Wellekete
- Dit artikel is gesjreve in 't Norbiks. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Welkender Platt, es te dit dialek sjpriks.
Wellekete (Ripuarisch: Wälekete, Fraans: Welkenraeth, Duutsj: Welkenrath, Welsj: Welkenrote, Nederlands: Welkenraad) is 'n gemèngde in de provincie Luuk in Wallonië op 't Belsj. De gemèngde is 'n handelscentrum, organiseert jaorlèks d'r carnaval. In 't centrum, in 't buurtsjap Lançaumont (Plat: op Lansberg) sjteunt nog ènnige aow zaandsjtènge hoezer mèt ömliestinge va blowwe sjtèè. Buurgemèngdes zeunt: Blieberig (noorde); Lontzen (ooste); Baelen, Dison en Limburg (zuide) en Thimister-Clermont (weste).
Demografie
[bewirk | brón bewèrke]In 2005 tèlde de gemèngde 9.164 inwoners op 'n oppervlakte van 2446 ha. Óp 1 januari 2014 tèlde de gemèngde 9.791 inwoners.
Historie en taalsjtatuut
[bewirk | brón bewèrke]Wellekete makde dèèl oet van 't Hertogdom Limburg. Ow luuj kalle nog Plat en numme 't Platduutsj. 't Is taalkundig bezieë 'n övvergaanksdialect tössje 't Limburgs en 't Ripuarisch. De 50ers versjteunt 't nog mae kalle 't bekaans neet mie, zjuus wie 't Duutsj. De jóng luuj zeunt Fraanstalig en make kènnis mèt vraem tale óp g'n sjoeël. De gemèngde haat 't ègeste taalsjtatuut wie Plombières.
Os Moddersjprook (vuur vergelieking tössje häökskes 't Doondesj Plat (Doenrade)- gemeente Sjènne (Schinnen), zoeën 30 kilometer vah Welkenraedt)
Wat men zech neet let gevalle, (wat me zich neet leet gevalle)
Es, went men os verbet te kalle (es, went me os verbaejt te kalle)
De sjprook, die os Modder os geliët, (de sjpraok, die os moder os gelieërd [haet])
En jekerenge hoeëg veriët. (en jieëkeree hoeëg verieërd)
De Moddersjprook es, vöar miensjelaeve, (de moderspraok is, vuur miensjelaeve [lang])
Onde, deep i gen hat gesjreve; (ónger, deep ì gen hart gesjrieëve)
En waet men ooch honderd joren oot, (en wirt me ooch honderd jaor oud)
Da verget me noch neet Oddesj woat. (dà vergèt me noch neet ouwesj woeërd)
Wie vruë woor der soldoot a gen front. (wie vruide zich de soldaot aan 't front)
Went en doo ene Plattütsche vond. (went 'r dao ènne Platduutsje vóng)
Wi hoof zech i gen brost et hat (Wie verhoof zich ì gen/de borst 't hart)
Went ze do kalden op hizeger plat! (Went ze dao kalde op zien ege plat!)
Et gel el ooch dom, egebeelde luuj, ('T goof aevewaal ooch dom, ìgebeelde luuj)
Dat zönt van die nömodesje va huuj, (Dat zint vah die nuujerwètse vah huuj/vandaag)
Die koom en vremde sjprook versjtönt (Die koom 'n vraem sjpraok versjtaon)
En domit an 't behaaj make zönt. (en daomit aan 't behej make zint)
(Welkender Plat - Leo Teller)
Aander kerne
[bewirk | brón bewèrke]Bekiekenswaeërd
[bewirk | brón bewèrke]- Neo-romaanse Johannes d'r deuper-kèrk oet 1880 mèt 't Lètste aovendmaol in 't koeër.
- Krèègsmonumaent Twiede Waeltkrèèg op d'r Place des Combattants
- Kesjtieël va Ruyff, in Maaslandse renaissancesjtiel mèt 't jaortal 1634 baove de toegangspaoërt.
- Kapel van 't sjtènge kruuts.
