Travestie (gender): verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerking
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Thieu1972 (overleg | bijdragen)
moderatoren
56.795 bewerkingen
→‎Historie: vage tijdsaanduiding, 'tegenwoordig'.....
Geen bewerkingssamenvatting
 
(41 tussenliggende versies door 19 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
'''Travestie''' is het gekleed gaan op een wijze die in de betreffende plaats en tijd cultureel geldt als die van een lid van de andere [[sekse]]. Dit gaat vaak samen met andere vormen van [[genderexpressie]]. Travestie komt zowel bij mannen als vrouwen voor.<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Ho |voornaam=Michelle H. S. |titel=Queer and normal: dansō (female-to-male crossdressing) lives and politics in contemporary Tokyo |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/1683478X.2020.1756075 |jaargang=19 |tijdschrift=Asian Anthropology |datum=2020-04-02 |taal=en |nummer=2 |doi=10.1080/1683478X.2020.1756075 |issn=1683-478X |pagina's=102–118}}</ref><ref>{{Citeer boek |titel=Ways of Being Male |achternaam=Flanagan |voornaam=Victoria |medeauteurs= |taal=en |uitgever=Routledge |datum=2013 |isbn=9780203953488 |editie=1e druk |hoofdstuk=Reframing Masculinity}}</ref> Travestie kan een vorm van expressie zijn, maar ook een seksuele [[Seksueel fetisjisme|fetish]].
⚫
{{Zijbalk seksuele diversiteit}}
'''Travestie''' is het gekleed gaan (vaak samen met andere vormen van [[genderexpressie]]) op een wijze die in de betreffende plaats en tijd cultureel geldt als die van een lid van de andere [[sekse]]. Iemand die aan travestie of travestie doet heet een ''travestiet''.


⚫
Iemand die aan travestie doet, heet over het algemeen een ''travestiet''. Mannen die zich als uiting van hun [[genderidentiteit]] op glamoureuze wijze als vrouwen kleden noemt men ook wel ''dragqueens''. Vrouwen die zich op deze wijze als mannen kleden heten ''dragkings''.
Travestie komt zowel bij mannen als vrouwen voor.


Travestie is iets wezenlijk anders dan [[transgender]] zijn; een travestiet is doorgaans comfortabel met het [[Geboortegeslacht|geslacht waarmee diegene is geboren]], terwijl een transgender persoon dat niet is.<ref>{{Citeer web |url=https://www.yalemedicine.org/news/transgender-guide-terms-you-can-learn |titel=Transgender Glossary: Terms You Can Learn |achternaam=Katella |voornaam=Kathy |datum=21 maart 2022 |bezochtdatum=2024-02-14 |werk=Yale Medicine |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.transgenderinfo.be/nl/identiteit/concepten/woordenlijst |titel=Woordenlijst |datum=2023-11-05 |bezochtdatum=2024-02-14 |werk=transgenderinfo.be |uitgever=Transgender Infopunt |taal=nl}}</ref>
⚫
Mannen die zich voor openbare optredens op glamoureuze wijze als vrouwen kleden noemt men ook wel ''dragqueens''. Vrouwen die zich op deze wijze als mannen kleden heten ''dragkings''.


Het woord is heden ten dage wat verouderd. Men spreekt tegenwoordig vaker over [[crossdressing]].<ref name="Vaccaro">{{Citeer boek|last1=Vaccaro |first1=Annemarie |last2=August |first2=Gerri |last3=Kennedy |first3=Megan S. |last4=Newman |first4=Barbara M. |title=Safe Spaces: Making Schools and Communities Welcoming to LGBT Youth|publisher=[[ABC-CLIO]]|isbn=978-0-313-39368-6|year=2011|page=142|url=https://books.google.com/books?id=ZkxjSnI2e0UC&pg=PA142|quote=Cross-dresser/cross-dressing. (1) The most neutral word to describe a person who dresses, at least partially or part of the time, and for any number of reasons, in clothing associated with another gender within a particular society. Carries no implications of 'usual' gender appearance, or sexual orientation. Has replaced transvestite, which is outdated, problematic, and generally offensive since it was historically used to diagnose medical/mental health disorders.}}</ref>
== Terminologie ==
Het woord ''travestie'' is afgeleid van het Duitse ''Transvestitismus'', bedacht door de [[seksuologie|seksuoloog]] [[Magnus Hirschfeld]] en voor het eerst gebruikt in zijn standaardwerk ''Die Transvestiten. Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb'' (1910).


== Etymologie ==
[[Travestie (dichtkunst)|Travestie]] is ook een term uit de literatuur en de dichtkunst.
Het woord is rechtstreeks afgeleid van het Franse [[voltooid deelwoord]] ''travesti'', wat "gekleed als iemand van de andere sekse" betekent.<ref>[https://www.etymologiebank.nl/trefwoord/travestie etymologiebank.nl]</ref>


== Historie ==
== Historie ==
Travestie is een heel oud verschijnsel, dat al duizenden jaren voorkomt. Zo is er in het Oudtestamentische boek [[Deuteronomium]] een travestieverbod beschreven, en ook de [[Koran]] behandelt strikt [[seksespecifiek]]e kledingvoorschriften.
Travestie is een heel oud verschijnsel, dat al duizenden jaren voorkomt. Zo is er in het Oudtestamentische boek [[Deuteronomium]] een travestieverbod beschreven, en ook de [[Koran]] behandelt strikt [[seksespecifiek]]e kledingvoorschriften.


In het verleden kwam travestie bij vrouwen meer voor. Zij konden - als overlevingsstrategie - zich als man kledend en gedragend meer bereiken dan in de destijds beperkte [[rol (sociologie)|vrouwenrol]]. Een voorbeeld is [[Jeanne d'Arc]] uit het 15e-eeuwse Frankrijk. Ook het Nederlandse [[zeemanslied]] ''Daar was laatst een meisje loos'' wijst op deze praktijk. Een beroemde mannelijke travestiet was de 18e-eeuwse Franse diplomaat [[Chevalier d'Eon]]. Naar hem werd travestie vroeger ''eonisme'' genoemd.
In het verleden kwam travestie bij vrouwen meer voor. Zij konden - als overlevingsstrategie - zich als man kledend en gedragend meer bereiken dan in de destijds beperkte [[Sociale rol|vrouwenrol]]. Een voorbeeld is [[Jeanne d'Arc]] uit het 15e-eeuwse Frankrijk. Ook het Nederlandse [[zeemanslied]] ''[[Daar was laatst een meisje loos]]'' wijst op deze praktijk. Een beroemde mannelijke travestiet was de 18e-eeuwse Franse diplomaat [[Chevalier d'Éon]]. Naar hem werd mannelijke travestie vroeger ''eonisme'' genoemd.<ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/364362-oudste-portret-travestiet-ontdekt |titel=Oudste portret travestiet ontdekt |datum=2012-04-20 |bezochtdatum=2024-01-03 |werk=nos.nl |taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://hvana.nl/lees/22374/het-grote-lhbtiqa-alfabet-hoe-goed-ken-jij-de-termen |titel=Het grote LHBTIQA-alfabet – hoe goed ken jij de termen? - HvanA |bezochtdatum=2024-01-03 |werk=hvana.nl |taal=nl}}</ref>


[[Bestand:Bundesarchiv Bild 183-1983-0121-500, Berlin, Bar "Eldorado".jpg|thumb|De homo-uitgaansgelegenheid ''Eldorado'' aan de [[Motzstraße]] in Berlijn, die bekendstond om de travestieoptredens (foto uit 1932)]]
[[Bestand:Bundesarchiv Bild 183-1983-0121-500, Berlin, Bar "Eldorado".jpg|thumb|De homo-uitgaansgelegenheid ''Eldorado'' aan de [[Motzstraße]] in Berlijn, die bekendstond om de travestie-optredens (foto uit 1932)]]
Travestie is sinds de 19e eeuw een vast onderdeel van de [[homocultuur]], waarin talrijke travestieartiesten of ''dragqueens'' zijn die optreden in homo-uitgaansgelegenheden en bij homo-evenementen. Zo waren er in het [[Berlijn]] van de jaren 20 zaken die internationaal bekendstonden om de travestieoptredens, zoals het ''Eldorado'' aan de [[Motzstraße]].
Travestie is sinds de 19e eeuw een vast onderdeel van de [[homocultuur]], waarin travestie-artiesten of ''dragqueens'' optreden in uitgaansgelegenheden en bij evenementen voor homo's. Zo waren er in het [[Berlijn]] van de jaren 1920 uitgaansgelegenheden die internationaal bekend stonden om de travestie-optredens, zoals het ''Eldorado'' aan de [[Motzstraße]].


=== Geschiedenis in Nederland ===
In Nederland traden in de jaren 50 de "freules Van Pothoven tot Ruigenhoek" op in de sociëteit van het [[Nederlandse Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit COC|COC]]. In de jaren 60 kon men voor meer professionele travestieoptredens terecht in de nachtclub [[Madame Arthur]] aan de Korte Leidsedwarsstraat en voor amateurtravestieten in de gelijknamige bar in de [[Warmoesstraat (Amsterdam)|Warmoesstraat]]. Madame Arthur was ook de naam van een musical uit 1985 met extravagante travestie-acts van [[Jos Brink]] en [[Frank Sanders]], die medio jaren 90 weer een soortgelijk stuk brachten onder de naam ZZinderella.<ref>Jos Versteegen, ''Roze Amsterdam. Een culturele gids'', Bloemendaal 1998, p. 58-59.</ref>
In Nederland traden in de jaren 1950 de "freules Van Pothoven tot Ruigenhoek" op in de sociëteit van het [[Nederlandse Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit COC|COC]] in Amsterdam. In de jaren 1960 kon men voor professionele travestie-optredens terecht in de nachtclub [[Madame Arthur]] aan de Korte Leidsedwarsstraat en voor amateurtravestieten in de gelijknamige bar in de [[Warmoesstraat (Amsterdam)|Warmoesstraat]]. In 1985 werd de musical ''Madame Arthur'' uitgevoerd met travestie-acts van [[Jos Brink]] en [[Frank Sanders]]. Dezelfde twee brachten medio jaren 1990 een soortgelijke musical uit, [[ZZinderella]].<ref>Jos Versteegen, ''Roze Amsterdam. Een culturele gids'', Bloemendaal 1998, p. 58-59.</ref>


⚫
Omroep [[Veronica TV (HMG)|Veronica]] zond van 1995 tot 1997 ''[[De Travestieshow]]'' uit, gepresenteerd door [[Robert ten Brink]] en met [[Nickie Nicole]] als juryvoorzitter.<ref>NRC.nl: [http://www.nrc.nl/nieuws/1995/06/17/presentator-robert-ten-brink-ik-ben-heel-fatsoenlijk-7271338-a1242303 Presentator Robert ten Brink: Ik ben heel fatsoenlijk], 17 juni 1995</ref> In 1997 werd travestietencafé [[De Lellebel]] opgericht, gevestigd in de [[Utrechtsestraat (Amsterdam)|Utrechtsestraat]] in Amsterdam. Voorbeelden van bekende dragqueens zijn [[Divine (acteur)|Divine]] en [[Chi Chi LaRue]] uit de VS en voor Nederland [[Vera Springveer]], [[Hellun Zelluf]], [[Richard Dreise|Agnetha Immergeil]], [[Rose Murphy (dragqueen)|Rose Murphy]], [[Nickie Nicole]], [[Dolly Bellefleur]] en [[Diva Mayday]].
In [[1993]] baarde [[Maarten 't Hart]] opzien door in het openbaar onder de naam ''Maartje 't Hart'' op het [[Boekenbal]] te verschijnen. Deze [[Uit de kast komen|coming-out]] deed hij zonder zijn vrouw erin te kennen. Nadien gaf hij als zodanig een interview aan ''[[Opzij (tijdschrift)|Opzij]]'' waarin hij, in navolging van hetgeen hij jaren eerder in zijn boek 'De vrouw bestaat niet' al had geopperd, denigrerende uitspraken deed over het [[radicaal feminisme]].


⚫
''[[RuPaul's Drag Race]],'' de sinds 2009 uitgezonden Amerikaanse [[talentenjacht]]show voor travestieten, vormde wereldwijd een impuls voor de showtravestie. Onder meer in Amsterdam ontstonden hierdoor diverse zogeheten "drag-huizen". Dit zijn kleine groepen van jongere travestie-artiesten onder leiding van een ervaren oudere "drag-moeder". In Amsterdam waren er in 2015 ongeveer tien van dergelijke drag-huizen, met het House of Hopelezz als bekendste voorbeeld. In New York bestaan zulke drag-huizen al enkele decennia, waar ze vooral opvang boden voor arme zwarte homo- en transjongeren.<ref>Gerrit Jan Wielinga, "Drag House Showdown: Superball", in: Gay News, nr. 282, februari 2015, p. 24-27.</ref> In 2020 werd een Nederlandstalige spin-off van ''RuPaul's Drag Race'' uitgezonden onder de naam ''[[Drag Race Holland]]''.
⚫
Deze showtravestie kreeg landelijke bekendheid toen [[Veronica TV (HMG)|Veronica]] van 1995 t/m 1997 ''[[De Travestieshow]]'' uitzond, gepresenteerd door [[Robert ten Brink]] en met [[Nickie Nicole]] als juryvoorzitter.<ref>NRC.nl: [http://www.nrc.nl/nieuws/1995/06/17/presentator-robert-ten-brink-ik-ben-heel-fatsoenlijk-7271338-a1242303 Presentator Robert ten Brink: Ik ben heel fatsoenlijk], 17 juni 1995</ref> In 1997 kwam er onder de naam [[De Lellebel]] een nieuw en nog steeds bestaand travestietencafé in de Utrechtsestraat in Amsterdam. Voorbeelden van bekende dragqueens zijn [[Divine (acteur)|Divine]] en [[Chi Chi LaRue]] uit de VS en voor Nederland [[Vera Springveer]], [[Hellun Zelluf]], [[Richard Dreise|Agnetha Immergeil]], [[Rose Murphy (travestie-act)|Rose Murphy]], [[Nickie Nicole]], [[Dolly Bellefleur]] en [[Diva Mayday]].

⚫
De sinds 2009 uitgezonden [[talentenjacht]]show voor travestieten ''[[RuPaul's Drag Race]]'' vormde wereldwijd een impuls voor de showtravestie. Onder meer in Amsterdam ontstonden hierdoor diverse zogeheten "drag-huizen". Dit zijn kleine groepen van jongere travestie-artiesten onder leiding van een ervaren oudere "drag-moeder". In Amsterdam waren er in 2015 ongeveer 10 van dergelijke drag-huizen, met het House of Hopelezz als bekendste voorbeeld. In New York bestaan zulke drag-huizen al enkele decennia, waar ze vooral opvang boden voor arme zwarte homo- en transjongeren.<ref>Gerrit Jan Wielinga, "Drag House Showdown: Superball", in: Gay News, nr. 282, februari 2015, p. 24-27.</ref>


== Klassieke onderverdeling ==
== Klassieke onderverdeling ==
Regel 31: Regel 29:
[[Bestand:Travestie.jpg|thumb|Travestiet in huiselijke kring]]
[[Bestand:Travestie.jpg|thumb|Travestiet in huiselijke kring]]
[[Bestand:Kingsporch.jpg|thumb|Een theatergroep, bestaande uit acht drag kings]]
[[Bestand:Kingsporch.jpg|thumb|Een theatergroep, bestaande uit acht drag kings]]
Travestieten kan men ongeveer verdelen in de volgende categorieën:
Travestieten kan men ongeveer verdelen in de volgende categorieën:{{Bron?||2023|07|31}}:
* Travestie door vrouwen om een mannenberoep te kunnen uitoefenen, zoals matroos of soldaat. Bijvoorbeeld [[Aal de Dragonder]]. Sinds de [[vrouwenemancipatie]] is dit tegenwoordig vrijwel niet meer nodig.
* Travestie door vrouwen om een mannenberoep te kunnen uitoefenen, zoals matroos of soldaat. Bijvoorbeeld [[Aal de Dragonder]] of de hierboven genoemde Jeanne d'Arc. In landen waar vrouwen de vrijheid hebben het beroep uit te oefenen dat zij wensen, is dit niet meer nodig.
* Travestieten die proberen het uiterlijk van een vrouw te imiteren en dit niet doen voor seksuele opwinding of ander fetisjisme: dit noemt men ook wel [[crossdressing]].
* Travestieten die proberen het uiterlijk van een vrouw te imiteren en dit niet doen voor [[seksuele opwinding]] of ander [[Fetisjisme (antropologie)|fetisjisme]]: dit noemt men ook wel [[crossdressing]].
* Travestieten die zich ook buiten uiten als travestiet. Sommige travestieten gaan naar speciale [[uitgaan]]sgelegenheden voor travestieten, zoals café [[De Lellebel]] in Amsterdam.
* Travestieten die zich vooral tijdens uitgaan laten zien, in speciale [[uitgaan]]sgelegenheden voor travestieten, zoals café [[De Lellebel]] in Amsterdam.
* Showtravestieten die optreden in [[Theater (kunstvorm)|theater]] en [[Film (cinematografie)|film]]. Deze noemt men ook wel ''dragqueens'' en het beeld dat in de [[pers (media)|media]] vaak wordt gepresenteerd is op deze uitbundige travestieten gebaseerd. Vroeger was het theater een vrijplaats voor travestieten. In veel [[cultuur|culturen]] is dat nog steeds het geval.
* Showtravestieten die optreden in [[Theater (kunstvorm)|theater]] en [[Film (cinematografie)|film]]. Deze noemt men ook wel ''dragqueens'' en het beeld dat in de [[pers (media)|media]] vaak wordt gepresenteerd is op deze uitbundige travestieten gebaseerd. Vroeger was het theater een vrijplaats voor travestieten. In veel [[cultuur|culturen]] is dat nog steeds het geval.
* Travestierollen in theater, film en [[opera (muziek)|opera]], waarbij het minder gaat om transgenderproblematiek dan om persoonsverwisselingen die onderdeel zijn van de [[plot]].
* Travestierollen in theater, film en [[opera (muziek)|opera]], waarbij het minder gaat om transgenderproblematiek dan om persoonsverwisselingen die onderdeel zijn van de [[plot]].

Travestieten worden tegenwoordig onder de parapluterm [[transgender]]s gerekend.{{Bron?|Welk verband houdt travestie met genderidentiteit en waar blijkt.dat uit?|2019|04|19}}


== Verkleedgedrag ==
== Verkleedgedrag ==
[[Bestand:Red hair on bed.jpg|thumb|Travestiet met een rode pruik]]
[[Bestand:Red hair on bed.jpg|thumb|Travestiet met een rode pruik]]
Bij mannelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor vrouwen bestemde [[kleding]], [[make-up]], vrouwelijke [[sieraad|sieraden]], vrouwelijke [[schoen]]en (bijvoorbeeld hoge hakken), [[pruik]]en, kunstmatige [[borst]]en en soms ook het afplakken van de [[penis]].
Travestie uit zich bij mannen in het dragen van voor vrouwen bestemde [[kleding]], [[make-up]], vrouwelijke [[sieraad|sieraden]], vrouwelijke [[schoen]]en (bijvoorbeeld hoge hakken), [[pruik]]en, kunstmatige [[borst]]en en soms ook het afplakken van de [[penis]].


Bij vrouwelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor mannen bestemde kleding, mannelijke schoenen, geen make-up, kort [[Haar (zoogdier)|haar]] en het zo plat mogelijk maken van de borsten.
Bij vrouwelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor mannen bestemde kleding, mannelijke schoenen, geen make-up, kort [[Haar (zoogdier)|haar]] en het zo plat mogelijk maken van de borsten.
Regel 50: Regel 46:
Een travestiet is een persoon die zich bij tijd en wijle verkleedt en voordoet als iemand van het andere geslacht. De meeste travestieten voelen zich er in het algemeen goed bij: het is een essentieel onderdeel van hun [[Gender (sekse)|genderidentiteit]].
Een travestiet is een persoon die zich bij tijd en wijle verkleedt en voordoet als iemand van het andere geslacht. De meeste travestieten voelen zich er in het algemeen goed bij: het is een essentieel onderdeel van hun [[Gender (sekse)|genderidentiteit]].


De motieven van travestieten lopen echter nogal uiteen. Het verkleden of 'kleden als' kan gericht zijn op [[seksualiteit|seksuele opwinding]] of [[seksueel fetisjisme]]. Dat laatste wordt in de psychologie [[fetisjistisch transvestitisme]] genoemd. Sommige travestieten voelen zich lid van de andere sekse, dan is er sprake van een voorportaal voor [[transseksualiteit]] of een [[Transgenderisme|transgenderidentiteit]].
De motieven van travestieten lopen echter uiteen. Het verkleden of 'kleden als' kan gericht zijn op [[seksualiteit|seksuele opwinding]] of [[seksueel fetisjisme]]. Dat laatste wordt in de psychologie [[fetisjistisch transvestitisme]] genoemd. Sommige travestieten voelen zich lid van de andere sekse, dan is er sprake van een voorportaal voor [[transseksualiteit]] of een [[Transgender|transgenderidentiteit]].


Travestie doet zich ook voor in de vorm van het feit dat men het gewoon geweldig vindt af en toe even uit de dagelijkse rol te vallen en zich anders voor te doen dan hij (of zij) daadwerkelijk is.
Travestie doet zich ook voor als het af en toe uit de dagelijkse rol te vallen en zich anders voor te doen dan men daadwerkelijk is.


Ook komt het voor - zeker in niet-Westerse kringen - als uiting van [[homoseksualiteit]]. Men verwart of verwisselt dan de eigen [[sekse]]rol met die van de [[heteroseksualiteit|heteroseksuele]] partner (die men verbeeldt te zijn) van het andere geslacht dan dat waar men zelf toe behoort en op valt.
Ook komt het voor – zeker in niet-westerse kringen – als uiting van [[homoseksualiteit]]. Men verwart of verwisselt dan de eigen [[sekse]]rol met die van de [[heteroseksualiteit|heteroseksuele]] partner (die men verbeeldt te zijn) van het andere geslacht dan dat waar men zelf toe behoort en op valt. De meeste travestieten zijn echter heteroseksueel.
De meeste travestieten zijn echter heteroseksueel.

Als er grote problemen ontstaan tussen de travestiet en de omgeving, kan dat leiden tot een psychische aandoening.


== Relaties en tolerantie ==
== Relaties en tolerantie ==
Regel 64: Regel 57:
Veel mensen (vooral mannen) doen aan travestie zonder dat collega's, [[familie (verwanten)|familie]] of ander bekenden dat weten. Binnen relaties wordt vaak de travestie niet gedeeld, zodat dit vaak stiekem dient te gebeuren. Er zijn echter ook vele travestieten die ook binnen hun relatie hun voorkeur kunnen beleven. Veelal speelt de travestie zich binnenshuis af.
Veel mensen (vooral mannen) doen aan travestie zonder dat collega's, [[familie (verwanten)|familie]] of ander bekenden dat weten. Binnen relaties wordt vaak de travestie niet gedeeld, zodat dit vaak stiekem dient te gebeuren. Er zijn echter ook vele travestieten die ook binnen hun relatie hun voorkeur kunnen beleven. Veelal speelt de travestie zich binnenshuis af.


Aangezien travestie zich nog veelal in de taboesfeer bevindt, komen de meeste travestieten hier dan ook niet openlijk voor uit. Echter, op grote feesten en bijeenkomsten zijn er tegenwoordig vele travestieten te vinden, die zich in die gevallen vaak bijzonder extravagant kleden en kenbaar maken.
Aangezien travestie zich veelal in de taboesfeer bevindt, komen de meeste travestieten er niet openlijk voor uit. Echter, op grote feesten en bijeenkomsten zijn er tegenwoordig vele travestieten te vinden, die zich in die gevallen vaak bijzonder extravagant kleden en kenbaar maken.


Op werkplekken wordt travestie - zelfs indien het enkel in de privésfeer wordt beleefd - niet in alle gevallen getolereerd. In bepaalde gevallen, wanneer de persoon in kwestie een beroep uitoefent waarbij het [[sekse|geslacht]] van belang is, kan het zelfs leiden tot ontslag. De [[LGBT]]-beweging verzet zich daartegen. In [[Nederland]] heeft een enkele [[Federatie Nederlandse Vakbeweging|FNV]]-[[vakbond|bond]] schuchter de belangenbehartiging van travestieten op werkplekken op zich genomen.
Op werkplekken wordt travestie – zelfs indien het enkel in de privésfeer wordt beleefd – niet in alle gevallen getolereerd. In bepaalde gevallen, wanneer de persoon in kwestie een beroep uitoefent waarbij het [[sekse|geslacht]] van belang is, kan het zelfs leiden tot ontslag. De [[LGBT]]-beweging verzet zich daartegen. In [[Nederland]] heeft een enkele [[Federatie Nederlandse Vakbeweging|FNV]]-[[vakbond|bond]] schuchter de belangenbehartiging van travestieten op werkplekken op zich genomen.


In [[1983]] werd op voorspraak van de [[Vereniging van Nederlandse Gemeenten|VNG]], [[Anton Verschoor]], [[genderpsycholoog]] en de [[Nederlandse Genderstichting]] in geheel Nederland het travestieverbod uit de [[Gemeentelijke verordening|Algemene Plaatselijke Verordening]] geschrapt.{{Bron?||2011|10|28}}
In [[1983]] werd op voorspraak van de [[Vereniging van Nederlandse Gemeenten|VNG]] in geheel Nederland het travestieverbod uit de [[Gemeentelijke verordening|Algemene Plaatselijke Verordening]] geschrapt.<ref>{{Citeer web |url=https://sekswerkerfgoed.nl/travestieten-en-transgenders-in-de-nederlandse-prostitutie/ |titel=Travestieten en transgenders in de Nederlandse prostitutie |achternaam=Altink |voornaam=Sietske |datum=1 november 2014 |bezochtdatum=2024-02-14 |werk=Prostitutie.nl |uitgever=Sekswerkerfgoed |taal=nl-NL}}</ref>


== Bekende travestieten ==
== Bekende travestieten ==
Regel 74: Regel 67:
<!-- Personen in deze lijst dienen een eigen artikel te hebben of er dient een bron toegevoegd te worden waaruit blijkt dat het gerechtvaardigd is dat ze een eigen artikel op Wikipedia kunnen hebben -->
<!-- Personen in deze lijst dienen een eigen artikel te hebben of er dient een bron toegevoegd te worden waaruit blijkt dat het gerechtvaardigd is dat ze een eigen artikel op Wikipedia kunnen hebben -->
* [[Maria van Antwerpen]], Nederlandse die in de 18de eeuw zich vaak als man verkleedde
* [[Maria van Antwerpen]], Nederlandse die in de 18de eeuw zich vaak als man verkleedde
* [[Jeanne d'Arc]], was geen echte travestiet, maar verkleedde zich wel als ridder en het feit dat ze zich als man had verkleed was een van de redenen dat ze op de brandstapel werd gezet
* [[Walter Baele]] als het typetje [[Rosa (televisieprogramma)|Rosa]]
* [[Walter Baele]] als het typetje [[Rosa (televisieprogramma)|Rosa]]
* [[Anne Bonny]], Brits pirate
* [[Anne Bonny]], Brits pirate
Regel 88: Regel 80:
* [[Eddie Izzard]], Brits komiek
* [[Eddie Izzard]], Brits komiek
* [[Brian Jones]], Brits muzikant, lid van [[The Rolling Stones]]
* [[Brian Jones]], Brits muzikant, lid van [[The Rolling Stones]]
* [[Terry Jones]] (speelde in de [[Monty Python]]groep het vaakst de vrouwenrollen)
* [[Vladimir Luxuria]], Italiaans politicus die zich als vrouw verkleedt. Eerst openlijk transseksuele lid van het [[Europees Parlement]]
* [[Vladimir Luxuria]], Italiaans politicus die zich als vrouw verkleedt. Eerst openlijk transseksuele lid van het [[Europees Parlement]]
⚫
* [[Rose Murphy (dragqueen)|Rose Murphy]], Nederlandse dragqueen welke is verkozen tot miss Travestie 2009 en zich inzet voor de Nederlandse showtravestie in het algemeen
* [[Liza Minnelli]] als het personage [[Sally Bowles]] in ''[[Cabaret (1972)|Cabaret]]''
⚫
* [[Rose Murphy (travestie-act)|Rose Murphy]], Nederlandse dragqueen welke is verkozen tot miss Travestie 2009 en zich inzet voor de Nederlandse showtravestie in het algemeen
* [[Nickie Nicole]], bekend personage uit het Amsterdamse uitgaansleven en tv-personage
* [[Nickie Nicole]], bekend personage uit het Amsterdamse uitgaansleven en tv-personage
* [[Adriana la Noy]], Nederlandse, verkleedde zich als matroos
* [[Adriana la Noy]], Nederlandse, verkleedde zich als matroos
* [[Envy Peru]], winnaar van het eerste seizoen van ''[[Drag Race Holland]]''
* [[Mary Read]], Brits pirate
* [[Mary Read]], Brits pirate
* [[Richenel]], Nederlands discozanger
* [[Richenel]], Nederlands discozanger
* [[Dennis Rodman]], Amerikaans basketbalspeler
* [[Dennis Rodman]], Amerikaans basketbalspeler
* [[RuPaul]], Amerikaans dragqueen
* [[RuPaul]], Amerikaans dragqueen
* [[Snip en Snap]], Nederlands komisch damesduo bestaande uit [[Willy Walden]] en [[Piet Muijselaar]]
* [[Snip en Snap]], Nederlands komisch damesduo bestaande uit [[Willy Walden]] en [[Piet Muijselaar]].
* [[Vera Springveer]], Nederlandse dragqueen
* [[Vera Springveer]], Nederlandse dragqueen
* [[Vjerka Serdjoetsjka]], Oekraïense zanger en danser, populair cultfiguur in de Oostbloklanden, alter ego van [[Andrey Danylko]]
* [[Vjerka Serdjoetsjka]], Oekraïense zanger en danser, alter ego van [[Andrey Danylko]]
* [[Billy Tipton]], [[Transgenderisme|transgender]]-jazzmuzikante die zich jarenlang als man voordeed en waarvan pas na haar dood bleek dat ze een vrouw was<ref>{{Citeer web|url=http://time.com/130734/transgender-celebrities-actors-athletes-in-america/|titel=25 Transgender People Who Influenced American Culture|uitgever=[[Time (tijdschrift)|Time]]|datum=29 mei 2014|bezochtdatum=10 november 2015|taal=en}}</ref>
* [[Billy Tipton]], [[Transgenderisme|transgender]]-jazzmuzikante die zich jarenlang als man voordeed en waarvan pas na haar dood bleek dat ze een vrouw was<ref>{{Citeer web|url=http://time.com/130734/transgender-celebrities-actors-athletes-in-america/|titel=25 Transgender People Who Influenced American Culture|uitgever=[[Time (tijdschrift)|Time]]|datum=29 mei 2014|bezochtdatum=10 november 2015|taal=en}}</ref>
* [[Kelly van der Veer]], Nederlands mediapersoonlijkheid. Won in 1997 het televisieprogramma ''[[De Travestieshow]]'' alvorens in 2000 transseksueel te worden
* [[Kelly van der Veer]], Nederlands mediapersoonlijkheid. Won in 1997 het televisieprogramma ''[[De Travestieshow]]'' alvorens in 2000 als transseksueel uit de kast te komen.
* [[Edward D. Wood jr.|Ed Wood]], Amerikaans filmregisseur
* [[Edward D. Wood jr.|Ed Wood]], Amerikaans filmregisseur
* [[Hellun Zelluf]], Nederlands zanger
* [[Hellun Zelluf]], Nederlands zanger
Regel 124: Regel 115:


== Zie ook ==
== Zie ook ==
* [[Drag Queen Story Hour]]
* [[Gender (sekse)|Gender]]
* [[Gender (sekse)|Gender]]
* [[Sekse]]
* [[Sekse]]
* [[Muxe]]
* [[Muxe]]
* [[Travestie (dichtkunst)]]


== Literatuur ==
== Literatuur ==
* Magnus Hirschfeld, ''[https://archive.org/details/dietransvestiten00hirs/mode/2up Die Transvestiten. Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb]'', 1910
* Magnus Hirschfeld, ''[https://archive.org/details/dietransvestiten00hirs/mode/2up Die Transvestiten. Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb]'', 1910
* Rudolf Dekker en Lotte van de Pol, ''Vrouwen in mannenkleren. De geschiedenis van een tegendraadse traditie. Europa 1500-1800'', 1989. ISBN 9789028415577
* Rudolf Dekker en Lotte van de Pol, ''Vrouwen in mannenkleren. De geschiedenis van een tegendraadse traditie. Europa 1500-1800'', 1989. {{ISBN|9789028415577}}
* Anton Verschoor en Janke Poortinga, ''Een dubbel bestaan. Travestieten en hun omgeving'', 1990. ISBN 9789026510908
* Anton Verschoor en Janke Poortinga, ''Een dubbel bestaan. Travestieten en hun omgeving'', 1990. {{ISBN|9789026510908}}
* Paul Vennix, ''Travestie in Nederland en Vlaanderen'', 1997. ISBN 9789051665901
* Paul Vennix, ''Travestie in Nederland en Vlaanderen'', 1997. {{ISBN|9789051665901}}


== Externe links ==
== Externe links ==
⚫
{{Link portaal|LHBT}}
* [http://www.zelfhulp.be/zoek/probleem_GENDERDYSFORIE.html Franjepoot: Vereniging voor genderdysforie]
* [https://web.archive.org/web/20090719031757/http://www.zelfhulp.be/zoek/probleem_GENDERDYSFORIE.html Franjepoot: Vereniging voor genderdysforie]
* [http://www.lkgtent.nl/ Landelijke Kontaktgroep Travestie en Transseksualiteit, Nederlandse vereniging voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven]
* [https://web.archive.org/web/20140913080734/http://www.lkgtent.nl/ Landelijke Kontaktgroep Travestie en Transseksualiteit, Nederlandse vereniging voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven]
* [http://www.travestie.org/ Travestie.org, online community voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven]
* [http://www.travestie.org/ Travestie.org, online community voor travestieten, transseksuelen en allen die zich tussen man en vrouw begeven]
* [http://www.avsh.info/ Amsterdamse vereniging voor seksuele hervorming]
* [http://www.avsh.info/ Amsterdamse vereniging voor seksuele hervorming]
* [https://archive.org/details/daarwaslaatsteenmeisjeloosimages Daar was laatst een meisje loos: Vrouwen die als mannen leefden 1600-1900]
* [https://archive.org/details/daarwaslaatsteenmeisjeloosimages Daar was laatst een meisje loos: Vrouwen die als mannen leefden 1600-1900]

⚫
{{Link portaal|LHBT}}


{{Appendix|2=
{{Appendix|2=
Regel 147: Regel 139:
}}
}}
{{Commonscat|Transvestites}}
{{Commonscat|Transvestites}}
{{Navigatie LGBT}}
{{Navigatie lgbt}}
⚫
{{Navigatie seksuele diversiteit}}


[[Categorie:Transgender]]
[[Categorie:Travestie| ]]

Huidige versie van 14 feb 2024 om 18:51

Travestie is het gekleed gaan op een wijze die in de betreffende plaats en tijd cultureel geldt als die van een lid van de andere sekse. Dit gaat vaak samen met andere vormen van genderexpressie. Travestie komt zowel bij mannen als vrouwen voor.[1][2] Travestie kan een vorm van expressie zijn, maar ook een seksuele fetish.

Iemand die aan travestie doet, heet over het algemeen een travestiet. Mannen die zich als uiting van hun genderidentiteit op glamoureuze wijze als vrouwen kleden noemt men ook wel dragqueens. Vrouwen die zich op deze wijze als mannen kleden heten dragkings.

Travestie is iets wezenlijk anders dan transgender zijn; een travestiet is doorgaans comfortabel met het geslacht waarmee diegene is geboren, terwijl een transgender persoon dat niet is.[3][4]

Het woord is heden ten dage wat verouderd. Men spreekt tegenwoordig vaker over crossdressing.[5]

Etymologie

Het woord is rechtstreeks afgeleid van het Franse voltooid deelwoord travesti, wat "gekleed als iemand van de andere sekse" betekent.[6]

Historie

Travestie is een heel oud verschijnsel, dat al duizenden jaren voorkomt. Zo is er in het Oudtestamentische boek Deuteronomium een travestieverbod beschreven, en ook de Koran behandelt strikt seksespecifieke kledingvoorschriften.

In het verleden kwam travestie bij vrouwen meer voor. Zij konden - als overlevingsstrategie - zich als man kledend en gedragend meer bereiken dan in de destijds beperkte vrouwenrol. Een voorbeeld is Jeanne d'Arc uit het 15e-eeuwse Frankrijk. Ook het Nederlandse zeemanslied Daar was laatst een meisje loos wijst op deze praktijk. Een beroemde mannelijke travestiet was de 18e-eeuwse Franse diplomaat Chevalier d'Éon. Naar hem werd mannelijke travestie vroeger eonisme genoemd.[7][8]

De homo-uitgaansgelegenheid Eldorado aan de Motzstraße in Berlijn, die bekendstond om de travestie-optredens (foto uit 1932)

Travestie is sinds de 19e eeuw een vast onderdeel van de homocultuur, waarin travestie-artiesten of dragqueens optreden in uitgaansgelegenheden en bij evenementen voor homo's. Zo waren er in het Berlijn van de jaren 1920 uitgaansgelegenheden die internationaal bekend stonden om de travestie-optredens, zoals het Eldorado aan de Motzstraße.

Geschiedenis in Nederland

In Nederland traden in de jaren 1950 de "freules Van Pothoven tot Ruigenhoek" op in de sociëteit van het COC in Amsterdam. In de jaren 1960 kon men voor professionele travestie-optredens terecht in de nachtclub Madame Arthur aan de Korte Leidsedwarsstraat en voor amateurtravestieten in de gelijknamige bar in de Warmoesstraat. In 1985 werd de musical Madame Arthur uitgevoerd met travestie-acts van Jos Brink en Frank Sanders. Dezelfde twee brachten medio jaren 1990 een soortgelijke musical uit, ZZinderella.[9]

Omroep Veronica zond van 1995 tot 1997 De Travestieshow uit, gepresenteerd door Robert ten Brink en met Nickie Nicole als juryvoorzitter.[10] In 1997 werd travestietencafé De Lellebel opgericht, gevestigd in de Utrechtsestraat in Amsterdam. Voorbeelden van bekende dragqueens zijn Divine en Chi Chi LaRue uit de VS en voor Nederland Vera Springveer, Hellun Zelluf, Agnetha Immergeil, Rose Murphy, Nickie Nicole, Dolly Bellefleur en Diva Mayday.

RuPaul's Drag Race, de sinds 2009 uitgezonden Amerikaanse talentenjachtshow voor travestieten, vormde wereldwijd een impuls voor de showtravestie. Onder meer in Amsterdam ontstonden hierdoor diverse zogeheten "drag-huizen". Dit zijn kleine groepen van jongere travestie-artiesten onder leiding van een ervaren oudere "drag-moeder". In Amsterdam waren er in 2015 ongeveer tien van dergelijke drag-huizen, met het House of Hopelezz als bekendste voorbeeld. In New York bestaan zulke drag-huizen al enkele decennia, waar ze vooral opvang boden voor arme zwarte homo- en transjongeren.[11] In 2020 werd een Nederlandstalige spin-off van RuPaul's Drag Race uitgezonden onder de naam Drag Race Holland.

Klassieke onderverdeling

Miss Understood
door David Shankbone
Travestiet in huiselijke kring
Een theatergroep, bestaande uit acht drag kings

Travestieten kan men ongeveer verdelen in de volgende categorieën:[bron?]:

  • Travestie door vrouwen om een mannenberoep te kunnen uitoefenen, zoals matroos of soldaat. Bijvoorbeeld Aal de Dragonder of de hierboven genoemde Jeanne d'Arc. In landen waar vrouwen de vrijheid hebben het beroep uit te oefenen dat zij wensen, is dit niet meer nodig.
  • Travestieten die proberen het uiterlijk van een vrouw te imiteren en dit niet doen voor seksuele opwinding of ander fetisjisme: dit noemt men ook wel crossdressing.
  • Travestieten die zich vooral tijdens uitgaan laten zien, in speciale uitgaansgelegenheden voor travestieten, zoals café De Lellebel in Amsterdam.
  • Showtravestieten die optreden in theater en film. Deze noemt men ook wel dragqueens en het beeld dat in de media vaak wordt gepresenteerd is op deze uitbundige travestieten gebaseerd. Vroeger was het theater een vrijplaats voor travestieten. In veel culturen is dat nog steeds het geval.
  • Travestierollen in theater, film en opera, waarbij het minder gaat om transgenderproblematiek dan om persoonsverwisselingen die onderdeel zijn van de plot.

Verkleedgedrag

Travestiet met een rode pruik

Travestie uit zich bij mannen in het dragen van voor vrouwen bestemde kleding, make-up, vrouwelijke sieraden, vrouwelijke schoenen (bijvoorbeeld hoge hakken), pruiken, kunstmatige borsten en soms ook het afplakken van de penis.

Bij vrouwelijke travestieten uit zich dit in het dragen van voor mannen bestemde kleding, mannelijke schoenen, geen make-up, kort haar en het zo plat mogelijk maken van de borsten.

Psychologie

Jonge travestiet

Een travestiet is een persoon die zich bij tijd en wijle verkleedt en voordoet als iemand van het andere geslacht. De meeste travestieten voelen zich er in het algemeen goed bij: het is een essentieel onderdeel van hun genderidentiteit.

De motieven van travestieten lopen echter uiteen. Het verkleden of 'kleden als' kan gericht zijn op seksuele opwinding of seksueel fetisjisme. Dat laatste wordt in de psychologie fetisjistisch transvestitisme genoemd. Sommige travestieten voelen zich lid van de andere sekse, dan is er sprake van een voorportaal voor transseksualiteit of een transgenderidentiteit.

Travestie doet zich ook voor als het af en toe uit de dagelijkse rol te vallen en zich anders voor te doen dan men daadwerkelijk is.

Ook komt het voor – zeker in niet-westerse kringen – als uiting van homoseksualiteit. Men verwart of verwisselt dan de eigen sekserol met die van de heteroseksuele partner (die men verbeeldt te zijn) van het andere geslacht dan dat waar men zelf toe behoort en op valt. De meeste travestieten zijn echter heteroseksueel.

Relaties en tolerantie

Travestie heeft geen direct verband met het hebben van interpersoonlijke en emotionele relaties. Travestieten gedragen zich in het dagelijks leven doorgaans niet als travestiet.

Veel mensen (vooral mannen) doen aan travestie zonder dat collega's, familie of ander bekenden dat weten. Binnen relaties wordt vaak de travestie niet gedeeld, zodat dit vaak stiekem dient te gebeuren. Er zijn echter ook vele travestieten die ook binnen hun relatie hun voorkeur kunnen beleven. Veelal speelt de travestie zich binnenshuis af.

Aangezien travestie zich veelal in de taboesfeer bevindt, komen de meeste travestieten er niet openlijk voor uit. Echter, op grote feesten en bijeenkomsten zijn er tegenwoordig vele travestieten te vinden, die zich in die gevallen vaak bijzonder extravagant kleden en kenbaar maken.

Op werkplekken wordt travestie – zelfs indien het enkel in de privésfeer wordt beleefd – niet in alle gevallen getolereerd. In bepaalde gevallen, wanneer de persoon in kwestie een beroep uitoefent waarbij het geslacht van belang is, kan het zelfs leiden tot ontslag. De LGBT-beweging verzet zich daartegen. In Nederland heeft een enkele FNV-bond schuchter de belangenbehartiging van travestieten op werkplekken op zich genomen.

In 1983 werd op voorspraak van de VNG in geheel Nederland het travestieverbod uit de Algemene Plaatselijke Verordening geschrapt.[12]

Bekende travestieten

Films waarin travestie een centrale rol speelt

Zie ook

Literatuur

Externe links

 Portaal LHBT
Zie de categorie Transvestites van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Travestie_(gender)&oldid=67032619"