یەکێتیی نیستمانیی کوردستان
 | ئەڤ گۆتار ب زاراڤایێ سۆرانی هاتیە نڤیساندن. ژ بۆ مالپەرا سۆرانی، بنێرە: ویکیپەدیا کوردیا سۆرانی. ژ بۆ لیستەیا گۆتارێن ب سۆرانی-لاتینی ژی بنێرە گۆتارا ب سۆرانی. |
یەکێتیی نیستمانیی کوردستان | |
|---|---|
| سەرۆک | بافل تالەبانی |
| ئاڤاکەر | ئادەل موراد; ئەلیئە سکەری; جەلال تالەبانی; نەوشروان موستەفا; فواد مەسووم |
| دامەزراندن | 1ێ هەزیرانێ 1975 |
| ئالایا پارتیێ | |
 | |
| مالپەر | |
| https://www.pukmedia.com/ | |
یەکێتیی نیستمانیی کوردستان - ینک (بەئی نگلیزی: پئوک) پارتییەکە کوردی یە چەپگرئە . ینک لە سالی 1975 لە بەرلین هاتە دامەزراندن. سەرۆکی ینک بافل تالەبانی یە. ینک لە ئێراق کار دەکات.
مێژووی دامەزراندنی (ینک)ئوو نö بوونەوە[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
شۆررشیئە یلوول لە سالی (1961) لە باردۆخێکی ناوچەییئو نێودەولەتی دیاری کراوئوو لەئە نجامی زولمئوو ستەمئوو چەوسانەوەی نەتەوەیی و کۆمەلایەتیدا هەلگیرسائوو زۆربەی کورد لەژێر بالیئە و شۆررشەدا کۆبوونەوە، زیاتر لە (100) هەزار پێشمەرگەی هەبوو لە رووی مادیئو مە'نەوی دەولەتیئێ ران پشتوانی دەکرد ،ئێ ران بۆ لابەلا کردنەوەی ناکۆکیەکانی خۆی لەگەلئێ راق هاوکاری شۆررشی کوردی دەکرد . دوای رێکەوتنامەی (11ی/ئا داری / 1970ئوو چوار سال گفتووگۆ کردن ، لەئە نجامی رازی نەبوونی هوکومەتیئێ راق بۆ دان نان بە مافەکانی گەلی کورد، لە نیسانی (1974) شەرر بە گەرمی دەستی پێکردەوەئو هوکوومەتیئێ راق لە رێگای چەندین دەولەتی وەک رووسیا، ئوردون،-ل مسر – ئەمریکا هەولیدا بۆ گفتووگۆ کردن لەگەل شای ئێران کەئە مە دوا کارتیئێ راق بوو بۆ لە باربردنی شۆررشی کورد. لە رێکەوتی 6/3/1975 رێکەوتننامەی جەزایر لە نێوان سەدام حوسێنئوو شایئێ ران لە جەزایر مۆرکرائو رێکەوتنەکە بەئا کام گەیشت بریاردرا کەوا چیتر دەست لە کارووباری یەکتر وەرنەدەنئوو ئێ ران دەرگای هاوکاری کردن دابخات لە شۆررشەکە. رۆژی 12/3/1975 وەفدێکی پارتیی دێمۆکراتی کوردستان بە سەرۆکایەتی بارزانی چوووەئێ ران دوای هەولدانێکی زۆر توانییان شایئێ ران ببیننئوو شا پێییانی راگەیاند کە ماوەی (42) سالە ناکۆکیمان هەیە لەگەلئێ راق دائێ ستا رێکەوتن بەئا کام گەیشتوووەئوو ئێ وەش (3) رێگاتان لە پێشە :- - دێن بۆئێ ران وەک هاولاتییئێ رانی هسابتان بۆ دەکرێ - دەگەرێنەوەئێ راقئا رەزوویی خۆتانە - درێژە بە خەبات دەدەنئێ مە سنوور دادەخەینئوو بە پێیئی تفاقیەی جەزایر هەر کەسێک لە سنوور بگیرێ تەسلیم بەئێ راق دەکرێتەوە . وەلامی بارزانی :ئێ مەش بەرژەوەندیئێ رانیمان بەلاوە گرنگئە . وەفدەکە گەرایەوە بۆ کوردستان لە 14/3/1975 کۆبوونەوەی سەرکردایەتی پارتی دەستی پێکرد بۆ ماوەی (6) رۆژ بەردەوام بوو، شەوی 18/19/3/1975 سەرجەم سەرکردایەتیئوو مەکتەبی سیاسیئوو فەرماندەکان کۆبوونەوەئوو داوا کرا کەوا درێژە بە خەبات بدرێ بەلام بێ سوود بوو ، دواجار لە رۆژی 19/3/1975 بریاری شەر راوەستان درائوو ئا ش بەتال کرا. جگە لە پارتی کۆمەلەئوو حزبی کۆمونیستی هەبوو بەلام بچووک بوون توانای مانەوەیان نەبوو، کۆمەلەی مارکسی لینینی کوردستان لە 10/6/1970 دامەزرابوو بە نهێنی لە ناو ریزەکانی پارتی کاری رێکخراوەیی خۆیان دەکرد بە سەرپەرشتی مام جەلال.
بۆئە وەی خەلک لە دەوریئە و رێکخراوە کۆببێتەوە کەسانی رۆشنبیری هەلبژارد لە وانە نەوشروان موستەفا، شازادئێ ایب، مەهموودی مەلا Iزەتئوو رفەت مەلا مەهموودئە وانەش بە نهێنی لە ناو ( بالی مەکتەبی سیاسی ) کاریان دەکرد . دیارە پێش هەفتاکانیش پارتی تووشی کێشەی گەندەلی سیاسی ببوو لە ناوخۆ، توانای درێژەدان بە خەباتی نەمابوو مام جەلال لە هەولی دروست کردنی رێکخراوێکی نیشتمانی شۆرشگێردابوو .ئە ندامانی سەرکردایەتی (کۆمەلە) لە سالی 1970 لە مانە پێکهاتبوون شهابی شێخ نووری سکرتێری کۆمیتەی سەرکردایەتی لە ناوەوەی ولات – مەهەمەد سەید، میرزا/ ل. لیژنەی بەخدا - جەفەرئە بدولواهد/ ل. لێژنەی حەولێر -ئا واتئە بدولخەفوور / ل. لیژنەی سلێمانی - فرەیدوونئە بدولقادر / ل. لیژنەی کەرکووک . لەو سەردەمە گەنجێکی زۆر پەیوەندیان بە کۆمەلەوە دەکرد هەڤال (شازادئێ ایب ) سەفەری دەرەوەی کرد بۆ لای مام جەلال بەمەبەستی بردنی نامەئوو ئا گاداربوونی لە وەزی کوردستان هەروەها نامەی مام جەلالی هێنا بۆ کوردستان کە هەلومەرجەکە لە بارە بۆ دروست کردنی رێکخراوێکی نیشتمانی فراوان . ((دەستەی دامەزرێنەری / ینک )) لە (22/5/1975) لە دیمەشق لە رێستورانی (گلیگلە) لە گەرەکی (ئەبوو رمانە)ی سووریە یەکەم کۆبوونەوەی دەستەی دامەزرێنەر بەئە مەلی دەستی بە جێبەجێ کردنی کارەگانی خۆی کردئە م هەڤالانە بەشداربوون :- 1- مام جەلال 2- نەوشروان موستەفا 3- د. فئواد مەسووم 4- د. کەمال فواد 5-ئا دل موراد 6-ئە بدولرەزاق فەیلی 7-ئو مەر شێخ مووس نەیتووانی بەشدار بکات چونکە کوردیی سووریە بوو . کۆبوونەوەی دوەم لە بەرلین بەسترا لە 27/5/1975 بە سەرپەرشتی (مام جەلال) هەندێک گۆرران لە پرۆژەکە کرائوو بە رەسمی لە رۆژی 1/6/1975 بلاوکراوە . ئە زموونی ناو یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانئە زموونێکی نö بوو لە کوردایەتیدا کە (3) رێکخراوی جیاواز (3) سەرکردایەتی جیاواز کە هەر سێکیان سەربەخۆی رێکخراوەیی تەواوییان هەبوو . - کۆمەلەی مارکسی لینینی کوردستان لە 10/6/1970 بە نهێنی دامەزرابوو - بزوتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان - حێلی گشتی . لە برادەرانی دەستەی دامەزرێنەری (ینک) پێکهاتبوو +ئە و کەسانەی کە نە بزوتنەوەی سۆسیالیست بوون نە کۆمەلە بوون ، ناویان لێنان (خەتی گشتی ) . ((ئا شکرابوونی رێکخستنەکانی کۆمەلە )) کۆمەلە دۆستایەتی لەگەل رێکخراوێکیئە رەبی هەبوو بە ناوی (حاراکائا ل-ئارابیائا ل-Iسهتراکیا) کە بە نهێنی کاری دەکرد لە ناوئێ راق لێپرسراوەکەی ناوی (بدالەئە لنێراوی ) بوو . بۆ پەیوەندی کردن بە یەکترەوە لە لایەن کۆمەلە (انور زۆراب ) لەلایەن هرەکە (ولید ژنون) دیاریکرابوون هەردووکیان لە م'مل کارتۆن برینئی شیان دەکرد لە بەخدا ، دوای تاوتۆ کردنی وەز'ی کوردستان (فرەیدوونئە بدولقادر) راسپێردرا کە بچێتە دەرەوە بەمەبەستی اگادار کردنەوەی (مام جەلال ) لە وەز'ی کوردستان پێش چوونی کاک (فرەیدوون – مام جەلال ) نامەیەک رەوان دەکات لە رێگای (حاراکا) نامەکە دەگاتە دەستی (ئولید) کە دانیشتووی بەخدا یە کوررێک بە ناوی (ستار شەلان) لە رێکخستنەکانی (حاراکا) لەگەل (ئولید ) دەبێ لە گەرەک دەبێتە شەریان کە پۆلیس دێت بۆ گرتنی ستار رۆژنامەیەکی (حاراکا) لە مالەکەی دەگیرێ لەئە منی بەخدا دان بە بوونی رێکخستن دەکات لە ناوئێ راقئوو هەروەها باسی (ئولید) دەکات کە دەچنە مالی (ئولید) کۆمەلێک بەلگەنامەی (حاراکا) یان دەست دەکەوێ لە وانە نامەکەی (مام جەلال) کە بۆ کوردستان هاتوبوو پاش لێدانی (ئولید) ناوی (ئەنوەر زۆراب ) دێنیئوو شەو کات ژمێری (2) دەیبەن لە مالەکەی بەرنامەی کۆمەلەئوو دەمانچەیەک دەدۆزنەوە، بۆ بەیانی مەویدی کۆبوونەوە دەبێ لە مالیئە نوەر زۆراب کە برادەران دێن دەزانن گیراوە هەرچی بەلگەنامەی کە هەبوووە لەوێ لەگەل خۆیان دیبەن بەرەو سنووریئێ ران دەرۆن بەمەبەستی خۆرزگارکردنیان نەوەک اشکراببن، لەسەر سنوور هەموویان دەگیرێن لە رۆژی 24/9/1975 کە ژمارەیان (40) کەسەو لە رۆژی 1/1/1976 بە پێی تفاقیەی جەزایرئێ ران هەموویان تەسلیم بە هوکوومەتیئێ راق دەکاتەوە 0 ((هەلگیرسانەوەی شۆررش ))
لە 1/6/1976 یەکەم مەفرەزەی چەکداری لە لایەن بەررێز مام جەلال لە سووریە بە رێکرا کە ژمارەیان (37) پێشمەرگە بوون نەقیبی موهەندس،ئی براهیمئە زۆ لێپرسراویان بوو،ئە م (37) پێشمەرگە یە کرا بە (4) مەفرەزەی بچووک، دوای گەیشتنیان لە سنووری سووریە– تورکیە بۆ کوردستان. هەر چوار مەفرەزەکە لەلایەن قیادەی موەقەتەیئە و کاتەی پارتی دەستگیر کرانئوو شەهید کران لەناوچەکان.
"ووەم وەجبەی ناردنی پێشمەرگە بۆ کوردستان"
ەم هێزە لەفەرماندەئو کادیرەکانی سوریا پێک هاتبوو، کارن بە سێ رەتل بە سەرپەرشتی کاک نەوشێروان مستەفا لە 21/11/1976 رەوانەی کوردستان کران. بەلام هێشتا مام جەلال بەتێچوونی مەفرەزەی یەکەمی نەدەزانی دوو نامەی دانێ بۆ 'ەلی 'ەبدوللا،ئی دریس بارزانیئو مەس'ود بارزانی. پاش گەیشتنی دووەم مەفرەزە لە سێ سنوور بارەگایان دانا.
"یەکەم وەجبەی چەک"
یەکەم وەجبەی چەک لەسوریاوە هات پاشئی تفاق کردن لەگەل قیادەی موەقەتە. لە1/3/1977 چەکەکان بریتی بوون لە: 60 کلاشینکۆف کە لەلایەن نەوشیروانەوە وەرگیران. گەرانەوەی مام جەلال لە سالی 1977 بۆ کوردستان دووای گەرانەوەی لەبەیروت بۆ کوردستان یەکەم کۆبوونەوەی کۆمیتەی سەرکردایەتی لەسەر خاکی کوردستان لە 31/8/1977 بەست، کە 12 رۆژی خایاند. لەکۆبوونەوەکە مام جەلال بە سکرتێری گشتی دانرا. کۆمەلە:ئا رام - سالار 'ەزیز. بزووتنەوە: رەسول مامە - 'ەلی 'ەسکەری. خەتی گشتی:ئە ندامانی دەستەی دامەزرێنەری (ی. ن. ک) دووای لابردنی سەرکردایەتی لە سێ سنوور بۆ نۆکان. لەمانگی 3/1978 دووەم کۆبوونەوەی سەرکردایەتی بەسترا بۆ رێکخستنی پێشمەرگە – دارایی – دانانی نەخشەئو پلان – دروست کردنی هەشت هەرێم. دووای چەند مانگێک بریار درا بگەرێنەوە بۆ سێ سنوور. لەبەر نزیکی لەسوریا – تورکیا – ێران – کوردستان.ئە و کاتە زیاتر لە هەزار پێشمەرگە لە سەرکردایەتی بوون، کران بە سێ رەتلئو ژمارەیەکی زۆری بێ چەک بوون. پاش وەرگرتنی زانیاری لەسەر سێ سنوور کە هێزەکانی قیادە موەقەتە لەوێ بوون ژمارەیان 300 کەس بوون. دووای بەرێ کەوتنی رەتلی یەکەمئو دووەم لە هەکاری تووشی شەر بوون لەگەل قیادە موەقەتەئو جاشەکانی تورکیا. زیاتر لە 750 پێشمەرگە لەو سەردەمە تیاچوون. باقی هێزەکەی سەرکردایەتی گەرانەوە قەندیل لە20/9/1978 دووای خۆرێکخستنەوەی سەرکردایەتیئو درێژەدان بەشۆرشئو هەلگیرسانی شەری نێوان 'ێراقئو ێران لە سالی 1980 پەیوەندی نێوان کۆماریئی سلامی ێران لەگەل یەکێتی باش بوو. لەماوەیەکی کەم یەکێتی توانی خۆ رێک بخاتەوەئو زۆر لەسنوورەکان لەرژێمئا زاد بکاتئو تا سالی 1988. دووای شەری نێوان 'ێراقئو کووێت یەکێتی بەرنامەیئا زاد کردنی کوردستانی دانائو ئە و کاتە زۆربەی هێزەکانی یەکێتی وەک پارتیزان مابوونەوە تا راپەرینی 1991. "نووێ بوونەوە"
هەموو رێکخراوێکی سیاسی سەرەتای دروست بوونی بەقۆناخەکانی مندالیئو گەنجیئو پیریدا تێدەپەرێئو هەولی گەیشتن بەئا مانج دەدات. شۆرشی نووێ لەماوەی خەباتی سیاسیئو چەکداری لەشاخ کۆمەلێک گۆرانی تێدا رووداوە. هەروەها بەرەنگاری هەموو رۆژە سەختەکان بوەتەوەئو توانای هەلسانەوەی هەبووە سەرەرای بوونی کۆمەلێ بیری جیاواز لەناو یەکێتی. بەستنی چەندین کۆنفرانس لەشاخ، لەسالانی 80 کان وەک کۆنفرانسی کۆمەلە لەسالی 83ئو 84 هەروەها کۆنفرانسی هەردوو بالی ناو یەکێتی – خەتی گشتیئو بزووتنەوەی سۆسیالیست پاش جیابوونەوەی بەشێکی بزووتنەوەی سۆسیالیست لەناو یەکێتی لەو کۆنفرانسە هەر دوو بالەکە یەکیان گرتئو ناویان نا یەکێتی شۆرشگێران. لەوە بەدواوە یەکێتی بووە دوو بال. یەکێتی شورشگێرانئو کۆمەلەی رەنجدەران. بەستنی کۆنگرەی یەک لە 28/1/1992 لەسلێمانی دووای دوو رۆژ گواستراوە بۆ هەولێر کە ماوەی 17 رۆژی خایاند. زیاتر لە 750 کادیر لەو سەردەمە بەشداری کۆنگرەکە بوون، هەر دوو بالی کۆمەلەئو یەکێتی شۆرشگێران توانەوەئو بریاری یەکخستنی هەردوو بالەکە درائو تەبەنی فیکرەی سۆسیال دیموکرات کرا کە فرە مینبەریئو جێگای هەموو تاکێکی کوردستانی تێدا دەبێتەوەئو دەتوانن لەناوئە م رێکخراوە خەباتی سیاسی خۆیان بکەنئو سەرەرای بوونی بیرئو رای جیاوازیش. وە لەدووای سالی 1996 یەکێتی بۆ ماوەی چەندین رۆژ کۆبوونەوەی سەرکردایەتی بەست لە سلێمانی بە مەبەستی گۆرانکاری لەبەرنامەی کاری خۆی وەک: دانانی وەزارەتی مافی مرۆڤئو کردنەوەی نووسینگەی مافی مرۆڤ لە سەرجەم دامئو دەزگاکان. دروست کردنی چەندین رێکخراوی مەدەنیئو کردنەوەی کەنالی جیاجیایئا زادئو دەرکردنی چەندین رۆژنامەئو گرنگی دان بەرێکخراوە پیشەیەکانئو کردنەوەی چەندین سەنتەرئو کۆمەلەی رۆشنبیری بە مەبەستی گۆرانئو کرانەوە. لەرووی خزمەتەوە هەولێ باشی دا بۆ بوژانەوەی وەز'ی دانیشتوانی سنووری هکومەتەکەیئو زیاد کردنی مووچەی سەرجەم فەرمانبەران پێش رووخانی هکومەتی 'ێراق. لە 4/4/1999 کۆنفرانسی ناوخۆ بەسترا بۆ رێکخستنەکان لە سەرجەم مەلبەندەکان، لە 2001 کۆنگرەی دووەمی یەکێتی لە سلێمانی بەسترا، تەبەنی فیکرەی سۆسیالیستئو دیموکرات کرائو سەرکردایەتی نووێ هەلبژێردرائو بەرێز مام جەلال بە سکرتێری گشتی یەکێتی هەلبژێردرا. سەرەرایئە و بارودۆخەی کە کوردستانی پێدا تێدەپەری بوونی شەر لەنێوان یەکێتیئو پارتی هەروەها لەنێوان هکومەتی 'ێراق بە هاوکاری پ. ک. کئو ئا نێار والاسلام لەسەر سنووری ێرانئو هێرشەکانی سالی 1997ی پارتی بەهاوکاری دەولەتی تورکیا بۆ سەر هێزەکانی یەکێتی. بەشداری کردنی یەکێتی لەکۆنفرانسی رێکخراوی سI لەرۆژانی 31/5ئو 1/6/2001 لەمەراکیشئو وەرگیرانی یەکێتی بەەندامی چاودێر لەو رێکخراوە کە بەدووەم رێکخراو دێ لەدووای ئونئو نووێنەری 172 پارتئو رێکخراوی تێدائە ندامە. مێژووی 31 سالەی یەکێتی بەهەموو قۆناخئو بەرزیئو نزمیئو گەرمیئو ساردیە هەمە جۆریەکانیەوە، دەمانباتەوە سەر راستی توانای یەکێتی لەخۆ گونجاندنئو رەو کردن لەگەلئە و واقی'ە تازەی کە هەیە. لەسەردەمی شاخئو رووبەروو بوونەوەی چەکدارانە لەگەل داگیر کەراندائو لەدونیای قوربانیدان دا دژی سێ کوچکەی تە'ریب – تەب'یز – تەهجیر. یەکێتی خاوەنی مەزنترین سەرمایەیە. لەراپەرێنی هەلومەرجی شارئو ئا وەدان کردنەوە دامەزراندنی بەردی بناخەی دیموکراسیئو مەدەنیەتئو ئا زادیش دا یەکێتی لەریزی پێشەوەی پارتە سیاسیەکانی کوردستان بووە. قۆناخی دووای رزگار کردنی بەشەکەی تری ژێر دەسەلاتی رژێم لەسالی 2003 وەئە رکی پاراستنئو چەسپاندیانئا ماژەی بەهێزنئو توانای یەکێتی. پاش 2003 مەسەلەی بەخۆدا چوونەوەئو خۆ نووێ کردنەوە لەناو یەکێتی خستنە رووی کێشەکانئو بەشداری پێ کردنی خەلک لەکێشەکان شتێکی تازەیە لەرۆژەەلاتی ناوەراست بەگشتیئو لەکوردستان بە تایبەتی.
گرێدانێن دەرڤە[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
- مالپەرا ینک (بئی نگلیزیئوو ئە رەبی)
