Theodicaea

Si Deus est, unde malum ? si non est, unde bonum ?
– Leibnitius, Essais de Théodicée ^[1]

Theodicaea (Francogallice théodicée, Graece forsan *θεοῦ δίκη^[2], Neograece θεοδικία^[3], vocabulum scilicet e vocibus θεός 'deus' et δίκη 'iustitia, iudicium' compositum et iustitiam Dei significans) est quaestio theologica et philosophica, quae manifestam contradictionem explanare conatur, quomodo malum, quod sane est in mundo, cum bonitate omnipotentis, omniscientis et omnipraesentis dei congruat.^[4] Excutit igitur quaestionem, quomodo propitius benevolensque deus sinere possit esse mala, quamvis generatim concipiatur omnipotens, ita ut omne malum prohibeat.

Exsistentia mali velut quaestio critica ad cultum deorum attinens iam antiquissimis temporibus prolata est, e.g. a priscis Sinensibus, Indis, Persis, Sumeriis, Babyloniis, Aegyptiis. Philosophi Graeci scepticismum assequentes in medium protulerunt demiurgum (opificem rerum) – si est – mala arcere debere et, quippe cum mala essent, ob eam causam ad agnosticismum vel ad atheismum inclinabant.

Problema theodicaeae est res maximi momenti in religionibus praesertim monotheisticis. Liber Iob, exempli gratia, qui Biblia Hebraica seu Vetere Testamento continetur, de hac ipsissima quaestione tractat, nempe quomodo fieri possit, ut Deus sinat hominibus bonis ac pientissimis aliquid mali accidere. Nec modo in Litteris sanctis, verum etiam praeteritis saeculis quaestio theodicaeae identidem posita est, imprimis saeculo 20 post atrocissimum casum Holocausti, quo ad sexies centena milia Iudaeorum necati sunt, necnon saeculo 18, postquam urbs Olisipo, caput Portugalliae, anno 1755 vehementissimo ac gravissimo terrae motu eversa et paene funditus deleta est.

Vox Francogallica théodicée a Godefrido Guilielmo Leibnitio, philosopho et mathematico Germanico, excogitata et anno 1710 in opere Essais de Théodicée primo adhibita est, quamquam homines antea iam quaestionem de iustitia Dei deque exsistentia mali secum volvebant.

Antiquitas

Lactantius opere suo De ira Dei argumentum tradit, quo quaestionem philosophicam theodicaeae illustrat:

Deus (…) aut vult tollere mala et non potest, aut potest et non vult;

aut neque vult neque potest, aut et vult et potest.

Si vult et non potest, imbecillis est, quod in Deum non cadit.

Si potest et non vult, invidus, quod aeque alienum a Deo.

Si neque vult neque potest, et invidus et imbecillis est; ideoque neque Deus.

Si vult et potest, quod solum Deo convenit, unde ergo sunt mala? aut cur illa non tollit?^[5]

Lactantius hoc argumentum Epicuro ascripsit, et quidem falso: neque enim est argumentum Epicureum, sed potius commentatio placitis cuiusdam philosophi sceptici applicata, fortasse Arcesilae Pitanensis aut Carneadis.^[6]^[7] Iam Cicero auctore Posidonio attulerat Epicuro videri nullos esse deos, propterea quod res humanas non curarent.^[8]

Sextus Empiricus, philosophus scepticus, saeculo p.C.n. 2 ampliorem rationem proposuit opinans Deo omnia esse curanda, ex qua necessario sequeretur nullum malum esse oportere, mala autem exsistere. Cum Sextus hanc contradictionem non dissolvat nec conclusionem rationis suae expressis verbis explicet, tamen suspicio subintelligi potest deum non esse.^[9] Problema theodicaeae ergo in ipsa opinione theistica consistere videtur.^[10]

Theodicaea Leibnitiana

Vivimus in optimo omnium mundorum possibilium.

Secundum Leibnitii monadologiam est numerus infinitus mundorum, qui fieri possint, ex quibus Deus unum tantum creaverit, nempe perfectissimum vel ‘optimum omnium mundorum possibilium’.^[11] Quam sententiam Leibnitius hoc modo firmavit:

infinita Dei sapientia factum esse, ut Deus optimum omnium mundorum possibilium invenisset;
immensa Dei bonitate factum esse, ut Deus ex omnibus mundis possibilibus hunc optimum elegisset;
omnipotentia Dei factum esse, ut Deus hunc optimum mundum creavisset.

Itaque mundum nostrum re vera exsistentem et a Deo creatum ‘optimum omnium mundorum possibilium’ esse debere; omne genus mali esse necessarium atque explicabile.^[12]

Gerhardus Streminger, philosophus Austriacus, in notione ‘optimi mundi’ quandam difficultatem videns varia attulit, quae contra dici possunt: hanc notionem esse dubiam atque vagam, cum ultra quemvis mundum constitutum etiam melior mundus concipi possit, velut ultra quemvis maximum numerum etiam maiorem numerum insuper addere liceat.^[13] Streminger praeterea iudicavit placita Leibnitiana manifestam principii petitionem continere: Leibnitium sententiam suam – scilicet hunc praesentem mundum esse optimum omnium mundorum possibilium – in sapientia et bonitate Dei collocavisse; eum igitur bonitatem Dei, quae theodicaeá adhuc probanda erit, iam probatam praesumpsisse.^[13]

Aliud responsum ad theodicaeam Leibnitianam longe lateque notum est praeclara illa satura Candide ou l’Optimisme a Voltario scripta.

Responsa atheistica

Conclusio atheistica ex theodicaea Leibnitiana iam saeculo 18 exeunte corroborari coepit. Nam postquam optimismus Leibnitianus post terrae motum Olisiponensem die 1 Novembris 1755 factum apud multos fidem et auctoritatem amisit, haud multum afuit, quin non solum Dei bonitas, sed etiam ipsa Dei exsistentia negaretur.

Atheistae et agnostici ex problemate theodicaeae similes coniecturas capiunt ac philosophus Norbertus Hoerster: iis quidem consideratis, quae nunc sciamus, et habita ratione multiplicum malorum, quae in mundo sint, exsistentiam numinis cum omnipotentis tum omnibenevolentis non habendam esse verisimillimam.^[14] Bertrandus Russell, philosophus ille Anglus, maxime miratus est homines putare posse hunc mundum cum omnibus, quae in eo essent, et cum omnibus vitiis eius esse eum, quem omnipotentia et omniscientia compluribus centenis milibus annorum optimum creare potuissent.^[15] Quaestioni theodicaeae J. L. Mackie, philosophus Australianus, haec obiecit: quippe cum essent mala neque ulla probabilis theodicaea se in conspectum daret, examinatis probabilitatibus multa indicare deum non esse.^[16]

Notae

↑ Première partie, 20.
↑ Vide versionem huic rei respondentem apud Vicipaediam Francogallicam.
↑ Vide versionem huic rei respondentem apud Vicipaediam Neograecam.
↑ Charles Darwin, The autobiography of Charles Darwin. Nora Barlow edidit, Londinii: Collins 1958.
↑ De ira Dei, cap. 13, 19.
↑ Reinhold F. Glei: Et invidus et inbecillus. Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz. (Fragmentum ut dicitur Epicureum apud Lactantium.) De ira dei 13, 20–21. In: Vigiliae Christianae. 42 (1988), p. 47–58.
↑ M. Tulli Ciceronis De natura deorum. Cantabrigiae Massachusettensium 1958, p. 1232 sq.
↑ Cf. Ciceronis De natura deorum 1, 123 et Lactantii De ira Dei 4,7.
↑ Pyrrhoneion Hypotyposeon lib. 3, 9–12.
↑ Peter Knauer: Der Glaube kommt vom Hören. Ökumenische Fundamentaltheologie. (Fides oritur ex audiendo. Theologia fundamentalis oecumenica.) Graecii, Vindobonae, Coloniae Agrippinae 1978, p. 55 sq.
↑ Godefridi Guilielmi Leibnitii Essais de Théodicée (1710, 1734).
↑ Norbert Hoerster (ed.): Glaube und Vernunft. Texte zur Religionsphilosophie. (Fides et ratio. Textus philosophiae religionis collecti.) Monaci 1979, p. 93 sqq.
↑ ^13.0 ^13.1 Gerhard Streminger: Gottes Güte und die Übel der Welt. Das Theodizeeproblem. (Bonitas Dei et mala mundi. De problemate theodicaeae.) Tubingae 1992, p. 76.
↑ Norbert Hoerster: Die Frage nach Gott. (Quaestio Dei.) Monaci 2005, 2010, p. 113.
↑ Bertrand Russell: Why I Am not a Christian. (Qua re Christianus non sim.) Little Blue Book no. 1372, Girard Kansiae 1927. Vide hic in interreti.
↑ John Leslie Mackie: The Miracle of Theism. Arguments for and against the Existence of God. (Miracula theismi. Indicia pro et contra exsistentiam Dei.) Oxoniae 1982, ISBN 0-19-824682-X.

Nexus externi

Vide Essais de Théodicée apud Vicifontem.

Godefridi Guilielmi Leibnitii ESSAIS DE THÉODICÉE sur la bonté de Dieu, la liberté de l’Homme et l’origine du mal. Amstelodami: Troyel 1710. (Francogallice)
Eiusdem THEODICAEA, Oder Versuch und Abhandlung, Wie die Güte und Gerechtigkeit GOttes, in Ansehung Der Menschlichen Freyheit, und des Ursprungs des Bösen, zu vertheidigen. Amstelodami: Bondestein 1726. (Theodisce)

Nexus interni

[1] Première partie, 20.

[2] Vide versionem huic rei respondentem apud Vicipaediam Francogallicam.

[3] Vide versionem huic rei respondentem apud Vicipaediam Neograecam.

[4] Charles Darwin, The autobiography of Charles Darwin. Nora Barlow edidit, Londinii: Collins 1958.

[5] De ira Dei, cap. 13, 19.

[6] Reinhold F. Glei: Et invidus et inbecillus. Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz. (Fragmentum ut dicitur Epicureum apud Lactantium.) De ira dei 13, 20–21. In: Vigiliae Christianae. 42 (1988), p. 47–58.

[7] M. Tulli Ciceronis De natura deorum. Cantabrigiae Massachusettensium 1958, p. 1232 sq.

[8] Cf. Ciceronis De natura deorum 1, 123 et Lactantii De ira Dei 4,7.

[9] Pyrrhoneion Hypotyposeon lib. 3, 9–12.

[10] Peter Knauer: Der Glaube kommt vom Hören. Ökumenische Fundamentaltheologie. (Fides oritur ex audiendo. Theologia fundamentalis oecumenica.) Graecii, Vindobonae, Coloniae Agrippinae 1978, p. 55 sq.

[11] Godefridi Guilielmi Leibnitii Essais de Théodicée (1710, 1734).

[12] Norbert Hoerster (ed.): Glaube und Vernunft. Texte zur Religionsphilosophie. (Fides et ratio. Textus philosophiae religionis collecti.) Monaci 1979, p. 93 sqq.

[:0-13] 13.0 ^13.1 Gerhard Streminger: Gottes Güte und die Übel der Welt. Das Theodizeeproblem. (Bonitas Dei et mala mundi. De problemate theodicaeae.) Tubingae 1992, p. 76.

[14] Norbert Hoerster: Die Frage nach Gott. (Quaestio Dei.) Monaci 2005, 2010, p. 113.

[15] Bertrand Russell: Why I Am not a Christian. (Qua re Christianus non sim.) Little Blue Book no. 1372, Girard Kansiae 1927. Vide hic in interreti.

[16] John Leslie Mackie: The Miracle of Theism. Arguments for and against the Existence of God. (Miracula theismi. Indicia pro et contra exsistentiam Dei.) Oxoniae 1982, ISBN 0-19-824682-X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]