De Born vun Schaap wiesen.

{{Stubben}}
{{Taxobox
|TAXON=Schaap
|TAXONL=Ovis orientalis aries
|BILD=Schafe_Bergweide.jpg
|BILDB= Twee Huusschape
|Dominio=
|Regnum=
|Subregnum=
|Superdivisio=
|Superphylum=
|Divisio=
|Phylum=
|Subdivisio=
|Subphylum= 
|Superclassis=
|Seria=
|Classis= 
|Subclassis=
|Infraclassis=
|Superordo=
|Ordo= 
|Subordo=  
|Familia= [[Hoorndregers]] (Bovidae)
|Subfamilia= [[Zegen]] (Caprinae)
|Genus= Schaap (Ovis)
|Species=Wildschaap (Ovis orientalis)
|Subspecies= Huusschaap (Ovis orientalis aries)
|BESCHREVEN_DÖR=[[Carl von Linné|Linnaeus]], 1758
|UTSTORVEN=
}}
[[Bild:Schapen De Zilk.JPG|right|300px|thumb|Schaapen, in De Zilk in de Nedderlannen]]
Dat '''Schaap''', wat as anner [[Veehtüüch]] bi us as [[Huusdeert]] in de [[Bueree|Landweertschop]] holen warrt (up [[Latiensche Spraak|latiensch]]: ''Ovis orientalis aries''), stammt vun dat wille [[Mufflon]] af. In de [[Steentiet]] hefft de Minschen anfungen, de willen Deerter in to fangen un up to tehn. In de Geschicht vun de Minschheit speelt dat Schaap en Rull vunwegen sien [[Melk]], sien [[Wull]] un sien [[Fleesch]].

== Naams för dat Schaap ==
Dat Heken vun dat Schaap warrt „Buck“ nömmt, dat Seken is dat „Auschaap“. Junge Schaap sünd de Lämmer. Schaap könnt tein bit twölf, mitunner ok 20 Johr oolt weern. Na Öller un Geslecht weert de Schaap so ünnerscheden:

* [[Lamm]]: Schaap, de nich öller sünd, as een Johr.
* Tittlamm: En Lamm, wat noch an dat Auschaap sien Titten hangt. Tominnst acht Weken oolt, man nich öller as sess Maanden. Gifft ganz hell Fleesch.
* Mastlamm: En Lamm, wat hööchstens een Johr oolt is. Hett bloß en beten Fett in sien düüsterrosa Fleesch.
* [[Hamel]] oder Bötel: Dat Heken, wenn dat tominnst en Johr oolt is un [[Kastratschoon|versneden]], un dat Seken, wat noch nich lammt hett. Hamelfleesch smeckt deftig un is düüsterroot. Dat is fast un mit Fettstriepen dörhen. 
* Auschaap oder Zibb: dat is dat Seken, wenn dat öller is, as een Johr. Tomeist is dor dat Mudderschaap mit meent, wat in de [[Tucht]] bruukt warrt. 
* Aulamm (ook Zifflamm, Zipplamm): dat sünd Schaap, de noch keen Lämmer kreegen hebbt.
* Buck: Dat Heken, wenn dat nich versneden is un öller, as een Johr. Dat Fleesch smeckt streng, man dat gifft Lüüd, de möögt dat geern eten. 

Ut de [[Melk]] ward [[Kees|Schaapskees]] mookt. Een Grupp vun Schaap nöömt sik 'n Koppel oder Küdd Schaap. 

== Wie de Minschen an dat Schaap kamen sünd ==
Dat gifft Schaaprassen mit’n korten Steert un annere mit’n langen. Fröher hefft de Lüde dacht, de Schaap mit’n korten Steert (as de [[Heidsnuck]]) stammen vun dat [[Europääsch Mufflon|Europääsche Mufflon]] af un de mit’n langen Steert (as dat  [[Merinoschaap]]) kemen vun dat [[Urial]] (Orientaalsch Steppenschaap) vun her. Hüüt is avers klaar, dat all Schaaprassen, de in’e Landweertschap en Rull speelt, bloß vun en enzig Wildschaap afstammt, un dat is dat [[Armeensch Mufflon|Armeensche Mufflon]]. 

Schaap un [[Zeeg]] höört to de öllsten Tiere, de vun’n Minschen as (Lütt)Veeh holen wurrn sünd. Schaap könnt allerhand verdregen un bruukt ok nich veel. Wat dat [[Weer]] angeiht un dat Freten, könnt se allerhand af. Dor is dat nich swaar um, Schaap to holen. Dorüm gifft dat in de ganze Welt so veel vun düsse Tieren. 

Fröh hett dat al Schaap geven, as dat  [[Zackelschaap]], wat hüdigendags  in [[Ungarn]] tohuse is. De hefft [[Hoorn (Deerten)|Höörn]], de staht liek af un sünd in sik verdreiht. Al in de [[Bronzetiet]] geev dat [[Veerhornschaap]], as dat [[Jakobsschaap]], wat hüdigendags noch tagen warrt.

== Wie veel Schaap dat woll gifft ==
Över de ganze Welt hen gifft dat woll bi 1,03 Mrd. Schaap. 40% vun jem leevt in [[Asien]]. In [[Afrika]] sünd bi 20% tohuse un in [[Ozeanien]] üm un bi 15% (besunners in [[Australien]] un [[Neeseeland]]). De Rest verdeelt sik över [[Europa]] un [[Amerika]] hen. In Europa gifft dat de meisten Schaap in [[Grootbritannien]]. Dat sünd in dat Johr [[2002]] bi 36 Mio. Stück ween. Dorgegen is dat in Düütschland mit bi 2 Mio. Schaap man tämlich minne. In de lesten Johren sünd dat in Europa vun Johr to Johr weniger Schaap wurrn. Dat hangt mit de [[Gemeensam Agrarpolitik|Gemeensame Agrapolitik]] in de [[EU]] tohopen un ok dormit, dat de Prämien un de Produktschoon ut’neen holen weert. Upfallen deit, dat mit de Schaap in Asien tomeist Wull produzeert warrt, man in Europa geiht dat üm Fleesch. Neeseeland steiht bi dat Fleesch un bi de Wull an de Topp.

== Up wat for'n Aart de Schaap in Düütschland holen weert ==
In Düütschland weert de meisten Schaap an en fasten Standoort holen. [[1994]] sünd dat mehr as 34% ween, de in Koppeln holen wurrn sünd. De Herden, de jummers to sehn sünd, hefft en Andeel vun 15,7% (Wannerherden) un 4% (Diekherden). Bi dat Holen in en Koppel warrt in'n Dörsnitt mit 5-10 Aulämmer up en ha rekent. Dor könnt denn noch mol 10-15 Lämmer tokamen. 

== Wo de Schaap hüdigendags för bruukt weert ==
[[Bild:Rhoenschaf.jpg|thumb|[[Rhöönschaap]] up en Wisch mit Aaftbööm]]
In Europa weert tomeist Fleeschrassen holen. De wichtigste Twieg vun de Scheeperee is dor de Lämmermast bi. Dat weer nich ummer so: Bit to’n Anfang vun de 1950er Johren güng dat in Düütschland besunners üm de Wull. Man  [[Kattuun]] un [[Chemie|cheemsche]] Fasern hefft de Schaapwull denn an’e Kant schaven un so güng dat vun de 1950er Johren af an up de Fleeschproduktschoon to. Bit dorhen harr de Wull 90% vun den Verdeenst bi de Scheeperee utmaakt un de Lämmer bröchen denn noch mol 10%, man hüdigendags is dat just annersrüm. [[1950]] hett en [[Kilogramm]] Wull 4,50 [[Düütsche Mark]] köst, hüüt sünd dat bloß noch bi 0,5-0,75 Euro. 

Denn gifft dat ok noch de Schaapsmelk, as bi dat [[Oostfreesch Melkschaap|Oostfreesche Melkschaap]] un dat Fell, as bi de Lämmer vun dat [[Karakulschaap]].

In [[Düütschland]] weert de [[Landschaap]] för de Landschopspleeg bruukt. Se hölpt, dat de [[Woold]] nich allens towassen deit un dat de [[Heid (Landschop)|Heid]] in Form un Funktschoon bestahn blifft. Besunners wichtig sünd de Schaap ok för de Dieken. Se pedd mit jem ehre Treed den Unnergrund fast un hölpt dorto, dat de Dieken nich breken doot. 

== Wie de Lämmer up’e Welt kaamt ==
[[Bild:Ovis orientalis aries.jpg|thumb|Neeboren Lamm in de Eihüll]]
De [[Aulamm|Aulämmer]] sünd fruchtbor na de Saison oder ok buten de Saison. Tomeist bückt se in [[Harfst]], man wenn se buten de Saison fruchtbor sünd, bückt se ok in annere Johrestieden. Binnen 21 Dage sünd se jummers dree Dage fruchtbor. Dregen doot se denn bi 5 Maanden (in’n Dörsnitt bi 150 Daag), man dat is mank de verscheden Rassen en beten verscheden. 

== Süken vun dat Schaap ==
* [[Blautungensüük|Blautungensüke]]
* [[Neurobrucellose]]
* [[Klauenrott]]
* [[Q-Fever]]
* [[Muul- un Klauensüük|Muul- un Klauensüke]]
* [[Pseudotuberkolose]]
* [[Scrapie]] (Draversüke)

== Schaaprassen ==
[[Bild:Heidschnucken.jpg|thumb|Heidsnucken]]
[[Bild:Geschecktes milchschaf.jpg|thumb|Scheckig [[Oostfreesch Melkschaap]]]]
[[Bild:Lleyn sheep.jpg|thumb|Lleyn-Schaap – en Schaaprass ut Wales]]
[[Bild:Ovis orientalis aries 'Skudde' (aka).jpg|thumb|[[Skudde]]]]
[[Bild:Cameroon sheep.jpg|thumb|[[Kamerunschaap]]]]
[[Bild:Gotlandsk pelsfaar.jpg|thumb|[[Gotlandschaap]]]]

Kiek ok bi: [[List vun de Schaaprassen]]

De Schaaprassen weert indeelt na de Aart, wie se bruukt weert:
* Wullschaap
** Fein-, Misch- un Groffwullschaap
* Wull- un Fleeschschaap (Dubbelbruukrass])
* Fleeschschaap
* Melkschaap
* Pelzschaap

Wat de Tucht angeiht, weert de Rassen so updeelt:
* Landschaaprassen:
** Mischwullen düütsche Land- un Heideschaap: [[Heidsnuck]], [[Beynthemer Landschaap]]
** Slichtwullen düütsche Landschaap: [[Bargschaap]], [[Rhöönschaap]], [[Oostfreesch Melkschaap]]
** Slichtwullen Landschaap in den Rest vun Europa
** Mischwullen Steppenschaap: Fettsteertschaap
* Merinoschaap:
** Merinofeinwullschaap
** Merinolangwullschaap
** Düütsche Merinoschaap
* Fleeschschaap:
** Engelsche Fleeschschaap: Lincoln, Leicester, Suffolk
** Franzöösche Fleeschschaap: [[Berrichon du Cher|Berrichon du Cher]], [[Ile de France (Schaap)]]
** Hollannsche Fleeschschaap: [[Texelaar]]
** Düütsche Fleeschschaap: Swartkopp, [[Wittkopp]]

Dat Schaap, wat in Düütschland an’n meisten holen warrt, is dat Merinoschaap mit bi 30% vun de Schaap alltohopen. Ok dat Swartkopp-Fleeschschaap is wiethen to sehn un ok Krüzungen twuschen de verscheden Rassen.

== Böker ==
* David Kennard: ''A shepherd’s watch – through the seasons with one man and his dogs''. Headline, London 2004, ISBN 0-7553-1235-X (en Johr in’t Leven vun en modernen engelschen Schaapbuern)
* Hans Hinrich Sambraus: ''Farbatlas Nutztierrassen''. Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3219-2 (250 Rassen in Woort un Bild)
* Gerhard Fischer, Hugo Rieder, Regina Kuhn, Fridhelm Volk: ''Schafe – das Fotobuch für die Praxis''. Ulmer, Stuttgart 2004, ISBN 3-8001-4229-5 
* Günther Dierichs: ''Schäfereikalender''. Ulmer, Stuttgart, ISBN 3-8001-4656-8 
* Christina Peter, Georg Erhardt: ''Ein Schaf gleicht dem anderen!? Die genetische Vielfalt der Schafe Europas im Fokus der Molekulargenetiker''. In: Spiegel der Forschung 23 (2006), Heft 1/2, S. 76-82 ([http://geb.uni-giessen.de/geb/volltexte/2007/3992/ Volltext])

Allens Hoochdüütsch, up Platt is nix över Schaap rutkamen.

== Kiek ok ==

* [[Scheperee]]

== Weblinks ==
* [http://g-e-h.de/geh-raku/schafe/rabescha.htm Schaaprassen, de meist utstorven sünd]

[[Kategorie:Söögdeerten]]
[[Kategorie:Bueree]]
[[Kategorie:Veehtucht]]