Portal:Jînenîgarî
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê
Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1040 – Dewleta Selcûqiyan hate damezirandin.
- 1921 – Li Îrlendaya Bakur yekem hilbijartinên parlemenê hatin lidarxistin.
- 1940 – Yek ji serokên Şoreşa Sovyetê Lev Trotskî li Bajarê Meksîko rastî êrîşê hat.
- 1946 – Partiya Karkerên Sosyalîst a Tirkiyeyê hate damezirandin.
- 1964 – Li Perûyê di pêşbaziyeke futbolê de pevçûn derketin. Di pevçûnan de 135 kes mirin.
- 1999 – Kongreya Neteweyî ya Kurdistanê (KNK) li Amsterdama paytexta Holendayê hate damezirandin.
Jidayîkbûn
- 1686 – Daniel Gabriel Fahrenheit, fizîknas û endazyarê almanî
- 1819 - Keybanû Victoria, keybanûya Keyaniya Brîtanyayê
- 1905 – Mîxaîl Şoloxov, nivîskarê rûs, xwediyê Xelata Nobelê ya Wêjeyê
- 1940 - Joseph Brodsky, helbestvanekî rûs-amerîkî, xwediyê Xelata Nobelê ya Wêjeyê
- 1946 - Tansu Çiller, siyasetmedara tirk, serokwezîra jin a pêşîn a Tirkiyeyê
Mirin
- 1543 - Nicolaus Copernicus, stêrnasê polendî
- 2023 - Tina Turner, stranbêja rock and roll, lîstikvan, nivîskar û dansvana amerîkî-swîsrî