dampmaskin

Den skotske ingeniøren James Watt gjorde ei fundamental forbetring av dampmaskina då han fann opp den separate kondensatoren i 1769. I staden for å sprøyte kjølevatnet inn i sjølve dampsylinderen, lét han kondensasjonen gå føre seg i ein eigen behaldar, og lét vakuum herfrå verke på stempelet.

Med det vart dampforbruket meir enn halvert. Den tidlegare vassinnsprøytinga hadde ført til sterk nedkjøling av sjølve sylinderen, og mykje damp måtte til for å få systemet opp igjen i temperatur når stempelet gjekk oppover. James Watts patent vart rekna som så verdifullt for Englands økonomi at parlamentet ved særskild lov forlengde løpetida til patentet til 1800.

Etter patentperioden vart dampmaskina hurtig vidareutvikla. Ein innførte høgare damptrykk, og briten Richard Trevithick var den første som lykkast i å utvikle ei høgtrykksdampmaskin i 1800. Konstruksjonen gjorde det mogleg å utnytte mindre og lettare dampmaskiner, og maskina fekk derfor stor betydning i industriell samanheng og for utviklinga av damplokomotivet. Heilt inntil tida etter andre verdskrigen var jernbanane i verda for ein stor del drivne med damp. Sidan då har ein stort sett gått over til diesellokomotiv eller elektrisk drift (i Noreg vart dette kalla «Vekk med dampen»-programmet).

Bruken av dampmaskin til å gi framdrift på skip byrja i USA, der ein tidleg utvikla dampmaskindrivne hjulbåtar som gjekk på dei store elvane, som til dømes Robert Fultons «Clermont» frå 1807. I 1837 bygde engelskmannen Isambard Kingdom Brunel det første store dampdrivne atlanterhavsskipet, Great Western.

Den amerikanske ingeniøren George Henry Corliss (1817–1888) utvikla betydelege forbetringar av landdampmaskinene ved å finne opp ventilstyringa i 1849 og ved generelle forbetringar av maskinene. Den seinare utviklinga førte til fleirtrinns ekspansjonsmaskiner, bruk av overheta damp (rundt 1895) og auka maskinytingar. Inntil rundt år 1900 var stempeldampmaskina den dominerande kraftmaskina til lands. Likevel hadde dampturbinen vorte utvikla frå omtrent 1885 og forbrenningsmotoren frå cirka 1875.

Gjennom utviklinga av elektrisk høgspent fjernoverføring frå rundt 1890 vart det mogleg å byggje store kraftsentralar. Stempeldampmaskina kunne ikkje yte kraft nok til så store einingar, og dampturbinen (og vassturbinen i land som hadde vasskraft) overtok leiinga.

Til sjøs fekk dampmaskina alvorleg konkurranse av dampturbinen – og frå 1897 også av dieselmotoren. Likevel vart det bygd mange dampskipsmaskiner fram mot andre verdskrigen, til dømes Fredrikstad Mekaniske Verksteds «dampmotor».