Welsh (taal): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Label: Handmatige ongedaanmaking |
1 (onbereikbare) link(s) aangepast en 0 gemarkeerd als onbereikbaar) #IABot (v2.0.9.5 |
||
(31 tussenliggende versies door 6 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 22:
| onderschrift2 = Percentage Welshsprekenden ([[2011]])
}}
[[File:Hay-on-Wye_sign.jpg|thumb|Tweetalig Welsh-Engels bord]]
[[Bestand:WIKITONGUES- Sandra speaking Welsh.webm|thumb|Een spreker van het Welsh]]
[[File:Bangor_bilingual_station_crossing_sign.jpg|thumb|Tweetalig Welsh-Engels bord]]
Het '''Welsh'''{{Efn|Alternatieve Nederlandse benamingen zijn Kymrisch<ref>{{Citeer web| url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010825867:mpeg21:p035|title=Taalverwarring in Europa kan nog veel groter. "Trouw". Meppel, 06-02-1988.|website=delpher.nl|bezochtdatum=23 oktober 2021}}</ref>, Wallisch<ref>{{Citeer web| url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011236482:mpeg21:p012|title=Diepgaande studie over het werk van de vergeten dichter Campbell. "De tijd". Amsterdam, 07-07-1973|website=delpher.nl|bezochtdatum=23 oktober 2021}}</ref> en Wels.<ref>{{Citeer web| url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010821737:mpeg21:p015|title=Driehonderd tweetaligen in Friesland. "Trouw". Meppel, 14-04-1993|website=delpher.nl|bezochtdatum=23 oktober 2021}}</ref>}} (''Cymraeg'', {{Audio|Cymraeg.ogg|/kəmˈraːi̯ɡ/}}) is een [[Keltische talen|Keltische taal]], die gesproken wordt in [[Wales]]. Daar is het Welsh samen met het [[Engels]] de [[officiële taal|bestuurstaal]] en de [[voertaal]] in het onderwijs.<ref name="ReferenceC">{{Citeer web| url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-11934239|title='Historic' assembly vote for new Welsh language law|website=www.bbc.co.uk|date=2010-12-07|bezochtdatum=23 oktober 2021|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210831000730/https://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-11934239|archiefdatum=2021-08-31|dodeurl=nee}}</ref> Samen met het [[Bretons (taal)|Bretons]] en het uitgestorven [[Cornisch]] vormt het Welsh de [[Britse talen|Britse]] tak van de Keltische taalfamilie. De taal heeft ongeveer 750.000 sprekers.<ref name="ReferenceA" /> Dat komt neer op zo'n 19 procent van de Welshe bevolking.
==Gebruik==
Het Welsh is de Keltische taal met het hoogste aantal sprekers. Bij een classificatie in 2023 door de [[UNESCO|Unesco]] werd de taal gerangschikt als potentieel kwetsbaar. Dat wil zeggen dat nieuwe generaties de taal nog steeds aanleren als [[moedertaal]], maar dat het gebruik ervan in het openbare leven beperkt is. Het is daarmee de enige Keltische taal die niet als bedreigd geldt.<ref name="ReferenceB" />
Volgens de [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] volkstelling van 2021 wordt Welsh gesproken door 17,8 procent van de inwoners van Wales. Beperkte kennis van het Welsh (bv. enkel begrijpen) is aanwezig bij ongeveer 5,2 procent van de bevolking.<ref name="ReferenceD">{{Citeer web| url=https://www.gov.wales/welsh-language-wales-census-2021-html|title=Welsh language in Wales (Census 2021)|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230727041151/https://www.gov.wales/welsh-language-wales-census-2021-html|archiefdatum=2023-08-05|date=2022-12-06| website=www.gov.wales|bezochtdatum=25 februari 2023|taal=en}}</ref> Uit het jaarlijks bevolkingsonderzoek van 2022 bleek dat in Wales 29,7 procent van de bevolking Welsh kon spreken. 14,8 procent gaf aan de taal dagelijks te gebruiken.<ref>{{Citeer web|title=Welsh language data from the Annual Population Survey: July 2021 to June 2022|date=2012-10-25|url=https://www.gov.wales/welsh-language-data-annual-population-survey-july-2021-june-2022|access-date=2023-02-25|website=gov.wales|taal=en}}</ref>
Sinds 2000 zijn leerlingen in Wales verplicht om Welsh te leren als moedertaal of als tweede taal. Het Welsh is de eerste [[onderwijstaal]] in 20 procent van de scholen in Wales.<ref>{{Citeer web| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/7885493.stm|title=Local UK languages 'taking off'|date=2009-02-12|website=www.bbc.co.uk |bezochtdatum=23 oktober 2021|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210814231437/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/7885493.stm|archiefdatum=2021-08-14|dodeurl=nee}}</ref> De [[regering van Wales]] heeft zich als doel gesteld om tegen 2050 het aantal sprekers te verdubbelen.<ref>{{Citeer web|last=Morris|first=Steven|url=https://www.theguardian.com/uk-news/2017/dec/18/wales-launches-strategy-to-double-number-of-welsh-speakers-by-2050|title=Wales launches strategy to double number of Welsh speakers by 2050|date=2017-12-18|website=www.theguardian.com|bezochtdatum=23 oktober 2021|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210831000729/https://www.theguardian.com/uk-news/2017/dec/18/wales-launches-strategy-to-double-number-of-welsh-speakers-by-2050|archiefdatum=2021-08-31|dodeurl=nee}}</ref>
In 2010 nam het [[parlement van Wales]] een wetsvoorstel aan waardoor het Welsh de officiële taal in Wales werd naast het Engels.<ref name="ReferenceC" />
Regel 97 ⟶ 99:
De allereerste geschreven bronnen in het Welsh dateren uit de [[6e eeuw]]. De taal heeft daarmee een van de langste geschreven tradities in [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Het Welsh uit die oudste periode wordt Vroegwelsh genoemd. Er zijn uit die tijd weinig teksten overgeleverd.
De vroegst bewaard gebleven tekst is een opschrift uit de [[7e eeuw]] op een grafsteen in de kerk van [[Tywyn]]
Het Oudwelsh wordt gesitueerd tussen de [[9e eeuw|9e]] en de [[11e eeuw]].<ref>{{Citeer boek |last=Koch|first=John T.|title=Celtic Culture: A Historical Encyclopedia|year=2005|publisher=ABC-CLIO|place=Santa Barbara, Calif.|page=blz. 1757|isbn=18-5109-440-7|taal=en}}</ref> Het is de periode dat de oudste Welshe [[poëzie|gedichten]] en de wetteksten van koning [[Hywel de Goede]] werden geschreven. Een aantal van die teksten zijn alleen in transcriptie overgeleverd in latere handschriften, zoals ''[[Y Gododdin]]''.
Regel 104 ⟶ 106:
===Middelwelsh===
Tussen de [[12e eeuw|12e]] en de [[14e eeuw]] spreekt men van Middelwelsh. Uit die eeuwen zijn er meer geschreven bronnen overgeleverd dan uit welke andere periode dan ook. Het is de taal van bijna alle overgebleven vroege manuscripten van de [[Mabinogion]], een belangrijke verzameling [[middeleeuwse literatuur|middeleeuwse prozateksten]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.britannica.com/topic/Mabinogion| title=Mabinogion|website=www.britannica.com |access-date=23 oktober 2021|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211030082453/https://www.britannica.com/topic/Mabinogion|archiefdatum=2021-10-30|dodeurl=nee}}</ref> De verhalen zelf zijn weliswaar al veel ouder
Met de opkomst van het [[Engels]] in de [[late middeleeuwen]] nam het gebruik van het Welsh af. Toch bleef de taal een belangrijke taak vervullen in het openbare leven als bestuurs- en cultuurtaal. Voor sprekers vandaag is Middelwelsh nog steeds te begrijpen, zij het met een zekere inspanning.
===Nieuwwelsh===
Nieuwwelsh wordt onderverdeeld in twee perioden. Tussen de [[14e eeuw|14e]] en de [[16e eeuw]] spreekt men van Vroegnieuwwelsh. Het was onder meer de taal van de dichter [[Dafydd ap Gwilym]]. Het moderne Welsh begint met de [[Bijbelvertaling]] van [[William Morgan (Bijbelvertaler)|William Morgan]] in [[1588]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.britannica.com/biography/William-Morgan-Welsh-bishop |title=William Morgan |website=www.britannica.com |access-date=2021-10-23|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210818121248/https://www.britannica.com/biography/William-Morgan-Welsh-bishop|archiefdatum=2021-08-18|dodeurl=nee}}</ref> Net zoals bij de [[King James Version|King James Bible]] en de [[Statenbijbel]] was de vertaling belangrijk voor de ontwikkeling van de [[standaardtaal]].
In de [[19e eeuw]] werden de eerste uitgebreide woordenboeken in het Welsh uitgegeven. Het werk van vroege [[Lexicograaf (beroep)|woordenboekmakers]] als [[Daniel Silvan Evans]] is van cruciaal belang geweest voor de taalkundige documentatie en beschrijving van de Welshe taal.<ref>{{Citeer web |url=https://biography.wales/article/s-EVAN-SIL-1818 |titel=Evans, Daniel Silvan (1818-1903), cleric, translator, editor, and lexicographer|first=Richard Edmund|last=Hughes|bezochtdatum=2024-08-04 |werk=biography.wales|taal=en}}</ref> Moderne woordenboeken zoals de ''[[Geiriadur Prifysgol Cymru]]'' zijn schatplichtig aan hun werk.
In de tweede helft van de [[19e eeuw]] onderging [[Wales]] een snelle [[industrialisatie|industrialisering]], die gepaard ging met [[immigratie]], [[verstedelijking]] en de opkomst van een nieuwe [[werkende klasse|arbeidersklasse]]. Het isolement van [[Wales]] werd doorbroken door de aanleg van spoorwegen. Daardoor steeg het aantal [[Engels (hoofdbetekenis)|Engelstaligen]] ten opzichte van het aantal Welshsprekers.▼
▲In de tweede helft van de
=== Vandaag ===
[[Bestand:Defnyddiwch eich Cymraeg - Use your Welsh - geograph.org.uk - 488577.jpg|thumb|Een reclamebord voor lessen Welsh]]
Na de [[Eerste Wereldoorlog]] bleef het aantal sprekers dalen als gevolg van de sociaal-economische problemen in Wales. In
De regering van Wales spant zich vandaag in om de verspreiding van het Welsh te bevorderen. Sedert het eind van de [[20e eeuw]] is het aantal sprekers weer langzaam aan het stijgen.<ref>{{Citeer web| url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-45611374|title='Encouraging' survey suggests rise in Welsh language speakers|date=2018-09-18|website=www.bbc.com|bezochtdatum=23 oktober 2021|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210817023721/https://www.bbc.com/news/uk-wales-45611374|archiefdatum=2021-08-17|dodeurl=nee}}</ref> Er bestaan tegenwoordig veel scholen en universiteiten, die zowel in het Welsh als het Engels lesgeven. Alle overheidsdiensten in Wales zijn tweetalig. Er zijn kranten, tijdschriften en radiozenders in het Welsh, en sinds 1982 bestaat er ook de Welshtalige omroep [[S4C]].
Regel 135 ⟶ 141:
{| class="wikitable ta-center"
|+vergelijking met andere Indo-Europese talen
! colspan="
! colspan="5" |[[Kentum- en satemtalen|satemtalen]]
! rowspan="2" |[[Proto-Indo-Europees|Proto-<br />Indo-<br />Europees]]
! rowspan="2" |vertaling
|-
! <small>Welsh</small>|| <small>[[Oudiers]]</small>|| <small>[[Latijn]]</small>|| <small>[[Oudgrieks|Grieks]]</small>|| [[Gotisch (taal)|<small>Gotisch</small>]]
!<small>[[Tochaars]]</small>|| [[Oudarmeens|<small>Armeens</small>]]|| <small>[[Litouws]]</small>|| [[Oudkerkslavisch|<small>Kerk-<br />slavisch</small>]] || <small>[[Avestisch]]</small>|| <small>[[Sanskriet]]</small> |-
| brawd || bráthair ||frater|| phrátēr || brōþar
|pracar|| ełbayr || brolis ||bratrŭ ||brātar |bhrā́tṛ
|*bʰréh₂tēr || broer
|-
| ci || cú ||canis||kúōn|| hunds
|ku|| šun || šuo || sǫka ||spā | śvā́
|*ḱwṓn || hond
Regel 155 ⟶ 164:
|déka
|taihun
|śäk
|tasn
|dešimt
Regel 163 ⟶ 173:
|tien
|-
| drws || dorus ||foris|| thúra|| daur
|twere|| duṙn || durys || dvorŭ || dvarəm||dvā́r |*dʰwṓr || deur
|-
Regel 171 ⟶ 182:
|mḗn
|mēnōþs
|mañ
|amis
|mėnuo
Regel 179 ⟶ 191:
|maand
|-
| newydd || núa ||novus||néos|| niujis
|ñu|| nor || naujas || novŭ || nava|| náva |*néwos || nieuw
|}
Regel 570 ⟶ 583:
=== Nieuwvormingen ===
In tegenstelling tot het [[Engels (hoofdbetekenis)|Engels]] heeft het Welsh vanaf de [[renaissance]] een [[Taalpurisme|taalpuristische]] stroming gekend. Het Welsh maakt aanzienlijk meer dan het Engels gebruik van [[Samenstelling (taalkunde)|samenstellingen]] en [[Afleiding (taalkunde)|afleidingen]] om nieuwe begrippen te ijken.<ref>{{Citeer boek|titel=Studies in Welsh word-formation|url=https://archive.org/details/studiesinwelshwo0000stef|voornaam=Stefan|achternaam=Zimmer|uitgever=School for Celtic Studies|datum=2000|ISBN=1-85500-188-8|taal=en}}</ref>
{| class="wikitable"
|+nieuwvormingen
Regel 2.092 ⟶ 2.105:
==Onderwijs==
Onderwijs in het Welsh wordt ''Welsh-medium education'' (''addysg cyfrwng Cymraeg'') genoemd. In 1990 werd Welsh in het onderwijs verplicht tot 14 jaar. Sinds 1999 is de leeftijd opgetrokken naar 16. Alle leerlingen in reguliere scholen leren vandaag dus Welsh van hun 5e tot hun 16e.<ref>{{Citeer web|
De eerste Welshtalige school werd in 1939 opgericht in [[Aberystwyth]] en de eerste gemeenschapsschool in [[Llanelli]] in 1949. In de jaren 60 groeide de belangstelling voor Welsh taalonderwijs, omdat men geloofde dat leerlingen op Welshtalige scholen beter presteerden.<ref name="ReferenceF">{{Citeer web|url=
Op Welshtalige scholen wordt lesgegeven in het Welsh of in combinatie met het [[Engels]]. Sommige scholen bieden [[wiskunde]] en [[natuurwetenschap|natuurwetenschappen]] aan in het Engels, omdat dat de internationale voertaal is in die vakgebieden. Andere scholen geloven dat de beste resultaten worden behaald door enkel Welsh als onderwijstaal te hanteren. Weer andere zijn van mening dat tweetaligheid het beste werkt.<ref name="ReferenceF" />
Regel 2.101 ⟶ 2.114:
==Technologie==
Zoals veel talen in de wereld is het Welsh in toenemende mate aanwezig op het internet. De [[Welsh Language Board|Bwrdd yr Iaith Gymraeg]] heeft in 2006 een gegevensbank met genormaliseerde terminologieën geopend.<ref>{{Citeer web|url=http://www.e-gymraeg.org/bwrdd-yr-iaith/termau/default.aspx?lang=en |titel=Welsh National Database of Terms |bezochtdatum=13 juli 2024|website=www.e-gymraeg.org|taal=en}}</ref> Er bestaan verschillende Welshtalige [[gebruikersomgeving|gebruikersomgevingen]], zoals voor [[Windows XP]], [[Windows Vista]], [[Windows 7]], [[Microsoft Office]], [[Openoffice.org|Open Office]] en [[Mozilla Firefox]]. [[Wikipedia]] heeft een Welshe versie sinds 2003 en [[Facebook]] sinds 2009.
In 2006 bracht de [[Welsh Language Board|Bwrdd yr Iaith Gymraeg]] programmatuur uit die het gebruik van voorspellende tekstinvoer mogelijk maakt om Welshe tekstberichten te verzenden. In 2009 werd de [[Samsung|Samsung S5600]] gelanceerd, de eerste [[mobiele telefoon]] met een [[gebruikersomgeving]] en [[T9]] in het Welsh. Er zijn ook verschillende [[applicatie|applicaties]] voor [[iPhone]] in het Welsh ontwikkeld.<ref>{{Citeer web| url=http://news.bbc.co.uk/local/northwestwales/hi/people_and_places/newsid_9348000/9348217.stm|title=First Welsh game app for iPhone launched|website=www.bbc.co.uk|date=10 januari 2011|bezochtdatum=7 juli 2024|taal=en}}</ref>
Regel 2.132 ⟶ 2.145:
* {{en}} [https://www.bbc.co.uk/sounds/play/live:bbc_radio_cymru BBC Radio Cymru]
* {{en}} [https://www.ethnologue.com/language/cym Ethnologue]
* {{en}} [https://
* {{en}} [https://www.bbc.co.uk/wales/learnwelsh/index.shtml Learn Welsh (BBC)]
* {{en}} [https://www.s4c.cymru/en/ Sianel 4 Cymru (S4C)]
Regel 2.138 ⟶ 2.151:
* {{en}} [https://gov.wales The Welsh Government]
* {{en}} [https://www.welshlanguagecommissioner.wales The Welsh Language Commissioner]
* {{en}} [http://www.e-gymraeg.org/bwrdd-yr-iaith/termau/default.aspx?lang=en The Welsh National Database of Terms]
* {{en}} [https://en.wal.unesco.org/countries/united-kingdom-great-britain-and-northern-ireland/languages/welsh World Atlas of Languages]
Regel 2.160 ⟶ 2.174:
* {{en}} {{Citeer boek |last=Watkins|first=T. Arwyn|title=The Celtic Languages|publisher=Routledge|location=London|date=1993|isbn=0-415-01035-7}}
* {{en}} {{Citeer boek |last=Williams|first=Stephen Joseph|title=A Welsh Grammar|publisher=University of Wales Press|location=Cardiff|date=1993|isbn=0-7083-0737-X}}
* {{en}} {{Citeer boek |last=Zimmer|first=Stefan|title=Studies in Welsh word-formation|url=https://archive.org/details/studiesinwelshwo0000stef|publisher=School of Celtic Studies|location=Dublin|date=2000|isbn=1-85500-188-8}}
== Noten ==
{{Notelist}}
|