ئیسراێل

دەستکاریی گرێدانەکان
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
ישראל ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
ئیسراێل
מְדִינַת יִשְׂרָאֵל ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
ئالا مەرتال
سروود: حاتکڤاه ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
ئیسراێل ل سەر نەخشەیێ
ماپ
پایتەخت

31°بک، 35°ره
زمانێن فەرمی
زمانێن تێن بکارانین
  • مۆدەرن ستانداردئا رابج
  • ژودەۆ-مۆرۆججان
  • زمانێئی برانی
  • یەڤانج
  • سامارتان حەبرەو ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
رێڤەبەری کۆمارا پارلامەنتەر، دەولەتا یەکپارە ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
 •  سەرۆکدەولەت Iسااج حەرزۆگ (2021 Iسراەل پرەسدەنتالئە لەجتۆن، رەوڤەن رڤلن، پارتیا کارکەرێنئی سراێلێ، سەرۆکدەولەتێئی سراێلێ، 2021–) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
 •  سەرۆکوەزیر بەنژامن نەتانیاهو (لکود، یار لاپد، 2022–) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
ئاڤاکرن
 •  دەمائا ڤاکرنێ 14 گولان 1948 (راگهاندنا سەرخوەبوونائی سراێلێ) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە 
 •  رووەرد 20.770 کیلۆمەترە چارگۆشە ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
گەلهە
 •  گشتی 872.700 (1948)، 7.412.200 (2008)، 8.463.400 (2015)، 8.654.900 (2017)، 8.796.200 (2017)، 8.891.800 (2018)، 9.093.000 (2019)، 9.840.000 (2023) ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
دەمژمێر
  • Iسراەل تمە زۆنە
  • Iسراەل سوممەر تمە
  • ئاسا/ژەروسالەم
  • ئوتج+2
  • ئوتج+3 ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
حاتووچوونائا ژۆتنێ
  • رگهت ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە
کۆدا تەلەفۆنێ +972
مالپەر
https://www.gov.il/، https://www.gov.il/en، https://www.gov.il/ru، https://www.gov.il/ar، https://www.gov.il/fr، https://www.gov.il/es ل سەر ویکیدانەیێ بگوهێرە

ئیسراێل[1] (ئیسرایل،ئی سراییل،ئی زرایل) (ب یبرانی: מדינת ישראלⓘ‎، لات. مەدنات ژسرا'ەل; ب ەرەبی: دولة إسرائيل‎، لات. داولات Iسرā īل) دەولەتەکە رۆژهلاتا ناڤین یا هەڤ سینۆرا ب وەلاتێ لبنان، سووریە، ئوردون، ئوردونا رۆژاڤا، مسرئوو خەزە رە.

رۆژاڤایێ وێ دگهێژە دەریایا ناڤین. ژ هەموو دەولەتێن د جیهانێ دەئە و وەلاتێ یەکەم یێ کو پررانیا گەلێ وێ ژ جهوویان پێک دهێ .[2]

ب سایا پلانائو نئۆ یا 1947ان ژ بۆ پارکرنا فیلیستینێئوو ئی سراێل پشتی داویا بەرڤەداریا نەتەوەیێن یەکبوویی یا ژ بۆ فیلیستینێ د رۆژا 14ێ گولانێ 1948ان دە وەکە کۆمارا پارلامەنتەر هاتەئا ڤاکرن.ئە ڤ پلانا دەولەتێن یەکبوویی یا پارکرنا فیلیستینێ ژ بۆئا ڤاکرنا دەولەتەکەئی سراێلیئوو ئە رەبی بوویەرەکە سەرەکە بوو ژ بۆ چارەسەرکرنا وان باموو بوویەرئوو پرسگرێکێن ل رۆژهلاتا ناڤین،ئە وێن کو هەیائی رۆ رۆژ ژی هێژ د بەردەوام ن.[3]

وەلاتێئی سراێلێ پشتی شەرێ جیهانی یێ دویەم یێ کو بوویا سەدەما کوشتنا 6 ملیۆن جهوویان ل هات دامەزراندن.

زمانێن فەرمی یێنئی سراێلێ هەبرایی-جیهووکی (یڤریت)ئوو ەرەبی نە.

ل گۆری رێخستنا نگئۆ یا ب ناڤێ فرەەدۆم حۆوسەئە و تەک دەولەتا دەمۆکراسیێ یە ل رۆژهلاتا ناڤین (ل گۆری رەوشا سالا 2009ان).[4]

حەروها، لئی سراێلێ هەژمارەکە مەزن کورد ژی دژین، کو ژ وان رە کوردێن جهوو تێ گۆتن.[5]

ناڤ[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

کەڤنترین چاڤکانیا کو پەیڤا "ئیسراێل" بکارتینە دیرەکا مەرەنپتاهئا ژ دەما مسرا کەڤنارە یەئوو ئی رۆ ل موزەیا مسری (قاهیرە) تێ پاراستن. نڤیسا ل سەر تێ تەخمینکرن کو د سالا 1211ان ب. ز. هاتیە چێکرن بەهسا شەرەکێ دکە ل دژی گەلەکە ب ناڤێئی سراێل.[6] ل گۆریئە تیمۆلۆژیا گەلانئا تەوراتێ پەیڤا "ئیسراێل" تێ واتەیا "شەرڤانێن خوەدا". یاقووب ڤێ ناڤێ وەرگرت پشتی کو ل هەمبەری دژمنەکی نەدیار بسەرکەت. نەسلێن پشتی وی (12ئە شیر) وەکە "زارۆکێنئی سراێلێ"، "ئیسراێلیت"ئا ن ب کورتاسی "ئیسراێل" هاتن بناڤکرن. وەک گەلەک ناڤێن سامی،ئە ڤ ناڤ ژی ژ فییلەکە دەما بهووریئوو ناڤەکێ پێک تێ. فییل وەک 'شەرکرن'، ناڤ ژی وەکە 'خوەدا' کارە بێ ب ناڤ کرن.[7] حەروها،ئە ڤ پەڤی کارە وەک هەڤۆک بێ فەهمکرن ژیئوو ل گۆری ڤێ یەکێ تێ دو واتەیان:

  • خوەدا هکم دکە / بلا خوەدا هکم بکە
  • خوەدا (ژ بۆ مە) شەر دکە / بلا خوەدا (ژ بۆ مە) شەر بکە

ناڤێ فەرمی یێ وەلاتێ ژ ور ڤە تێئوو وەکە "مەدنات Iسراێل" دەرباس دبە.

ناڤێن دنئێ نئا لتەرناتیڤئێ ن کو د دەما دامەزراندنا دەولەتێ دە دهاتن گفتووگۆکرن ئەرەتز Iسراێل (وەلاتێ پیرۆز)، زۆن، یوودەائوو یوودەایا نوو بوون.[8]

ئەردنیگاری[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

ئیسراێل وەکە ل سەر پرەکەئە ردنگاری یا د ناڤا ئاسیائوو ئافریکا دە، ل بەرئا ڤا رۆژاڤایێ یا دەریایا ناڤینئە . ل گۆری ڤێ یەکێ ژئا لیێئە ردنگاریێ ڤە دکەڤە ناڤائا سیایا پێشین، لێ ژئا لیێ ژەۆلۆژیک ڤە بەشەکەئا فریکا یە، ژ بەر کو ل سەر لەوهەیا قت'ەیی یائە فریقی دسەکنە.[9] ل رۆژاڤایێ، لەوهەیائە رەبی پەیدا یەئوو سینۆرا هەر دوو لەوهەیان ژ وادیائو ردون پێک تێ، یا کو بەشەکە قەلشا مەزنئا ڤەکرنائە فریقی یە. ل باکوورێئی سراێلێ لبنان، ل باکوور-رۆژهلاتا وێ سووریە، ل رۆژهلاتا وێئو ردونا رۆژاڤائوو ئو ردون، ل باشوور-رۆژاڤایێ وێ خەزەئوو مسرئوو ل باشوورێ وێ بەهرا سۆر هەنە.[10]

دیرۆک[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

ماسادا (ەن; هە)

پشتی سالێن 1880ان دە ژ وەلاتێنئە ورۆپایا رۆژهلات ڤە بۆ هەرێما فلستینێ کۆچا هندەک جهوویان چێبوو.[11] ژخوە هەرێما فلستین ژ بەرێ وەرە ژ جهوویان هەرێمەکە پیرۆز بوو. ل سالا 1897ێ دە یەکەمین کۆنگرەیا سیۆنیست ل ڤێ دەرێ هاتە لدارخستنئوو د ڤێ کۆنگرەیێ دە بانگائا ڤاکرنا وەلاتەکی جهوو هاتە کرن.ئە ڤ هەرێم د وی وەختی دە د بن کۆنترۆلائۆ سمانیان دە بووئوو کۆچا جهوویان هەر بەردەوام دکر. حەتا 1914ێ هەژمارا جهوویان گەهشتە 85 هەزار کەسان، یانی 12% نفووسا هەرێمێ جهوو بوون[12]

پشتی شەرێ جیهانی یێ یەکەمئوو ژ ناڤ چوونا ئیمپەراتۆریائۆ سمانیئوو پەیمانا سیکەس–پجۆت،ئا خائۆ سمانی هاتە دابەشکرن د ناڤبەینا فرانسائوو بریتانیا دا. فلستین بۆ ئیمپەراتۆریا بریتانی برچوو.[13] حینگێ بریتانی گەلەک هاری سیۆنیستا کرن ژ بۆ دامەزراندنا وەلاتێ جهوویان ب رێکا دەکلاراسیۆنا بالفۆور (1917)ئوو کۆچبەریا جهویان ژ دەولەتێن پۆلۆنیا، رۆمانیا، روسیا هودئوو دەولەتێنئە ورۆپی یێن دی بۆ فلستینێ بەردەوام کر. پشتیئە نجامدانا شەرێ جیهانی یێ یەکەم، د ناڤبەرائی مپەراتۆریائۆ سمانیئوو دەولەتێنئە ورۆپی دە پەیمانا ڤەرسایێ (1919) هاتە دەستنیشانکرن. ب دووچوونا ڤێ پەیمانێئۆ سمانی دێ سەرخوەبوونا دەولەتێنئە رەب ب شەرتا مانداتیا فرانسائوو بریتانیایێ دێ قەبوول بکە. ل سالا 1922یێ دە د جەمیەتا نەتەوان دەئە ڤ مافێن ڤان دەولەتان هاتن پەژراندن. ب دووچوونا ڤێ رێکەفتنێ ئیراقئوو فلستین دێ د بن بەرپرسیاریا بریتانیایێ دە، لبنانئوو سوریە ژی دێ د بن بەرپرسیاریا فرانسا دە بە. ژخوەئی سراێل ژی د ناڤ هەرێما فلستینێ دە بوو.[14]

ل فلستینێ هندی کو هاتنا جهوویان زێدە دبوو، نەرازیبوونێنئە رەبان ژی زێدە دبوون. ب رێبەریا موفتیێ قودسێ ئەمینئە ل-حوسەینی تێکۆشینا چەکداری ل دژی رێڤەبرنا بریتانیایێئوو جهوویان پێکهات. ل سالا 1937ێ دە ل بریتانیایێ کۆمیسیۆنا پەەل بریارێن نوو هلگرتن. ب دووچوونا ڤان بریاران ل فلستنێ دێ دو دەولەت بێنئا ڤاکرن یەک یائە رەبان یەک ژی یا جهوویان.ئە ڤ ژ بۆ جهوویان پێنگاڤەکە باش بوو. لێئە رەبانئە ڤ یەک قەبوول نەدکر. ل سالا 1939ێ دە ژی حکوومەتا بریتانیێیێ بریارێن نوو وەرگرتن. ب دووچوونا ڤان بریاران ل فلستینێ هکوومەتەکەئە رەب دێ وەرەئا ڤاکرنئوو هاتنا جهوویان بۆ فلستینێ دێ وەرە کێم کرنئوو کۆنترۆل کرن. لێئە ڤ بریار ژی ژ لایێ جهوویان نەهاتە پەژراندنئوو جهوویان ژی دەست ب تێکۆشینا چەکداری کر[15][16].

سالا 1947ێ دە بریتانیایێ پرسگرێکا فلستینئوو ئی سراێلێ بر هزوورا نەتەوەیێن یەکگرتی. نەتەوەیێن یەکگرتی ژ بۆ هەرێمێ پلانەکئا مادە کرئوو مژدارا 1947ێ دە هاتە پەژراندن. لێئە ڤ پلان ژئا لیێ دەولەتێنئە رەبئوو نوونەرێن فلستینی ڤە هاتن رەدکرن.14ێ گولانا 1948ێ دە بریتانیایێ بریار دا کو هەمی هێزێن خوە ژ فلستینێ بکێشە.[17][18] د هەمان رۆژێ دە جڤاکا جهوویان سەرخوەبوونا دەولەتائی سرایلێ داخویاندن.ئە ڤ بریار ژئا لیێ رووسیائوو ئا مەریکایێ هەڤدەم هاتە ناسین. ل سەر بریارا جڤاکا جهوویان; هێزێن لەشکەری یێن مسر،ئو ردون، Iراق، سووریەئوو لبنانێ دەست ب هەرەکەتێ کرنئوو بەر بئا خا فلستینێ ڤە چوون. لێئی سراێل د ڤی شەری دە سەرکەتیتر بوو، گەلەکئا خا فلستنێ ژ دەولەتێنئە رەب ستاند.[19] د سەرێسالا 1949ێ دە د بن چاڤدێریا نەتەوەیێن یەکگرتی د ناڤبەرائی سراێلئوو دەولەتێنئە رەب دە هەڤپەیمانێن بەردانا چەکان هاتە کرن. نێزیکی 75%ئا خا فلستینێ ما د ناڤ دەولەتائی سراێلێ دە، ژ خەزە بگرە هەتا سنۆرێ مسرێ ژی بەر دەولەتا مسرێ کەت،ئا خا مایی ئوردونا رۆژاڤا ژیئو ردونێ ستاند. قودس ژی د ناڤبەرائو ردونئوو ئی سراێلێ دە هاتە پارڤەکرن[20]. ب ڤی شەریئا خا دیرۆکی یا فلستینێ بوو سێ پارچە:ئی سراێل، ئوردونا رۆژاڤا،ئوو شریتا خەزەیێ.[21]

کریزا د ناڤبەرا مسرئوو ئی سرایلێ دە هەر رۆژا دچوو زێدەتر دبوو. بنکەتنا شەرێ 1948ێئوو کریزا سووڤەیشێ هێژ د دلێ جەمالئە بدولناسر دە مابوو. دخواست تۆلا ڤان شەران بستینەئوو ئا خائە رەبان ژئی سراێلێ بستینە. حەر وسائی سراێلێ ژی دخواست هەموو فلستینێ بخە ناڤ دەولەتا خوە. ل سالا 1967ێ دە مسرێئا ستەنگائا کابەیێ ژ بۆ رێگرتنا سەفینەیێنئی سراێلی گرت.[22] د ڤی وەختی دەئو ردونئوو سوریەیێ ب مسرێ هەڤپەیمانێن شەری کرن. د 5 هەزیرانا 1967ێ دە هێزێن هەوایی یێنئی سراێلێ د چارچۆڤەیا شەرێ شەش رۆژان دە هەموو هێزێن هەوایی یێن مسرێئی مها کرن.ئی سراێلێ نیڤگراڤا سینایێ، کانالا سووڤەیشێ، ئۆرشەلیم، خەزە، ئوردونا رۆژاڤائوو گرێن گۆلانێ داگر کرن. لێ ب دووچوونا پەیمانا نەتەوەیێن یەکگرتی دێئی سراێل ژئا خێن داگر کری دەرکەڤە. لێ دێ ب تەمامی دەرکەڤەئا ن ژ هندەک جهان دەرکەڤە زێدەئا شکەرا نەکربوون.[23]

ل سالا 1973ێ دە مسرێ ژ نشکا ڤەئێ ریش بر سەر لەشکەرێنئی سراێلی یێن ل دەردۆرا کانالا سووڤەیشێ. د ڤی وەختی دە ژی لەشکەرێن سوریێئێ ریش بر سەر گرێن گۆلانێ. بئا لکاریا دیئایێئە ڤ رەوش گوهەریئوو ب سەرکەتنائی سراێلێ بداوی بوو.[24]

شەرێ شەش رۆژان[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

 گۆتارا بنگەهین: شەرێ شەش رۆژان

پشتی پەیمانێن ئاگربەستێ یێن 1949، کو د داویا شەرێ یەکەمئە رەب-ئیسراێلی دە هاتبوونئی مزەکرن، دژمناتیێن د ناڤبەرا تێکلیێن خرابئێ نئی سراێلئوو جیرانێن وێ یێنئە رەب دە زێدە بووبوون. د سالا 1956ان دە،ئا لۆزیێن هەرێمی یێن ل سەر تەنگاڤا تیرانێ کو ب ناڤێ کریزا سوووەیشێ تێ زانین، زێدە بوون.[25]ئی سراێل ژ بەر گرتنا رێیێن دەریایی یێن مسرێ ژ کەشتیێنئی سراێلێ رە بئا وایێئێ ریسی مسرێ کر، دئە نجامێ دە تەنگاڤا تیرانێ ژ نوو ڤە ژئی سراێلێ رە هات ڤەکرنئوو هەر وها حێزێن لەزگینئێ ن نەتەوەیێن یەکبوویی (ئونئەف) ل سەر سینۆرێ مسر-ئیسراێلێ هاتن بجهکرن. د مەهێن بەریا دەستپێکرنا شەرێ شەش رۆژانئا هەزیرانا 1967ان دە،ئا لۆزی دیسا بئا وایەکی خەتەرناک زێدە بوون:ئی سراێل هەلوەستا خوە یا پشتی 1956ان دوبارە کر کو گرتنا دنئا مسرێ یا تەنگاڤا تیرانێ ژ کەشتیێنئی سراێلی رە دێ ببە سەدەمەک جاسوس بەلل.[26] د گولانا 1967ان دە سەرۆکێ مسرێ جەمالئە بدول ناسر راگهاند کو تەنگاڤا تیرانێ دێ دیسا ژ کەشتیێنئی سراێلێ رە وەرە گرتن. دووڤ رە وی لەشکەرێ مسرێ ل سەر سینۆرێ بئی سراێلێ رە سەفەربەر کرئوو هەر وەها فەرمان دا کو تاڤلێ هەمی پەرسۆنەلێنئو نئەف ڤەکشن.[27]

ژ بەر ڤێ هەلوەستا دیئایێ دەولەتێنئە رەبئوو ئۆپئەجێئە مبارگۆیا پەترۆلێ دانا سەر دنیایێئوو باهایێ پەترۆلێ زێدە بوون. 2 سال پشتی شەر، ب بەرەڤانیا دیئایێ سووریئوو ئی سراێل پێکاهتنئوو ئی سراێل ژئا خێن داگرکری دەرکەت. ل سالا 1978ێ دە د ناڤبەرا مسرئوو ئی سراێلێ دە هەڤدیتن هاتن کرنئوو هەڤپەیمانا جامپ داڤد هاتە کرن، ب دووچوونا ڤێ هەڤپەیمانێئی سراێل ژ نیڤگراڤا سینایێ هێزێن خوە ڤەکشاندئوو مسرێ ژیئی سراێل ناسی.[28]

سیاسەتئوو رێڤەبرن[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

  • سەرێ تێکلیا کوردێن باشوورێ کوردستانێئوو Iسرالیان دگەهە سالا 1931ێ کو سەرۆکێ مۆسسادێ رەوڤەن سهلۆاه ل وێ تاریخێ تێکلیێ ل گەل کوردانئا ڤا دکە.[29]
  • پشتیئا ڤابوونائی سراێلێ، کامرانئا لی بەدرخان تێکلیا خوە ل گەلئی سرالیانئا ڤا کرئوو ب ڤێ رێیە کوردێن باشووری ژی تەڤلی ڤێ تێکلیێ کرن . حەر وسائی ران ژی ناڤبەینکاریا کوردانئوو جهوویان دکە کو تێکلیان بدانن.[30]
  • تێکلیا کوردانئوو ئی سراێلێ تەقریبەن ل سالا 1963ێ دەستپێ دکە. حەر وسا تێکلیا کوردان ل گەل شاهێئی رانێ ژی بئا وایەکیئە رێنی ل سالا 1962ێ دەستپێ دکە.[31]
  • د شەرێ 1967ێ کو د ناڤبەرا دەولەتێنئە رەبئوو ئی سراێلێ دە مەلە مستەفا بارزانی بێالی دمینە. نە لەشکەرێن خوە دشینەئا لیکاریا فلستینیان ل گۆر جیهادائە رەبانئی لان کری نە ژی ل Iراقێ دژی لەشکەرێن راقی چالاکیان لدار دخە.[32]
  • ل سالا 1964ێ شیمۆن پەرەسئوو کامرانئا لی بەدرخان هەڤدیتنەکێ دکن. دئە نجامێ دەئی سراێل د داویا سالا 1965ێ دە سێئە فسەران دشینە باشوورێ کوردستانێ کو پەروەردەهیا پێشمەرگەیان بکە.
  • ل سالا 1967ێ یەکەم جار مەلە مستەفا بارزانی سەرەدانەکە ڤەشارتی دکە بۆئی سراێلێ، سەرەدانا دویەم ل سالا 1973ێ تێ کرن. 28ئی لۆنا 1980ێ سەرۆکوەزیرێئی سراێلێ داخویاند کو وانئا لیکاریا کوردان کریە.[33]
  • سەرۆکێ رێخستنا نەتەوەیی یا جهوویێن کورد لئی سراێلێ حاڤڤ شمۆن د داخویاندنەکە خوە دە دبێژە کو ل İسرالێ 90 هەزار کورد دژین.[34]
  • پشتی پەیمانا جەزاییرێ تێکلیا کوردانئوو ئی سراێلێ کەتە د بن بێەدەنگیەکێ دە هەتا شەرێ 1991ێ.[35]

دەمۆگرافیک[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

گەلهە[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

بەلاڤبوونا خەلکێنئی سراێل ب نەخشە
بەلاڤبوونائە رەبێنئی سراێل

د داویا سالا 2011ان دە ژمارا گەلهەیائی سراێلێ (تەڤا هەرێمێنئی شقالکری) 7.837.500 بوو، ژ وان نێزی 5.901.000 جهوو (75%)ئوو 1.611.100 ژی ەرەب بوون[36]. لی گۆری تەخمینان 200.000 هەیا 500.000 نیفووسەنئی سراێل بەئە سلە خوە کورد بون.

ل سەر لیستەیا وەلاتێن سەربخوە ل گۆری ژمارا گەلهەیێ ئی سراێل د سالا 2011ان دە رایا 97ەم دگرە (هەما پشتی سویسرەیێ). ژ گەلهەیێ نێزی 91% ل هەرێمێن باژاری، 25% ژی ل باژارێن مەزنئێ ن وەلێت دژین. گەلهە هەر سال 1% مەزتر دبە، نێزی 70% ل هەرێمێن دەرڤەیی باژاران ژدایکبوونەئوو 30% ژی ژ 14 سالیان بچووکتر ن. ب گورانیا گەلهەیێ بە، ل سەر هەر مەترەکارەیەکی 300 کەس دژی.[37]

مرۆڤ هەموەلاتیێ ب رێیا سەرلێخستنێئا ن ژی ب ژدایکبوونێ دستینە. ب سایا زاگۆنا ڤەگەرینێ هەر جهوو کارە خوە لئی سراێلێ ب جه بکەئوو مافێ هەموەلاتیێ بخوازە.

ئۆلی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

ئۆرشەلیم: پایتەختێ کەڤنێ جهوویان

ئیسراێل ژئا لیێئۆ لی ڤە خوەدیێ تایبەتیێن بێهەمپا یە، ژ بەر کو وەکە ناڤەندا سێئۆ لێن مەزنئێ ن جیهانێ تێ زانینئوو لەورا بۆنائۆ لێن جهووتی، خریستیانتیئوو مسلمانتی وارەکی پیرۆزئە . ژ بلی ڤێ یەکێ،ئی سراێل تەک دەولەتئە کوئۆ لا پررانیا گەلهەیێ جهوو یە.ئی سراێل دەولەتەکە جهوو یە، لێ نە دەولەتەکە تەۆکراسی; ل ورئۆ لێن دن ژیئا زاد ن.

ل گۆری داخویانیێن وەزارەتا هندوری یائی سراێلی هەتا 31'ێ بەرفانبارێ 2006'ان ژ 7،1 میلیۆن نیشتەجیهانێنئی سراێلێ 80،01% جهوو نە، ژ ڤان دیسا 94،6% وەک جهوویێن ب باوەر قەیدکری نە.[38] کەسا/کەسێ کو باڤێ وێ/باڤێ وی جهوویەکیئۆ لدارئە ، ب خوە ژی کارە خوە وەک جهوویەکەئۆ لدار ب ناڤ بکە. جهوویێنئۆ لدارئێ ن کو لئو ردونا رۆژاڤا دژین وەک 'بێئی مان' تێن هەسباندن. ژ خەینی ڤێ یەکێ، 0،5% جهوویێن کو بوونە خریستیان ژی هەنەئوو ژ وان 4،9% ژئا لیێئۆ لێ ڤە نە قەیدکری نە. حەروها، 19،7%ئێ گەلهەیێ ەرەب ن کو ژ وان 83% مسلمان، 8،5%ئە رەبێن خرستیانئوو 8،3% درووس ئوو یێن دن ن (بوودیست، هیندو، ساماریتان).[39]

ل گۆری قانوونا ڤەگەراندنێ[40] کەسێن کو دایکا وان جهوو یەئا ن ژی دەرباسیئۆ لا جهووتی بوونە وەکە جهوو تێنە هەسباندنئوو لەورا کارن خوە لئی سراەلێ ب جه بکن. جهوویێن بێ باوەریئوو ئا تەیست ژی دکەڤن ناڤا وان، لێ ژمارا وان نە دیارئە .

چاڤکانی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

  1. ^ شرین (1996)ئە نگلسه-کورمانژ/کورمانجی-Iنگلیزی وۆرد لست.
  2. ^ ئا کرام، سوسان م.، مجهاەل دومپەر، مجهاەل لینک،ئا ند Iان سجۆببە،ئە دس. 2010. Iنتەرناتۆنال لاوئا ند تهە Iسراەل-پالەستنان جۆنفلجت:ئا رگهتس-باسەدئا پپرۆاجه تۆ مددلەئە است پەاجە. رۆوتلەدگە. پ. 119: "ئون گەنەرالئا سسەمبلی رەسۆلوتۆن 181 رەجۆممەندەد تهە جرەاتۆنئۆ فئا ن نتەرناتۆنال زۆنە،ئۆ ر جۆرپوس سەپاراتوم، ن ژەروسالەم تۆ بەئا دمنستەرەد بی تهەئو ن فۆرئا 10-یەار پەرۆد،ئا فتەر وهجه تهەرە وۆولد بەئا رەفەرەندوم تۆ دەتەرمنە تس فوتورە. تهسئا پپرۆاجهئا پپلەسئە قواللی تۆ وەستئا ندئە است ژەروسالەمئا ند س نۆتئا ففەجتەد بی تهەئۆ ججوپاتۆنئۆ فئە است ژەروسالەم ن 1967. تۆئا لارگەئە ختەنت ت س تهسئا پپرۆاجه تهات ستلل گودەس تهە دپلۆماتج بەهاڤۆورئۆ ف ستاتەسئا ند تهوس هاس گرەاتەر فۆرجە ن نتەرناتۆنال لاو."
  3. ^ "جزەجه رەپوبلجئا ننۆونجەس ت رەجۆگنزەس وەست ژەروسالەمئا س Iسراەل'س جاپتال". تهە ژەروسالەم پۆست | ژپۆست.جۆم (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  4. ^ جهەنرەجهتە/38794/دەمۆکراتسجهە-ستااتەن بەلاوبوونا دەولەتێن دەمۆکراتیک، ناڤەندا کۆمارائە لمانیا ژ بۆ پەروەردەهیا سیاسی، دیتن: 23'ێئی لۆنێ 2009
  5. ^ دە 2017، 24 دە دجەمبرە. "گواتەمالا سە سومائا ئە ئەئوئو ی تامبéن تراسلادارá سوئە مباژادائە ن Iسراەلئا ژەروسالéن". نفۆباە (ب سپانی (ئەورۆپا)). رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: نومەرج نامەس: لیستەیا نڤیسکاران (لینک)
  6. ^ "وهات واس مانداتۆری پالەستنە؟ئا ند وهی دۆەس ت ماتتەر؟". تمە (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  7. ^ https://web.archive.org/web/20071016074447/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C798687-2%2C00.html
  8. ^ لەڤنە، رۆبەرتئا .; تربونە، Iنتەرناتۆنال حەرالد (7 چریا پاشین 2000). "ئۆپنۆن | سەە Iسراەلئا سئا ژەوسه ناتۆن-ستاتە، مۆرەئۆ ر لەسس دەمۆجراتج". تهە نەو یۆرک تمەس (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  9. ^ "Iسراەل". تهە وۆرلد فاجتبۆۆک (بئی نگلیزی). جەنترال Iنتەللگەنجەئا گەنجی. 18 کانوونا پاشین 2023.
  10. ^ http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st01_01&CYear=2012
  11. ^ http://www.columbia.edu/itc/anthropology/v1007/baryo.pdf
  12. ^ ئالبەرت حۆوران،ئا راپ حالکلارı تاره،ر:341
  13. ^ "فۆسسل تەەته پلاجە هومانس نئا سا '20،000 یەارسئە ارلی'". ببج نەوس (بئی نگلیزیا بریتانی). 14 چریا پێشین 2015. رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  14. ^ فنکەلستەن، Iسراەل (1 کانوونا پاشین 1992). "م. برۆسهئا ند I. فنکەلستەن، تهە پۆپولاتۆنئۆ ف پالەستنە ن Iرۆنئا گە II، بئاسئۆر 287 (1992)، پپ. 47-60". بئاسئۆر.
  15. ^ ئاراپ حالکلارı تاره-ئالبەرت حۆوران،ر:388
  16. ^ بلۆجه،ئا براهام پ. (1987). ئۆنەئا دای:ئا نئا نتهۆلۆگیئۆ ف ژەوسه حستۆرجالئا ننڤەرسارەس فۆرئە ڤەری دایئۆ ف تهە یەار (بئی نگلیزی). کتئاڤ پوبلسهنگ حۆوسە، Iنج. Iسبن 978-0-88125-108-1.
  17. ^ Iنتەرناتۆنال دجتۆناریئۆ ف حستۆرج پلاجەس: مددلەئە استئا ندئا فرجا بی ترودی رنگ، رۆبەرت م. سالکن، سهارۆن لا بۆدا، پپ. 336–339
  18. ^ جارمەل،ئا لەخ; سجهäفەر، پەتەر; بەن-ئارتز، یۆسس (1990). تهە ژەوسه سەتتلەمەنت ن پالەستنە، 634-1881 (بئی نگلیزی). ل. رەجهەرت. Iسبن 978-3-88226-479-1.
  19. ^ ئاندرەوس، فاننە فەرن (1976). تهە حۆلی لاندئو ندەر مانداتە (بئی نگلیزی). حیپەرۆن پرەسس. Iسبن 978-0-88355-304-6.
  20. ^ ئالبەرت حۆوران،ئاراپ حالکلارı تاره،ر:419
  21. ^ ژۆەل راپپەل، حستۆریئۆ فئە رەتز Iسراەل فرۆم پرەهستۆریئو پ تۆ 1882 (1980)، ڤۆل. 2، پ. 531. "Iن 1662 سابباتها سەڤئا ررڤەد تۆ ژەروسالەم. Iت واس تهە تمە وهەن تهە ژەوسه سەتتلەمەنتسئۆ ف گاللەە وەرە دەسترۆیەد بی تهە دروزە: تبەراس واس جۆمپلەتەلی دەسۆلاتەئا ندئۆ نلیئا فەوئۆ ف فۆرمەر سافەد رەسدەنتس هاد رەتورنەد...."
  22. ^ ماجالستەرئا ند ماستەرمان، 1906، پ. 40
  23. ^ "ئاڤالۆن پرۆژەجت - تهە جۆڤەنانتئۆ ف تهە لەاگوەئۆ ف ناتۆنس". اڤالۆن.لاو.یالە.ەدو. رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  24. ^ جۆهەن، مجهاەل ژ. (24 سبات 2014). برتان'س مۆمەنت ن پالەستنە: رەترۆسپەجتئا ند پەرسپەجتڤەس، 1917-1948 (بئی نگلیزی). رۆوتلەدگە. Iسبن 978-1-317-91364-1.
  25. ^ "ئابۆوت تهس جۆللەجتۆن | جۆونتری ستودەس | دگتال جۆللەجتۆنس | لبراریئۆ ف جۆنگرەسس". لبراریئۆ ف جۆنگرەسس، واسهنگتۆن، د.ج. 20540ئو سئا. رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  26. ^ لۆوس، وللام رۆگەر (1984). تهە برتسهئە مپرە ن تهە مددلەئە است، 1945-1951:ئا راب ناتۆنالسم، تهەئو نتەد ستاتەس،ئا ند پۆستوار Iمپەرالسم (بئی نگلیزی). جلارەندۆن پرەسس. Iسبن 978-0-19-822960-5.
  27. ^ "ئا/پڤ.207ئۆ ف 11 مای 1949". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 12ئی لۆن 2007. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 12ئی لۆن 2007. رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک)
  28. ^ "زئەIتئۆ نلIنئە | لەسەن سە زەت.دە مت وەربونگئۆ دەر م پئور-ئابۆ. سە هابەن دە واهل". ووو.زەت.دە. ژ ۆریژینالێ د 31 کانوونا پاشین 2023 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 31 کانوونا پاشین 2023.
  29. ^ ئا برامسۆن، سجۆتت (2018)، "ئا حستۆرجال Iنقوری نتۆئە ارلی کوردسه-Iسراەل جۆنتاجتس: تهەئا نتەجەدەنتسئۆ فئا نئا للانجە"، تهە ژۆورنالئۆ ف تهە مددلەئە استئا ندئا فرجا، 9 (4): 379–399، دۆ:10.1080/21520844.2018.1548920، س2جIد 150134620
  30. ^ بسهکو، مجهاەل ب. (2018)، Iسراەلئا ند تهە کوردس:ئا پراگماتج رەلاتۆنسهپ ن مددلەئە استەرن پۆلتجس، ڤۆل. 41، ژۆورنالئۆ ف سۆوتهئا سانئا ند مددلەئە استەرن ستودەس
  31. ^ مناسان، سەرگەی (2007). "تهە Iسراەل-کوردسه رەلاتۆنس". 21ست جەنتوری.
  32. ^ رەسنەزهاد،ئا راسه (2018)، تهە سهاهئۆ ف Iران، تهە Iراق کوردس،ئا ند تهە لەبانەسە سها، پ. 357، Iسبن 978-3-319-89946-6
  33. ^ رۆمانۆ، داڤد; رۆژهلات، سهڤان (2018)، دانلۆڤجه،ئا لەخ (ەد.)، "Iسراەل'س پەرپهەری دۆجترنەئا ند تهە کوردس"، فەدەرالسم، سەجەسسۆن،ئا ند Iنتەرناتۆنال رەجۆگنتۆن رەگمە: Iراق کوردستان، رۆوتلەدگە
  34. ^ مامکۆنان، سارگس (2005)، Iسراەلئا ند تهە کوردس (1949-1990)، ڤۆل. 9، Iران & تهە جاوجاسوس، پپ. 381–399
  35. ^ بەنگۆ،ئۆ فرا (2017). "حاس Iسراەل'س سوپپۆرت فۆر کوردستان'س Iندەپەندەنجە حەلپەدئۆ ر حارمەد تهە کوردس؟". {{جتە ژۆورنال}}: ژ بۆ ژۆورنال پارامەترەیا |ژۆورنال= هەوجە یە (الیکاری)
  36. ^ [http://www.cbs.gov.il/www/yarhon/b1_e.htm تهە ستاتەئۆ ف Iسراەل، جەنترال بورەاوئۆ ف ستاتستجس، دیتن: 5'ێ تیرمەهێ 2012}}
  37. ^ {{نتەرنەتقوەللە|ئو رل= http://www.swissjews.ch/pdf/de/factsheet/SIG_Fa[گرێدان دامی مریە] جتسهەەت_Iسراەل_بەڤۆەلکەرونگ_رەلگۆنەن20121.پدف فاجتسهەەت: Iسراەل. گەلهەئوو ئۆ ل، سجهوەزەرسجهەر Iسراەلتسجهەر گەمەندەبوند (یەکبوونا کۆمەلێنئی سراێلی-سویسری، دیتن: 27'ێ سەرماوێزێ 2012
  38. ^ Iسراەل – جەنترال بورەاوئۆ ف ستاتستجس: „ستاتستجالئا بستراجتئۆ ف Iسراەل 2007 – Iنترۆدوجتۆن“ (پدف) ر. 1، دیتن: 27'ێ سەرماوەزێ 2012.
  39. ^ Iسراەل – جەنترال بورەاوئۆ ف ستاتستجس: „Iسراەل ن فگورەس 2007“، ر. 10 وەک پدف کارە بێ دیتن.
  40. ^ ئاگاهیێن دەرهەقێ قانوونا ڤەگەرێ کارن ل سەر ڤێ رووپەلێ بێن دیتن: وەبجتاتۆن.ۆرگ.

گرێدانێن دەرڤە[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

جۆممۆنس ل وکمەدا جۆممۆنس مەدیایێن د وارێ ئیسراێل دە هەنە.
وەرگیراو لە «https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Îsraêl&oldid=1691121»