bij

Nederlands

honingbij

Uitspraak

• Geluid:  bij    (hulp, bestand)
• IPA: / bɛi / (1 lettergreep), /bɛɪ̯/, /bɛː/

Woordafbreking

• bij

Woordherkomst en -opbouw

• [A] erfwoord, in de betekenis 'insect' aangetroffen vanaf 970

afkomstig van: Middelnederlands:  bie zn  Oudnederlands:  bīa zn  Germaans: *bīōn Indo-Europees: *bʱi-, *bʱéi- (uitsluitend Europees ?)

Verwant in Germaans: West: Engels: bee (Angelsaksisch: bēo), Duits: Beie, Biene, (Oudhoogduits: bîa), Fries: bij

• [B] erfwoord, als voorzetsel aangetroffen vanaf 901

afkomstig van: Middelnederlands:  bi vz  Oudnederlands:  bī vz  Germaans: *bi

Verwant in Germaans: West: Engels: by (Angelsaksisch: bī), Duits: bei, (Oudhoogduits: bi), Fries: by (Oudfries: bi, be) Oost: Gotisch: bi

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	bij	bijen
verkleinwoord	bijtje	bijtjes

Zelfstandig naamwoord

[A] de bij v / m

1. (vliesvleugeligen) benaming voor vliegende insecten uit het geslacht Antophila  die leven van nectar en honing

   • Bijen zijn heel nuttige dieren voor de landbouwers en de fruittelers. 
   • De wilde bij is van enorm belang, zo bespaart de 'gratis arbeider' de mensheid jaarlijks miljarden euro's. Toch weten we relatief weinig van de hardwerkende insecten. Onderzoekers willen hier verandering in brengen met de eerste Nationale Bijentelling dit weekend, waarbij iedereen wordt gevraagd om in de tuin of op het balkon het aantal bijen te turven.  

   1. (in het bijzonder) honingbij Apis mellifica 

Schrijfwijzen

•  by zn  (officiële spelling tot 1864 in België en 1883 in Nederland)

Verwante begrippen

• dar, koningin
• hommel, wesp

Uitdrukkingen en gezegden

• bezige bij
  iemand die heel ijverig is

Hyponiemen

• zie bijen

Afgeleide begrippen

   

bijenarend bijenblad bijenbrood bijendans bijeneter bijenhof bijenhonig bijenhoning bijenhouder bijenhouderij bijenkap bijenkast bijenkoningin bijenkorf bijenkruid bijenorchis bijenraat bijenschans bijenstal bijensteek bijensterfte bijentaal bijenteelt bijenvolk bijenvreter bijenwas bijenzwerm

Vertalingen

    1. benaming vliegende insecten uit het geslacht Antophila   

Afrikaans: by (af) Albanees: bletë (sq) v Angelsaksisch: beo (ang) v Arabisch: نَحْلَة (ar) v (náħla) Aragonees: abella (an) v Armeens: մեղու (hy) (méghou) Birmees: ပယား (my) (pyà) Bosnisch: pčela (bs) v Bretons: gwenan (br) (groep), gwenanenn (br) v Bulgaars: пчела (bg) v Catalaans: abella (ca) v Chahuilla: 'evéexa' Cherokee: ᏩᏚᎵᏏ (chr) (wadulisi) Chinees: 蜜蜂みつばち (zh) (mìfēng) Cree: ᐋᒨ (cr) (aamoo) Deens: bi (da) g Duits: Biene (de) v, Imme (de) v (poëtisch) Engels: bee (en) Erzja: мекш (mekš) Esperanto: abelo (eo) Estisch: mesilane (et) Fins: mehiläinen (fi) Frans: abeille (fr) v Georgisch: ფუტკარი (ka) (p‘utkari) Grieks: μέλισσα (el) v (mélissa) Guarani: eiru (gn), eira rúa (gn) Hebreeuws: דבורה (he) v (dvora) Hindi: मधुमक्खी (hi) v (madhumakkhī) Hongaars: méh (hu) Ido: abelo (io) Iers: beach (ga) v IJslands: býfluga (is) v Indonesisch: lebah (id), tawon (id) Interlingua: ape (ia), apicula (ia) Italiaans: ape (it) v Japans: 蜂はち (ja) (はち, hachi), 蜜蜂みつばち (ja) (みつばち, mitsubachi) Jiddisch: בין (yi) v (bin) Khmer: ឃ្មុំ (km) (k’mum)

Koreaans: 벌 (ko) (beol) Kroatisch: pčela (hr) v Laotiaans: ເຜິ້ງ (lo) (phəng) Latijn: apis (la) v Lets: bite (lv) v Litouws: bitė (lt) v Ambonees Maleis: lebah (ms) Maltees: naħla (mt) v Mongools: зөгий (mn) Nahuatl: pipiyolli (nci) Navajo: abele Noors: bie (no) g Nynorsk: bie (nn) v Oekraïens: бджола (uk) v Perzisch: زنبور (fa) Pools: pszczoła (pl) v Portugees: abelha (pt) v Roemeens: albină (ro) v Russisch: пчела (ru) v Sanskriet: भ्रमर (sa) m, मधुलिह् (sa) m Campidanees: abi Schots-Gaelisch: seillean (gd) m Sloveens: čebela (sl) v Slowaaks: včela (sk) v Somalisch: shinni Spaans: abeja (es) v Swahili: nyuki (sw) (woordklasse 9/10) Tagalog: buboyog (tl) Tamil: தேட்குடிச்சி (ta) (tēṭkuṭicci), தேனீ (ta) (tēṉi) Telugu: తేనెటీగ (te) (tEneTIga) Thai: ภมร (th) (pámon), ภุมรี (th) (poomree) Tsjechisch: včela (cs) v Tupinambá: eíra Turks: arı (tr) Vietnamees: (con) ong (vi) (/auŋ/) Welsh: gwenynen (cy) v (groep: gwenyn) Wit-Russisch: пчала (be) v Zweeds: bi (sv) o

Bijwoord

		vnw. bijw.
voorzetselbijwoord		bij
persoonlijk		erbij
aanwijz.	nabij	hierbij
	veraf	daarbij
vragend/betrekk.		waarbij

[B] bij

1. bijwoordelijk deel van een scheidbaar werkwoord

   • bijwerken: hij werkte alle bestanden bij. 

2. prepositioneel deel van een voornaamwoordelijk bijwoord

   • erbij: hij heeft er weinig bij op te merken. 

3. op het actuele punt, op gelijke hoogte

   • Jan was weer bij met de rest van de klas. 

4. met bewustzijn (met als antoniem bewusteloos)

   • Na een lange tijd kwam de dronken man weer een beetje bij. 

Schrijfwijzen

•  by bw  (officiële spelling tot 1864 in België en 1883 in Nederland)

Voorzetsel

[B] bij

1. in de buurt van (meestal in een ondergeschikte positie)

   • De boom staat bij het huis. 

2. op de plaats behorende tot

   • De vereniging vergaderde bij de heer De Vries. 

3. tijdens, gedurende

   • bij leven was hij smid. 

4. op het moment van

   • bij het horen van deze woorden. 

5. in de omstandigheid van

   • bij nacht en ontij. 

6. in geval van

   • bij onvoldoende aanmeldingen wordt de bijeenkomst afgezegd. 

7. door, als gevolg van

   • bij toeval. 

8. in toestand van

   • bij zinnen. 
   • bij volle verstand. 

9. ergens aan toevoegen

   • Doe er maar wat extra zout bij. 
   • Hij kwam ook bij de club. 

Schrijfwijzen

•  by vz  (officiële spelling tot 1864 in België en 1883 in Nederland)

Hyponiemen

   

daarbij dichtbij dichterbij dichtstbij erbij hierbij kortbij naastbij nabij naderbij stabij vlakbij voorbij waarbij

Afgeleide begrippen

   

behalve bijbaan bijbaantje bijbedoeling bijbehoren bijbehorend bijbenen bijbetalen bijblijven bijbrengen bijdehand bijdrage bijdragen bijeen bijgaand bijgebouw bijgeloof bijgerecht bijgevolg bijgieten bijgoochem bijholte bijhouden bijhuis bijkans bijkantoor bijkeuken bijklank bijklussen bijknippen bijkomen bijkomend bijlage bijleg bijleggen bijles bijlichten bijlopen bijna bijnaam bijnier bijpassen bijpassend bijplaneet bijrijder bijrivier bijrol bijschaven bijschrift bijschrijven bijschuiven bijslag bijsluiten bijsmaak bijspringen bijstaan bijstand bijstellen bijsturen bijtekenen bijtijds bijtoon bijtrekken bijval bijvallen bijverdienste bijvoegen bijvoet bijvoorbeeld bijwerk bijwerken bijwerking bijwijlen bijwonen bijwoord bijzaak bijzetten bijziend bijzijn bijzin bijzit bijzitten bijzon bypass laag-bij-de-gronds schout-bij-nacht

Gangbaarheid

• Het woord bij staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "bij" herkend door:

99 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.

Meer informatie

• Zie Wikipedia voor meer informatie.

Fries

Uitspraak

• IPA: /bɛi̯/

Woordherkomst en -opbouw

• Afgeleid van het Oudfriese bē

Zelfstandig naamwoord

bij

1. (vliesvleugeligen) bij; benaming vliegende insecten uit het geslacht Antophila die leven van nectar en honing

Nedersorbisch

Uitspraak

• IPA: /bʲij/

Werkwoord

bij

1. tweede persoon enkelvoud gebiedende wijs van biś

Pools

Uitspraak

• IPA: /bʲij/

Werkwoord

bij

1. tweede persoon enkelvoud gebiedende wijs van bić

Tsjechisch

Uitspraak

• IPA: /bɪj/

Woordafbreking

• bij

Werkwoord

bij

1. informeel tweede persoon enkelvoud gebiedende wijs van het imperfectieve werkwoord bít