuaq