Преглед на кодот на 10 Хигија

{{Infobox planet
 | minorplanet     = yes
 | background      = #D6D6D6
 | name            = 10 Хигија
 | symbol          = [[File:Hygiea symbol (bold).svg|24px|Современиот астролошки симбол за 10 Хигија|alt=⯚]] ([[File:Hygiea symbol (original, bold).svg|24px|Традиционалниот астролошки симбол за 10 Хигија|alt=A zeta-shaped serpent crowned with a star]])
 | image           = SPHERE image of Hygiea.jpg
 | image_size      = 265
 | caption         = Слика направена од [[VLT-SPHERE]] 
 | discovery_ref   = <ref name="jpldata">{{cite web
  |type=2019-08-18 last obs.
  |title=JPL Small-Body Database Browser: 10 Hygiea
  |url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=10
  |publisher=Jet Propulsion Laboratory
  |access-date=2019-10-28}}</ref>
 | discoverer      = [[Анибале де Гаспарис]]
 | discovery_site  = [[Астрономска опсерваторија Каподимонте|Каподимонте]]
 | discovered      = 12 април 1849
 | pronounced      = {{IPAc-en|h|aɪ|ˈ|dʒ|iː|ə}}<ref>{{OED|Hygeia}}</ref>
 | adjectives      = Hygiean {{IPAc-en|h|aɪ|ˈ|dʒ|iː|ə|n}}<ref>{{OED|hygeian}}</ref> 
 | mpc_name        = (10) Хигија
 | alt_names       = A900 GA
 | named_after     = [[Хигија]]<ref name="springer">{{cite book
  |title=Dictionary of Minor Planet Names – (10) Hygiea
  |last=Schmadel |first=L. D.
  |publisher=Springer Berlin Heidelberg
  |page=16
  |year=2007
  |isbn=978-3-540-29925-7
  |doi=10.1007/978-3-540-29925-7_11
  |chapter = (10) Hygiea}}</ref>

 | mp_category     = [[Астероиден појас|Главен појас]] ([[Хигиско семејство]])
 | orbit_ref       = <ref name="jpldata" />
 | epoch           = 27 април 2019 ([[јулијански ден|јд]] 2458600,5)
 | uncertainty     = 0
 | observation_arc = {{nowrap|170.23 yr (62,175 days)}}
 | aphelion        = 3.4948 [[Астрономска единица|ае]]
 | perihelion      = 2.7882 ае
 | semimajor       = 3.1415 ае
 | eccentricity    = 0.1125
 | period          = 5.57 [[јулијанска година (астрономија)|a]] (2033.8 days)
 | mean_anomaly    = 152.18[[degree (angle)|°]]
 | inclination     = 3.8316°
 | asc_node        = 283.20°
 | arg_peri        = 312.32°
 | surface_area    = 
 | avg_speed       = 16.76 km/s
 | p_orbit_ref = <ref name=Hygiea-POE>{{cite web
  |title=AstDyS-2 Hygiea Synthetic Proper Orbital Elements
  |publisher=Department of Mathematics, University of Pisa, Italy
  |url=https://newton.spacedys.com/astdys/index.php?pc=1.1.6&n=10
  |access-date=2019-04-28}}</ref>
| p_semimajor = 3.14178
| p_eccentricity = 0.1356
| p_inclination = 5.1039°
| p_mean_motion = 64.6218
| perihelion_rate = 128.544
| node_rate = −96.9024
| dimensions = c/a = {{val|.94|.05}}<ref name=VLT/><br>{{val|450|x|430|x|424|u=km}}<br>{{small|± {{val|10|x|10|x|20|u=km}}}}
| mean_diameter = {{val|433|8|u=km}}<br>{{val|434|14|u=km}}<ref name=Vernazza2019/>
| mass = {{val|87.4|6.9|e=18|u=kg}}<ref name=VLT/><br>{{val|83.2|8.0|e=18|u=kg}} (representative)<ref name=Vernazza2019b>{{cite journal
  |display-authors=etal
  |last1=Vernazza |first1=P.
  |last2=Jorda |first2=L.
  |last3=Ševeček |first3=P.
  |last4=Brož |first4=M.
  |last5=Viikinkoski |first5=M.
  |last6=Hanuš |first6=J.
  |journal=Nature Astronomy
  |doi=10.1038/s41550-019-0915-8
  |hdl=10045/103308 |date=2019-10-28
  |url=https://static-content.springer.com/esm/art%3A10.1038%2Fs41550-019-0915-8/MediaObjects/41550_2019_915_MOESM1_ESM.pdf
  |title=A basin-free spherical shape as an outcome of a giant impact on asteroid Hygiea, Supplementary Information
  |s2cid=209938346 |access-date=2019-10-30|hdl-access=free
  }}</ref>
| density={{val|2.06|.20|u=g/cm3}}<ref name=VLT/><br>{{val|1.94|0.19|u=g/cm3}}<ref name=Vernazza2019b>{{cite journal
  |display-authors=etal
  |last1=Vernazza |first1=P.
  |last2=Jorda |first2=L.
  |last3=Ševeček |first3=P.
  |last4=Brož |first4=M.
  |last5=Viikinkoski |first5=M.
  |last6=Hanuš |first6=J.
  |journal=Nature Astronomy
  |doi=10.1038/s41550-019-0915-8
  |hdl=10045/103308 |date=2019-10-28
  |url=https://static-content.springer.com/esm/art%3A10.1038%2Fs41550-019-0915-8/MediaObjects/41550_2019_915_MOESM1_ESM.pdf
  |title=A basin-free spherical shape as an outcome of a giant impact on asteroid Hygiea, Supplementary Information
  |s2cid=209938346 |access-date=2019-10-30|hdl-access=free
  }}</ref>
| surface_grav=
| escape_velocity=
| rotation={{val|13.82559|0.00005}} h<ref name=Vernazza2019/><br>27.623 h (1.15 d)<ref name=jpldata/> (dated)
| spectral_type=[[C-type asteroid|C-type]]<ref name=jpldata/>
| magnitude=9.0<ref name=AstDys-Hygiea>{{cite web
  |title=AstDys (10) Hygiea Ephemerides
  |publisher=Department of Mathematics, University of Pisa, Italy
  |url=https://newton.spacedys.com/astdys/index.php?pc=1.1.3.1&n=10&oc=500&y0=2095&m0=6&d0=27&h0=00&mi0=00&y1=2095&m1=6&d1=28&h1=00&mi1=00&ti=1.0&tiu=days 
  |access-date=2010-06-26}}</ref>
<!-- Horizons 2011-May-14 --> to 11.97
| abs_magnitude=5.43<ref name=jpldata/>
| albedo=0.063<ref name=VLT/><br>0.0717&nbsp;<ref name=jpldata/>
| angular_size = 0.321″ <!-- Horizons 2078-May-20 --> to 0.133″
| single_temperature=≈164 [[kelvin|K]]<br>''max:'' 247 K (−26°C)<ref name="Lim2005">{{cite journal
  |title=Thermal infrared (8–13 μm) spectra of 29 asteroids: the Cornell Mid-Infrared Asteroid Spectroscopy (MIDAS) Survey
  |last1=Lim  |first1=L. F.
  |last2=McConnochie  |first2=T.
  |last3=Belliii  |first3=J.
  |last4=Hayward  |first4=T.
  |journal= Icarus
  |volume= 173
  |issue=2
  |page= 385
  |date=2005
  |doi=10.1016/j.icarus.2004.08.005
  |bibcode=2005Icar..173..385L}}</ref>
}}
'''Хигија''' ([[Привремени ознаки во астрономијата|привремена ознака]]: '''10 Хигија'''<ref name=VLT>P. Vernazza et al. (2021) VLT/SPHERE imaging survey of the largest main-belt asteroids: Final results and synthesis. ''Astronomy & Astrophysics'' 54, A56</ref>) — главен [[астероид]] и можна [[џуџеста планета]] сместена во [[Астероиден појас|главниот Астероиден појас]]. Со пречник од 434 километри и маса која се проценува на 3% од вкупната маса на појасот,  тој е четвртиот по големина астероид во [[Сончев Систем|Сончевиот Систем]] и по волумен и по маса. Во некои спектрални класификации тој е најголемиот од темните [[Астероид од типот C|астероиди од типот C]] со [[јаглерод]]на површина, додека во други е втор по [[Церера (џуџеста планета)|1 Церера]] .

Набљудувањата направени на [[Многу голем телескоп]] во 2017 и 2018 година, а објавени кон крајот на 2019 година, откриле дека Хигија е речиси сферична и е блиску до форма на [[хидростатичка рамнотежа]]. Затоа, авторите на студијата ја сметаат за можна [[џуџеста планета]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.space.com/asteroid-hygiea-may-be-smallest-dwarf-planet.html|title=Asteroid Hygiea May be the Smallest Dwarf Planet in the Solar System|date=28 October 2019}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sciencenews.org/article/hygiea-may-be-solar-system-smallest-dwarf-planet|title=The solar system may have a new smallest dwarf planet: Hygiea|date=28 October 2019}}</ref> Сепак, се претпоставува дека Хигија е нарушена од удар, при што последователните остатоци повторно се акумулираат, наместо да бидат доволно масивни за да бидат пластични.<ref name="Yang2020">{{Наведување|arxiv=2007.08059|last6=Vachier|bibcode=2020A&A...641A..80Y|pages=A80|volume=641|journal=Astronomy & Astrophysics|first9=O.|last9=Chrenko|first8=M.|last8=Marsset|first7=N.|last7=Rambaux|first6=F.|first5=M.|title=Binary asteroid (31) Euphrosyne: Ice-rich and nearly spherical|last5=Brož|first4=P.|last4=Vernazza|first3=B.|last3=Carry|first2=J.|last2=Hanuš|first=B.|last=Yang|doi=10.1051/0004-6361/202038372|year=2020|display-authors=29}}</ref> Нарушувачкиот удар го произвел најголемото познато [[судирно семејство]] .

== Набљудување ==
[[Податотека:10_Hygiea_2MASS.jpg|лево|мини| Слика од 10 Хигија направена од истражувањето [[2MASS]]]]
И покрај неговата големина, Хигија изгледа многу слабо кога се набљудува од [[Земја (планета)|Земјата]]. Ова се должи на неговата темна површина и положба во [[Астероиден појас|надворешниот главен појас]]. Поради оваа причина, шест помали астероиди биле забележани пред Анибале де Гаспарис да ја открие Хигија на [[12 април]] [[1849]] година. Во повеќето противположби, Хигија има [[Привидна ѕвездена величина|магнитуда]] која е за четири степени потемна од онаа на [[4 Веста|Веста]], и за нејзино набљудување обично се потребни најмалку 100 милиметарски [[телескоп]]. Меѓутоа, додека е во [[Апсида (астрономија)|перихелична спротивставеност]], може да се набљудува само со [[двоглед]] од 10x50 бидејќи Хигија би имала светлинска величина +9,1.

== Откритие и име ==
[[File:hygiea symbol (planetary color).svg|frameless|upright=0.35|left]]
На [[12 април]] [[1849]] година, во [[Неапол]], [[Италија]], астрономот Анибале де Гаспарис ја открил Хигија.  Тоа било првото од неговите девет откритија на астероиди. Директорот на опсерваторијата во Неапол, Ернесто Капочи, го именувал астероидот. Тој избра да ја нарече ''Игеа Борбоника'' („[[Бурбонци|Бурбонска]] хигија“), по [[Хигија|грчката божица на здравјето]], ќерката на [[Асклепиј]], и во чест на владејачкото семејство на [[Кралство на двете Сицилии|Кралството на Двете Сицилии]] каде што се наоѓал Неапол.

Во 1852 година, [[Џон Расел Хајнд]] напишал дека „универзално се нарекува ''Хигија'', а непотребниот додаток „Борбоника“ се исфрла“.

=== Симбол ===
Оригиналниот астрономски симбол за Хигија бил змија во форма на ''ζ'' крунисана со ѕвезда,{{Безпрелом|[[File:Hygiea symbol (original, fixed width).svg|24px|The traditional planetary symbol for 10 Hygiea|alt=A zeta-shaped serpent crowned with a star]].}} Почесто во подоцнежните години била стапот на Асклепиј,{{Безпрелом|[[File:Rod of Asclepius (fixed width).svg|24px|rod of Asclepius]]}}(U+2695 ⚕) &ndash; змија испреплетена околу стап, што ја одразува поврзаноста на Хигија со медицината. Овие симболи се во голема мера застарени. Во моментов, заеднички астролошки симбол е [[кадуцеј]],[[File:Hygiea_symbol_(fixed_width).svg|24x24пкс|Астролошки симбол за Hygiea]](U+2BDA ⯚), кој во САД долго време се меша со стапот на Асклепиј.

== Физички одлики ==
[[Податотека:The_Four_Largest_Asteroids.jpg|лево|мини| Релативни големини на четирите најголеми астероиди. Хигија е најдесно.]]
[[Податотека:Hygiea_imaging_SPHERE.png|лево|мини| Слики од астероидот, направени во јуни/јули 2017 година. Светла површинска одлика и неколку темни кратери се видливи на површината. Во тоа време, јужната полутопка на Хигија била свртена кон Земјата.]]
[[Податотека:Iau_dozen.jpg|лево|мини| Нацрт-предлогот на Меѓународниот астрономски сојуз од 2006 година ја навел Хигија како потенцијална планета.]]
Врз основа на спектралните докази, се смета дека површината на Хигија се состои од примитивни [[јаглерод]]ни материјали слични на оние кои се наоѓаат во [[јаглероден хондрит|јаглеродните хондритни]] [[метеорит]]и. На неговата површина се откриени [[Воден раствор|водени]] производи, што може да укаже на присуство на воден мраз во минатото кој бил доволно загреан за да се стопи. Примитивниот сегашен состав на површината би покажал дека Хигија не била стопена за време на раниот период на [[Настанок и развој на Сончевиот Систем|формирањето]] на [[Сончевиот Систем]],  за разлика од другите големи [[планетезимал]]и како [[4 Веста]] . Сепак, набљудувањата во 2019 година сугерираат дека Хигија претрпела директен судир што ја нарушило, при што нејзиното повторно натрупување резултирало во сегашната сферична форма. На сликите на VLT не се видливи длабоки базени, што укажува на тоа дека сите големи кратери мора да имаат рамни подови, во согласност со ледениот состав од типот C.

На снимките направени со [[Многу голем телескоп|Многу големиот телескоп]] во 2017 година, видлива е одлика на светла површина, како и најмалку два темни кратери, кои неформално {{Efn|Pending approval by the [[International Astronomical Union|IAU]].}} наречени Змија и Каликс по латинските зборови за змија и чаша, соодветно.  ''Змија'' има големина од 180&nbsp;км, ''Каликс'' е околу 90&nbsp;km во пречник.

Хигија е најголемиот од класата темни [[Астероид од типот C|астероиди од типот C]] кои се доминантни во надворешниот астероиден појас, надвор од Кирквудската Зона на 2,82 ае. Хигија има просечен пречник од 434 ± 14&nbsp;км.  Додека раните студии (Рагацони, 2000) пронашле забележливо заоблена форма со сооднос на голема полуоска од 1,11 (многу повеќе отколку за другите објекти во „големата четворка“ - [[2 Палада]], [[4 Веста]] и [[Џуџеста планета|џуџестата планета]] [[Церера (џуџеста планета)|Церера]]),   неодамнешните резултати покажуваат дека Хигија е повеќе сферична, со сооднос на оската од 1,06,  соглносМеклоринскиот елипсоидт   Освен што е најмала од „големата четворка“Хигијаea, како и Церера, има релативно мала густина, што е повеќе споредливо со ледените сателити на [[Јупитер]] или [[Сатурн (планета)|Сатурн]] отколку со [[Земјовидна планета|копнените планети]] или камените астероиди.

Иако е најголемото тело во својот регион, поради неговата темна површина и подалеку од просечното растојание од Сонцето, Хигија изгледа многу слабо кога се набљудува од Земјата. Всушност, тој е трет најмрачен од првите дваесет и три откриени астероиди, при што само [[13 Егерија]] и [[17 Тетида|17 Тетда]] имаат помали средни спротивставени магнитуди.  Во повеќето опозиции, Хигија има [[Привидна ѕвездена величина|магнитуда]] од околу +10,2,  што е дури четири реда послабо од Веста, а набљудувањето бара најмалку 100 милиметарски [[телескоп]] за разрешување. Сепак, на перихил, Хигија може да достигне 9,1 степени и може да биде само решлива со 10x50 двогледи, за разлика од следните две најголемиот астероиди во астероидниот појас, [[704 Интерамнија]] и [[511 Давида|511Давида]].

Вкупно 17 [[Ѕвезда|ѕвездени]] прикривања од Хигија биле следени од астрономи од Земјата,  вклучувајќи две (во 2002 и 2014 година) кои биле видени од голем број набљудувачи. Набљудувањата се користени за ограничување на големината, обликот и оската на вртење на Хигија. [[Хабл (вселенски телескоп)|Вселенскиот телескоп Хабл]] го отфрлил присуството на придружници кои орбитираат поголеми од околу 16 километри во пречник.

== Орбита и ротација ==
[[Податотека:AnimatedOrbitOf10Hygiea.gif|мини|Анимирана орбита на Хигија во однос на орбитите на копнените планети и Јупитер.]]
Орбитирајќи во просек од 3,14 ае од [[Сонцето]], Хигија е најоддалечениот од „големите четири“ астероиди. Лежи поблиску и до [[еклиптика]]та, со орбитална наклонетост од 4°.  Неговата орбита е помалку кружна од оние на Церера или Веста, со ексцентричност од околу 0,12. Неговиот [[Апсида (астрономија)|перихел]] е на сосема слична географска должина со оние на Веста и Церера, иако неговите растечки и опаѓачки јазли се спротивни на соодветните за тие објекти. Иако неговиот [[перихел]] е исклучително блиску до средното растојание на Церера и Палада, судирот помеѓу Хигија и неговите поголеми придружници е невозможен бидејќи на тоа растојание тие се секогаш на спротивните страни на еклиптиката. Во 2056 година, Хигија ќе помине 0,025&nbsp;AU од Церера, а потоа во 2063 година, Хигија ќе помине 0,020 од Палада. Кај [[Апсида (астрономија)|афелионот]] Хигија допира до крајниот раб на астероидниот појас во перихелијата на семејството Хилда, што е во орбитална резонанца 3:2 со Јупитер.

Како еден од најмасивните астероиди, Хигија се користи од Центарот за [[Центар за мали планети|мали планети]] за пресметување на [[Растројување (астрономија)|растројувањето]] .

Хигија е во нестабилна резонанца на средно движење со три тела со Јупитер и Сатурн.  Пресметаното Љапуново време за овој астероид е 30.000 години, што покажува дека тој зафаќа хаотична орбита што ќе се менува случајно со текот на времето поради [[Растројување (астрономија)|гравитациските пертурбации]] од планетите. Тој е најнискиот нумериран астероид во таква резонанца.

Хигија има вртежен период од околу 13,8256 часа, утврден од набљудувањата со [[VLT]] во 2017 и 2018 година  Нејзината светлинска крива со еден врв има [[амплитуда]] од 0,27 mag, што во голема мера се припишува на варијациите на [[Албедо|албедото.]] Од септември 2019 година, насоката на ротацијата на Хигија не е позната, поради двојната двосмисленост во податоците за светлинската крива што се влошува со нејзиниот долг вртежен период - што прави набљудувањата на телескопот од една ноќ да опфаќаат во најдобар случај само дел од целосното свртување - но се верува дека е [[Повратно движење|повратна]]. Анализата на светлинската крива покажува дека полот на Хигија покажува или кон еклиптичките координати (β, λ) = (30°, 115°) или (30°, 300°) со неизвесност од 10°.  Ова дава [[осен наклон]] од околу 60° во двата случаи.

== Семејство Хигија ==
[[Податотека:Hygiea_family.png|мини|280x280пкс| Местоположба и структура на семејството Хигија.]]
Хигија е главниот член на [[Астероидно семејство|семејството на астероиди]] што сочинува околу 1% од астероидите во главниот појас. Семејството е формирано кога објект со пречник од околу 100километри се судрил со прото-Хигија пред околу 2 милијарди години. Бидејќи ударните кратери на Хигија денес се премали за да го содржат волуменот на исфрлен материјал, се смета дека Хигија била целосно нарушена од ударот и дека поголемиот дел од остатоците повторно се акумулирале откако парчињата што го формирале остатокот од семејството избегале. Хигија ја содржи речиси целата маса (над 98%) од семејството.

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==

* [https://www.myminifactory.com/object/3d-print-10-hygiea-3d-model-103912 3D модел на астероидот Hygiea]
* [http://orbitsimulator.com/gravity/articles/ceres.html Симулација на орбитата на Hygiea]
* [https://www.youtube.com/watch?v=C-6s1LBaTsE Ѕвездено прикривање на 11 август 2013 година (видео)]
* {{Наведена мрежна страница|url=http://scully.cfa.harvard.edu/cgi-bin/returnprepeph.cgi?d=b2011&o=00010|title=Elements and Ephemeris for (10) Hygiea|publisher=Minor Planet Center|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304112311/http://scully.cfa.harvard.edu/cgi-bin/returnprepeph.cgi?d=b2011&o=00010|archive-date=4 March 2016|accessdate=26 May 2011 <!--Added by DASHBot-->}} (го прикажува [[Издолжување (астрономија)|Елонг]] од Сонце и [[Привидна ѕвездена величина|V маг]] за 2011 година)
* {{AstDys|10}}  
* {{JPL small body}}

[[Категорија:Астрономски тела откриени во 1849 година]]
[[Категорија:Астероиди од типот C]]
[[Категорија:Можни џуџести планети]]
[[Категорија:Астероиди наречени по ликови од старогрчката митологија]]
[[Категорија:Хигиски астероиди]]
[[Категорија:CS1: јулијанско-грегоријанска датумска несигурност]]