Елюй Вэньшүнү

Елюй Вэньшүнү (耶律 文殊もんじゅ奴やつ) (972 оны 1 сарын 16 – 1031 оны 6 сарын 25) буюу хятадаар Елюй Лоншю (隆たかし緒いとぐち) нь 982 - 1031 оны хооронд киданы Ляо улсыг захирсан зургаа дахь хаан юм. Мөн тус улсыг хамгийн олон жил захирсан хаан байсан.

Намтар

Тэрбээр 982 онд Жинзун хаан Елюй Шянь тэнгэрт хальсны дараа 11 настайдаа хаан ширээг залгамжлахад, түүний эх Сяо Яньянь хатан хөшигний араас 1009 онд таалал төгсөх хүртлээ төрийн хэргийг шийдэж байсан. 983 онд улсын нэрийг "Их Ляо" (大だい辽) байсныг "Их Кидан" (大だい契ちぎり丹に) гэж өөрчлөв. 985 онд киданы таван овгийг алба татвараас чөлөөлөв. 986 онд Сяо овогтныг улсын хатанд өргөмжлөв. Түүний хаанчлалын үед боолыг чөлөөлж, газар тариаланд засаг захиргааны шинэчлэл хийсэн зэрэг өөрчлөлт нь Ляо улсын түүхэнд алтан үе байсан. 988 оноос нангиадын уламжлалт түшмэл шалгаруулах шалгалтыг зохион байгуулахдаа хятад иргэдээс түшмэл сонгож эхлэв. 988 оны эхний шалгалтаар гурван хүн тэнцэж түшмэл болж, 989 онд 17 хүн шалгалтад тэнцэв. Үүнээс хойш 3 жил тутамд нэг удаа зохион байгуулсаар 1014 онд 130 оролцогчоос 30 нь шалгалтад тэнцэж түшмэл болжээ. 991 онд бохай улсын үлдэгдэл Дин-ан улсыг мөхөөв. Улмаар Сүн улсын холбоотон Курё улсын эсрэг 993, 1010-1011, 1018-1019 онд гурван удаагийн дайн хийж, эцэст нь курё улс буулт хийж, түшмэг улс болов.

Сүн улстай хийсэн дайн

Киданы хаан солигдсоны дараа 986 онд Сүн улсын Тайзун хуанди Жао Куанигийн зарлигаар гурван замаар кидан руу довтлов. Энэ гурван замын их цэргийн зүүн жигүүрийг Цо Бинь жанжин, баруун жигүүрийг Пань Мэй, Ян Е нарын жанжид, гол хүчийг Тянь Чунжин удирдаж Ляо улсын өмнөд нийслэл Яньжин хот болон Янь-Юний 16 жоугийн нутгийг эзлэхээр халдан довтлов. Киданы цэргийн хүчийг Елюй Шюгө, Елюй Шежэнь, Елюй Фунин нарын жанжид удирдаж байсан.

986 оны 3 сард Сүн улсын баруун жигүүрийн цэргүүд Хуанжоу, Инжоу, Юнжоу, төв замын цэргүүд Фэйху хотыг эзлэв. Харин зүүн жигүүрийн жанжин Цо Бинийн удирдсан цэргүүд Гүань шянь, Жуожоу хотыг эзэлсэн ч, арын хүнсний хангалтаас таслагдаж удсан тул Жуожоугаас цэргээ татаж буцав. 986 оны 4 сард Цо Бинь жанжин дахин Жуожоу руу довтлоход киданы Елюй Шюгэ жанжны цэрэгтэй тулалдав. Гэвч цэргийн хүнс дуусснаар дахин ухрахдаа Цигоу боомтын орчимд кидан цэргийн довтолгоонд өртөж ялагдав. Энэхүү ялагдлын дараа тус жилийн дөрвөн сард Тайзун хааны зарлигаар Сүн улсын баруун, төв замын цэргийг буцаан татав. Энэ явдлын дараа 986 оны 6 сар, 11 сард Сүн улсын Пань Мэй, Ян Е нарын жанжид Ляо улс руу дахин довтолсон ч, тухай бүртээ ялагдав.

1004 онд Елюй Вэньшүнү хааны удирдсан их хэмжээний цэргээр Сүн улсын нутаг руу довтлон, Сүн улсын нийслэл Кайфэн хотоос 160 км зайтай Чаньюань хотыг эзлэв. Сүн улсын талаас удаан хугацаанд байлдах, хэлэлцэх арга хэрэглэсний дүнд 1005 оны дундуур Сүн улстай Чаньюаний гэрээг байгуулснаар жил бүр Сүн улсаас 200,000 боодол торго дурдан, 100,000 лан мөнгө татвар болгон авах болсон нь зуун жил үргэлжилсэн.

Елюй Вэньшүнү хаан 1031 оны 6 сарын 25 нд 59 насандаа тэнгэрт халихад шарилыг нь Ёнчин бунханд (永えい慶けい陵りょう, одоогийн Өвөр Монголын Баарин баруун хошууны нутаг) оршуулав. Түүнийг залгамжилсан Елюй Жигу хааны зарлигаар "Вэньу Дашяо Шюань хуанди" (文武ぶんぶ大だい孝こう宣せん皇帝こうてい) хэмээн нэхэн өргөмжилж, тахилын сүмийн цолыг "Шэньзун" (聖ひじり宗はじめ) хэмээн тунхаглав.

Гэр бүл

Хатад хүүхэд:

• Сяо овгийн огцорсон хатан (廢はい后きさき蕭しょう氏し)
• Рэньдэ хатан (仁德にんとく皇后こうごう; 983–1032), төрсөн нэр нь Сяо Пусагэ (菩薩ぼさつ哥)
  • 2-р хөвүүн, Нэр тодорхойгүй
  • 3-р хөвүүн, Нэр тодорхойгүй
• Циньай хатан (欽哀皇后こうごう; ?-1057), төрсөн нэр Сяо Ноужинь (耨斤)
  • Елюй Жигу, Шиньзун хаан (耶律 只ただ骨こつ; 1016–1055), 4-р хөвүүн
  • Елюй Зунюань, цинь ван (秦はた國王こくおう 耶律宗そう元はじめ; 1021–1063), 6-р хөвүүн
  • Циньгуо эгчмэд гүнж (秦しん國長くにおさ公主こうしゅ), төрсөн нэр Елюй Янмучинь (岩いわ母はは堇), 2 дахь охин
    • Сяо Жуобу (蕭しょう浞卜)-тай гэрлэсэн.
    • Сяо Хайли (蕭しょう海里かいり)-тай гэрлэсэн.
    • Сяо Худу (蕭しょう胡えびす覩)-тай гэрлэсэн.
    • Сяо Хуй (蕭しょう惠めぐみ)-тай гэрлэсэн.
  • Юэгуо гүнж (越えつ國こく公主こうしゅ), төрсөн нэр нь Шуогу (槊古), 3 дахь охин: Сяо Шяожун (蕭しょう孝こう忠ちゅう)-тай гэрлэсэн.
• Сяо гүйфэй (貴たか妃ひ 蕭しょう氏し; 970–993), Сяо Пай (蕭しょう排はい)-гийн охин
  • Нэр тодорхойгүй хөвүүн
  • Нэр тодорхойгүй охин
  • Циньгуо гүнж (秦しん國こく公主こうしゅ, 990-?), төрсөн нэр нь Янгэ (燕つばめ哥), ууган охин
    • 1012 онд Сяо Пили (蕭しょう匹ひき里さと)-тэй гэрлэсэн
• Сяо овогт Дэфэй татвар (德とく妃ひ 蕭しょう氏し; ?-1017)
• Ма овогт Ли-и татвар (麗うらら儀ぎ 馬ば氏し)
  • Шүньян гүнж (潯陽公主こうしゅ), төрсөн нэр нь Жюгэ (九きゅう哥), 7 дахь охин: 1017 онд Сяо Лянь (蕭しょう璉) -тай гэрлэсэн
• Гэн овогт Шу-и татвар (淑よし儀ぎ 耿氏)
  • Елюй Зонюань, Бэйюань ван (北きた院いん大王だいおう 耶律宗むね願ねがい; 1008–1072), 10 дахь хөвүүн
• Бай овогт Жао-и татвар (昭あきら儀ぎ 白しろ氏し)
  • Тончан гүнж (同どう昌あきら公主こうしゅ), төрсөн нэр нь Багэ (八はち哥), 9 дэхь охин: Лю Сангу (劉りゅう三さん嘏)-тай гэрлэсэн.
  • Санхэ жүнжү (三河そうご郡ぐん主ぬし), төрсөн нэр нь Шигэ (十じゅう哥), 10 дахь охин: Сяо Гаожю (蕭しょう高だか九きゅう)-тай гэрлэсэн.
  • Рэньшоу шяньжү (仁ひとし寿ことぶき縣けん主ぬし), төрсөн нэр нь Байши (擘失), 11 дахь охин: Лю Сидуань (劉りゅう四よん端はし)-тай гэрлэсэн.
  • Елюй гүнж (耶律公主こうしゅ), төрсөн нэр Тайгэ (泰たい哥), 12 дахь охин: Сяо Хуле (蕭しょう忽ゆるがせ烈れつ)-тай гэрлэсэн.
• Ли овогт Шүнь-и татвар (順じゅん儀ぎ 李り氏し)
  • Жиньшян жүнжү (金きむ鄉ごう郡ぐん主ぬし), төрсөн нэр нь Сайгэ (賽さい哥), 13 дахь охин: Сяо Туюй (蕭しょう圖ず玉だま)-тэй гэрлэсэн.
• Ай овогт Фан-и татвар (芳よし儀ぎ 艾もぐさ氏し)
  • Елюй гүнж (耶律公主こうしゅ), төрсөн нэр нь Шингэ (興きょう哥), 14 дэхь охин: Сяо Ванлю (蕭しょう王おう六ろく)-тэй гэрлэсэн.
• Пухай овогт Хэ-и татвар (和かず儀ただし 仆槐氏し)
  • Елюй Зоншүнь (耶律宗そう訓さとし), 8 дахь хөвүүн
  • Елюй Зонвэй, Лян ван (梁はり王おう 耶律宗むね偉えら), 9 дахь охин
• Сяо овогт татвар эм (萧氏)
  • Наньян гүнж (南陽なんよう公主こうしゅ, 1130-?), төрсөн нэр нь Цүйба (崔ちぇ八はち), 4 дахь охин: Сяо Сяосянь (蕭しょう孝こう先さき)-тай гэрлэсэн.
  • Жаннин гүнж (長ちょう寧やすし公主こうしゅ), төрсөн нэр Таогэ (陶とう哥), 5 дахь охин: Сяо Янлю (蕭しょう楊六)-тай гэрлэсэн.
• Сяо овогт татвар эм (蕭しょう氏し)
  • Жингуо гүнж (荆國公主こうしゅ), төрсөн нэр Дяньни (鈿匿), 6 дахь охин: Сяо Шюангу (蕭しょう雙そう古いにしえ)-тай гэрлэсэн.
• Да овогт татвар эм (大まさる氏し)
  • Линьхай шяньжү (臨海りんかい縣けん主ぬし), төрсөн нэр нь Чаншоу (長壽ちょうじゅ), 8 дахь охин: Бохайгийн Да Лицю (大力だいりき秋あき), Сяо Гу (蕭しょう古いにしえ)-тай гэрлэсэн.
• Эх нь тодорхойгүй
  • Елюй Фубаонү (耶律佛ふつ寶たから奴やつ, 988-?), ууган хөвүүн
  • Елюй Шуси (耶律屬ぞく思おもえ, 1017-?), 5 дахь хөвүүн
  • Елюй Зонжянь, лючэн жүн ван (柳城やなしろ郡ぐん王おう 耶律宗むね簡; ?-1050), 7 дахь хөвүүн

Өмнөх Елюй Шянь

Их Ляо Улсын Хаан 982 - 1031

Дараах Елюй Жигу