(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Yekêtîy Nîstimanîy Kurdistan - Wîkîpediya Here naverokê

Yekêtîy Nîstimanîy Kurdistan

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Yekitiya Niştimanî ya Kurdistanê
یەکێتیی نيشتمانیی کوردستان
Yekêtîy Nîştimanîy Kurdistan
KurteYNK
SerokBafil Talebanî
AvakarCelal Talebanî
Damezrandin1ê hezîranê 1975(1975-06-01)
SergehSilêmanî
ÎdeolojîDemokrasiya civakî, sosyalîzma demokratîk, sekûlerîzm
Alîgirên navneteweyîEnternasyonala Sosyalîst
Reng     Kesk
Parlamena Kurdistanê
21 / 111
Parlamena Iraqê
17 / 329
Alaya partiyê
Malper
www.pukmedia.com

Yekêtîy Nîstimanîy Kurdistan - YNK partîyeke kurdî ye çepgir e. YNK le salî 1975 le Berlîn hate damezrandin. Serokî YNK Bafil Talebanî ye. YNK le Êraq kar dekat.

Mêjûy damezrandinî (YNK) û nû bûnewe

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Şorrişî Eylûl le salî (1961) le bardoxêkî nawçeyî u nêwdewletî diyarî kiraw û le encamî zulm û stem û çewsanewey neteweyî ‏u komelayetîda helgîrsa û zorbey Kurd lejêr balî ew şorrişeda kobûnewe, ziyatir le (100) hezar pêşmergey hebû le rûy madî u ‏me'newî dewletî Êran piştiwanî dekird , Êran bo labela kirdinewey nakokiyekanî xoy legel Êraq hawkarî şorrişî Kurdî dekird .‏ diway rêkewtnamey (11î/ Adarî / 1970 û çwar sal giftûgo kirdin , le encamî razî nebûnî hukumetî Êraq bo dan nan be ‏mafekanî gelî Kurd, le nîsanî (1974) şerr be germî destî pêkirdewe u hukûmetî Êraq le rêgay çendîn dewletî wek Rûsya, ‏Urdun,-l misirEmrîka hewlîda bo giftûgo kirdin legel şay Êran ke eme diwa kartî Êraq bû bo le barbirdinî şorrişî Kurd.‏ le rêkewtî 6/3/1975 Rêkewtnnamey Cezayir le nêwan Sedam Husên û Şay Êran le Cezayir morkira u rêkewtineke be akam geyişt ‏biryardira kewa çîtir dest le karûbarî yektir werneden û Êran dergay hawkarî kirdin dabixat le şorrişeke. ‏ rojî 12/3/1975 wefdêkî Partîy Dêmokratî Kurdistan be serokayetî Barzanî çûwe Êran diway hewldanêkî zor tiwanîyan Şay Êran bibînin û Şa pêyîanî ‏rageyand ke mawey (42) sale nakokîman heye legel Êraq da êsta rêkewtin be akam geyştûwe û êweş (3) rêgatan le pêşe :- ‏ ‏-‏ dên bo Êran wek hawlatîy Êranî hisabtan bo dekirê ‏ ‏-‏ degerênewe Êraq arezûyî xotane ‏ ‏-‏ dirêje be xebat deden ême sinûr dadexeyn û be pêy îtifaqiyey Cezayir her kesêk le sinûr bigîrê teslîm be Êraq ‏dekirêtewe . ‏ welamî Barzanî : Êmeş berjewendî Êranîman belawe giring e . ‏ wefdeke gerayewe bo Kurdistan le 14/3/1975 kobûnewey serkirdayetî Partî destî pêkird bo mawey (6) roj berdewam bû, şewî ‏‏18/19/3/1975 sercem serkirdayetî û mektebî siyasî û fermandekan kobûnewe û dawa kira kewa dirêje be xebat bidirê belam bê sûd ‏bû , diwacar le rojî 19/3/1975 biriyarî şer rawestan dira û aş betal kira. cige le partî Komele û Hizbî Komunîstî hebû belam biçûk bûn tiwanay maneweyan nebû, Komeley Marksî Lînînî Kurdistan le ‏‏10/6/1970 damezrabû be nihênî le naw rîzekanî partî karî rêkxiraweyî xoyan dekird be serperştî Mam Celal. ‏

Bo ewey xelk le dewrî ew rêkxirawe kobibêtewe kesanî roşinbîrî helbijard le wane Newşirwan Mustefa, Şazad êayb, Mehmûdî ‏Mela Izet û Rifet Mela Mehmûd ewaneş be nihênî le naw ( balî mektebî siyasî ) karyan dekird . ‏ diyare pêş heftakanîş partî tûşî kêşey gendelî siyasî bibû le nawxo, tiwanay dirêjedan be xebatî nemabû Mam Celal le ‏hewlî drust kirdinî rêkxirawêkî nîştmanî şorşgêrdabû .‏ endamanî serkirdayetî (Komele) le salî 1970 le mane pêkhatbûn Şihabî Şêx Nûrî sikirtêrî komîtey serkirdayetî le nawewey ‏wilat – Mehemed Seîd, Mîrza/ l. lîjney Bexda ‏ ‏-‏ Cefer Ebdulwahid/ l. lêjney Hewlêr ‏ ‏-‏ Awat Ebdulxefûr / l. lîjney Silêmanî ‏ ‏-‏ Fireydûn Ebdulqadir / l. lîjney Kerkûk .‏ lew serdeme gencêkî zor peywendiyan be komelewe dekird heval (Şazad êayb ) seferî derewey kird bo lay Mam Celal ‏bemebestî birdinî name û agadarbûnî le wezî Kurdistan herweha namey Mam Celalî hêna bo Kurdistan ke helumerceke le bare ‏bo dirust kirdinî rêkxirawêkî nîştmanî firawan . ‏ ((destey damezrênerî / YNK ))‏ ‏ le (22/5/1975) le Dîmeşq le rêsturanî (gilîgle) le gerekî (Ebû Rimane)î Sûriye yekem kobûnewey destey damezrêner be emelî ‏destî be cêbecê kirdinî kareganî xoy kird em hevalane beşdarbûn :- ‏ ‏1-‏ Mam Celal 2- Newşirwan Mustefa 3- d. FUad Mesûm 4- d. Kemal Fuad 5- Adil Murad 6- Ebdulrezaq Feylî 7- Umer Şêx ‏Mûs neytuwanî beşdar bikat çunke Kurdîy Sûriye bû . ‏ kobûnewey diwem le Berlîn bestira le 27/5/1975 be serperiştî (Mam Celal) hendêk gorran le pirojeke kira û be resmî le rojî ‏‏1/6/1975 bilawkirawe . ‏ ezmûnî naw Yekêtîy Nîştmanîy Kurdistan ezmûnêkî nö bû le Kurdayetîda ke (3) rêkxirawî ciyawaz (3) serkirdayetî ciyawaz ke ‏her sêkiyan serbexoy rêkxiraweyî tewawîyan hebû .‏ ‏- komeley Marksî Lînînî Kurdistan le 10/6/1970 be nihênî damezrabû ‏ ‏- bizutinewey Sosyalîstî Kurdistan ‏ ‏- Hêlî Giştî . ‏ le biraderanî destey damezrênerî (YNK) pêkhatibû + ew kesaney ke ne bizutinewey Sosyalîst bûn ne Komele bûn , nawiyan ‏lênan (Xetî Giştî ) .‏ ‏ (( aşkirabûnî rêkxstinekanî komele )) ‏ komele dostayetî legel rêkxirawêkî Erebî hebû be nawî (Haraka al-Arabiya al-Ishtirakiya) ke be nihênî karî dekird le naw Êraq ‏lêpirsrawekey nawî (Bidale Elnêrawî ) bû .‏ bo peywendî kirdin be yektirewe le layen komele (anur zorab ) lelayen hreke (ulîd jinun) diyarîkirabûn herdûkiyan le m'ml karton ‏birîn îşiyan dekird le Bexda , diway tawto kirdinî wez'î Kurdistan (Fireydûn Ebdulqadir) raspêrdira ke biçête derewe bemebestî ‏agadar kirdinewey (Mam Celal ) le wez'î Kurdistan pêş çûnî kak (Fireydûn – Mam Celal ) nameyek rewan dekat le rêgay (Haraka‏‏) nameke degate destî (Ulîd) ke danîştûy Bexda ye kurrêk be nawî (Sitar Şelan) le rêkxistinekanî (Haraka) legel (Ulîd ) debê le ‏gerek debête şeriyan ke polîs dêt bo girtinî Sitar rojnameyekî (Haraka) le malekey degîrê le emnî Bexda dan be bûnî ‏rêkxistin dekat le naw Êraq û herweha basî (Ulîd) dekat ke deçine malî (Ulîd) komelêk belgenamey (Haraka) yan dest dekewê le ‏wane namekey (Mam Celal) ke bo Kurdistan hatubû paş lêdanî (Ulîd) nawî (Enwer Zorab ) dênî û şew kat jimêrî (2) deyben le ‏malekey bernamey Komele û demançeyek dedozinewe, bo beyanî mewîdî kobûnewe debê le malî Enwer Zorab ke biraderan dên dezanin ‏gîrawe herçî belgenamey ke hebûwe lewê legel xoyan dîben berew sinûrî Êran deron bemebestî xorizgarkirdiniyan newek ‏aşkirabibn, leser sinûr hemûyan degîrên le rojî 24/9/1975 ke jimareyan (40) kesew le rojî 1/1/1976 be pêy itfaqiyey ‏Cezayir Êran hemûyan teslîm be hukûmetî Êraq dekatewe 0‏ ‏ ((helgîrsanewey şorriş ))‏

le 1/6/1976 yekem mefrezey çekdarî le layen berrêz Mam Celal le Sûriye be rêkira ke jimareyan (37) Pêşmerge bûn neqîbî ‏Muhendis, Îbirahîm Ezo lêpirsrawiyan bû, em (37) Pêşmerge ye kira be (4) mefrezey biçûk, diway geyştiniyan le sinûrî Sûriye– ‏Turkiye bo Kurdistan.‏ her çwar mefrezeke lelayen qiyadey miweqetey ew katey Partî destgîr kiran û şehîd kiran lenawçekan.‏

‏"uwem wecbey nardinî pêşmerge bo kurdistan"‏

em hêze lefermande u kadîrekanî suriya pêk hatbû, karn be sê retl be serperştî kak newşêrwan mstefa le 21/11/1976 ‏rewaney kurdistan kiran. belam hêşta mam celal betêçûnî mefrezey yekemî nedezanî dû namey danê bo 'elî 'ebidulla, îdrîs ‏barzanî u mes'ud barzanî. paş geyştinî duwem mefreze le sê snûr baregayan dana. ‏

‏"iyekem wecbey çek"‏

iyekem wecbey çek lesuriyawe hat paş îtfaq kirdin legel qiyadey mweqete. le1/3/1977 çekekan birîtî bûn le: 60 klaşînkof ‏ke lelayen newşîrwanewe wergîran.‏ geranewey mam celal le salî 1977 bo kurdistan duway geranewey lebeyrut bo kurdistan yekem kobûnewey komîtey serkirdayetî ‏leser xakî kurdistan le 31/8/1977 best, ke 12 rojî xayand.‏ lekobûneweke mam celal be skirtêrî giştî danra.‏ komele: aram - salar 'ezîz.‏ bzûtinewe: resul mame - 'elî 'eskerî.‏ xetî giştî: endamanî destey damezrênerî (î. n. k)‏ duway labirdinî serkirdayetî le sê snûr bo nokan. lemangî 3/1978 duwem kobûnewey serkirdayetî bestira bo rêkxstinî pêşmerge – ‏darayî – dananî nexşe u plan – drust kirdinî heşt herêm. ‏ duway çend mangêk biriyar dra bigerênewe bo sê snûr. leber nzîkî lesuriya – turkiya – iêran – kurdistan.‏ ew kate ziyatir le hezar pêşmerge le serkirdayetî bûn, kiran be sê retl u jimareyekî zorî bê çek bûn. paş wergirtinî zaniyarî ‏leser sê snûr ke hêzekanî qiyade mweqete lewê bûn jimareyan 300 kes bûn. ‏ duway berê kewtinî retlî yekem u duwem le hekarî tûşî şer bûn legel qiyade mweqete u caşekanî turkiya. ziyatir le 750 ‏pêşmerge lew serdeme tiyaçûn.‏ baqî hêzekey serkirdayetî geranewe qendîl le20/9/1978 duway xorêkxstinewey serkirdayetî u drêjedan beşorş u helgîrsanî ‏şerî nêwan 'êraq u iêran le salî 1980 peywendî nêwan komarî îslamî iêran legel yekêtî baş bû.‏ lemaweyekî kem yekêtî twanî xo rêk bixatewe u zor lesnûrekan lerjêm azad bikat u ta salî 1988.‏ duway şerî nêwan 'êraq u kuwêt yekêtî bernamey azad kirdinî kurdistanî dana u ew kate zorbey hêzekanî yekêtî wek partîzan ‏mabûnewe ta raperînî 1991. ‏ ‏"nuwê bûnewe"‏

hemû rêkxirawêkî siyasî seretay drust bûnî beqonaxekanî mindalî u gencî u pîrîda têdeperê u hewlî geyştin be amanc ‏dedat. ‏ şorşî nuwê lemawey xebatî siyasî u çekdarî leşax komelêk goranî têda rûdawe. herweha berengarî hemû roje sextekan ‏bwetewe u twanay helsanewey hebuwe sereray bûnî komelê bîrî ciyawaz lenaw yekêtî.‏ bestinî çendîn konfrans leşax, lesalanî 80 kan wek konfransî komele lesalî 83 u 84 herweha konfransî herdû balî naw ‏iyekêtî – xetî giştî u bzûtinewey sosiyalîst paş ciyabûnewey beşêkî bzûtinewey sosiyalîst lenaw yekêtî lew konfranse ‏her dû baleke yekiyan girt u nawiyan na yekêtî şorşgêran. lewe bedwawe yekêtî buwe dû bal. yekêtî şurşgêran u komeley ‏rencderan.‏ bestinî kongirey yek le 28/1/1992 leslêmanî duway dû roj gwastirawe bo hewlêr ke mawey 17 rojî xayand. ziyatir le 750 kadîr lew ‏serdeme beşdarî kongireke bûn, her dû balî komele u yekêtî şorşgêran twanewe u biriyarî yekxstinî herdû baleke dra u tebenî ‏fîkirey sosiyal dîmukirat kira ke fre mînberî u cêgay hemû takêkî kurdistanî têda debêtewe u detwanin lenaw em rêkxirawe xebatî ‏siyasî xoyan biken u sereray bûnî bîr u ray ciyawazîş. ‏ we leduway salî 1996 yekêtî bo mawey çendîn roj kobûnewey serkirdayetî best le slêmanî be mebestî gorankarî lebernamey ‏karî xoy wek:‏ dananî wezaretî mafî mirov u kirdinewey nûsîngey mafî mirov le sercem dam u dezgakan. drust kirdinî çendîn rêkxirawî medenî u ‏kirdinewey kenalî ciyaciyaî azad u derkirdinî çendîn rojname u giringî dan berêkxirawe pîşeiyekan u kirdinewey çendîn senter u ‏komeley roşnbîrî be mebestî goran u kiranewe.‏ leruwî xizmetewe hewlê başî da bo bujanewey wez'î danîştwanî snûrî hikumetekey u ziyad kirdinî mûçey sercem fermanberan ‏pêş rûxanî hikumetî 'êraq. le 4/4/1999 konfransî nawxo bestira bo rêkxstinekan le sercem melbendekan, le 2001 kongirey ‏duwemî yekêtî le slêmanî bestira, tebenî fîkirey sosiyalîst u dîmukirat kira u serkirdayetî nuwê helbjêrdra u berêz mam celal be ‏skirtêrî giştî yekêtî helbjêrdra. ‏ sereray ew barudoxey ke kurdistanî pêda têdeperî bûnî şer lenêwan yekêtî u partî herweha lenêwan hikumetî 'êraq be ‏hawkarî p. k. k u anêar walaslam leser snûrî iêran u hêrşekanî salî 1997î partî behawkarî dewletî turkiya bo ser ‏hêzekanî yekêtî. ‏ beşdarî kirdinî yekêtî lekonfransî rêkxirawî ‏SI‏ lerojanî 31/5 u 1/6/2001 lemerakîş u wergîranî yekêtî beendamî çawdêr lew ‏rêkxirawe ke beduwem rêkxiraw dê leduway ‏UN‏ u nuwênerî 172 part u rêkxirawî têda endame.‏ mêjuwî 31 saley yekêtî behemû qonax u berzî u nzmî u germî u sardiye heme coriyekaniyewe, demanbatewe ser rastî twanay ‏iyekêtî lexo guncandin u rew kirdin legel ew waqî'e tazey ke heye. ‏ leserdemî şax u rûberû bûnewey çekdarane legel dagîr keranda u leduniyaî qurbanîdan da dijî sê kuçkey te'rîb – teb'îz – ‏tehcîr. yekêtî xawenî mezntirîn sermaiyeye. ‏ leraperênî helumercî şar u awedan kirdinewe damezrandinî berdî binaxey dîmukirasî u medeniyet u azadîş da yekêtî lerîzî ‏pêşewey parte siyasiyekanî kurdistan buwe. ‏ qonaxî duway rizgar kirdinî beşekey tirî jêr deselatî rjêm lesalî 2003 we erkî parastin u çespandiyan amajey behêzn u twanay ‏iyekêtî.‏ paş 2003 meseley bexoda çûnewe u xo nuwê kirdinewe lenaw yekêtî xstine ruwî kêşekan u beşdarî pê kirdinî xelk lekêşekan ‏ştêkî tazeye lerojeelatî nawerast begiştî u lekurdistan be taybetî.‏

Girêdanên derve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]