Goudhaan: verschil tussen versies

Goudhaan; IUCN-status: Niet bedreigd (2018)
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Aves (Vogels)
Orde:	Passeriformes (Zangvogels)
Familie:	Regulidae
Geslacht:	Regulus (Goudhaantjes)
	Soort
	Regulus regulus; (Linnaeus, 1758)
	Verspreidingsgebied van de goudhaan ■ broedgebied (lichtgroen) ■ permanent leefgebied (donkergroen) ■ niet-broedgebied (blauw)
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Goudhaan op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Vogels

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Huidige versie van 17 mei 2024 om 07:26

Zanggeluid van goudhaan

(download·info)

De goudhaan (Regulus regulus), vanwege zijn formaat meestal goudhaantje genoemd, is een zangvogel uit de familie van Regulidae. Het goudhaantje is een nauwe verwant van het iets grotere vuurgoudhaantje.

Kenmerken

Het goudhaantje wordt slechts 8,5 cm groot, bij een gewicht van 4 tot 7 gram. Daarmee is deze vogel de kleinste Europese vogel.

De vogel heeft een tere snavel met een neusopening die bedekt is met veerborstels. Het bruingrijsgroene verenkleed is heel dicht, met een zwart omzoomde kruinstreep, die bij het mannetje meer oranje en bij het wijfje geel is.

Voortplanting

Een goudhaantje is monogaam en na een jaar geslachtsrijp. Het vrouwtje kan tweemaal per jaar een legsel produceren, dat bestaat uit 7 tot 11 witte, grijsgewolkte eitjes, die in 12 tot 16 dagen uitgebroed worden. Het met haren en veertjes beklede komvormige nest wordt aan de rand min of meer dichtgetrokken om de warmte binnen te houden. Verreweg de meeste jongen halen de geslachtsrijpe leeftijd niet: jaarlijks sterft 80% en daardoor wordt een goudhaan gemiddeld slechts 8 maanden oud.^[2] De hoogste gerapporteerde leeftijd betrof een exemplaar dat dood gevonden werd in Marokko, 7 jaar en 7 maanden nadat hij geringd was in Winchester.^[3]

Verspreiding en leefgebied

Het goudhaantje is een broedvogel van gemengd loof- en naaldbos, met een voorkeur voor sparrenbos.^[4] Het is een trekvogel, die overwintert in Zuid-Europa.

De soort telt veertien ondersoorten:^[5]

R. r. regulus: Europa en westelijk Siberië.
R. r. teneriffae: La Gomera en Tenerife.
R. r. ellenthalerae: La Palma en Ferro.
R. r. azoricus: São Miguel.
R. r. sanctaemariae: Santa Maria.
R. r. inermis: de westelijke en centrale Azoren.
R. r. buturlini: het Krimschiereiland, Anatolië en de Kaukasus.
R. r. hyrcanus: noordelijk Iran.
R. r. coatsi: het zuidelijke deel van Centraal-Siberië.
R. r. tristis: Tiensjan gebergte.
R. r. himalayensis: van oostelijk Afghanistan tot de westelijke Himalaya.
R. r. sikkimensis: van de oostelijke Himalaya tot het noordelijke deel van Centraal-China.
R. r. yunnanensis: centraal en het zuidelijke deel van Centraal-China, noordoostelijk Myanmar.
R. r. japonensis: zuidoostelijk Siberië, noordoostelijk China, Korea en Japan.

Status

Deze kleine vogel heeft een enorm groot verspreidingsgebied dat reikt van de Britse Eilanden dwars door de naaldhoutgordel door Azië tot aan Japan; daardoor is de kans op uitsterven uiterst gering. Een grove schatting van de populatie is 98 tot 165 miljoen volwassen vogels. Voor Europa wordt het aantal broedpaartjes geschat op 20 tot 37 miljoen. De aantallen gaan achteruit. Echter, het tempo ligt onder de 30% in tien jaar (minder dan 3,5% per jaar). Om deze redenen staat het goudhaantje als niet bedreigd op de Rode Lijst van de IUCN.^[1]

Voorkomen in de Lage Landen

In Nederland en België komen goudhaantjes het gehele jaar voor. De aantallen die in de winter in Nederland waargenomen worden, vertonen sinds 1990 een geleidelijk afnemende trend van meer dan 5% per jaar. Met de broedvogels ging het tot ongeveer 2005 steeds beter, maar daarna daalden de aantallen, ook met meer dan 5% per jaar. De Sovon-telling periode 2018-2020 in Nederland kwam uit op tussen de 44.000 en 74.000 broedparen.^[6]

Trivia

Het goudhaantje staat op een in 1994 uitgegeven postzegel uit Cambodja. Met een waarde van 41 c. staat het goudhaantje op een Ierse postzegel uit 1998. Op 26 maart 2001 verscheen een uit vier Belgische postzegels bestaande serie, met het goudhaantje (frankeerwaarde 0,50 BEF), de klapekster, de kramsvogel en de ekster, die herdrukken met andere waardeaanduidingen kende. 11 oktober 2010 gaf bpost, de leidende postoperator in België, wederom een zegel met het goudhaantje uit. In Nederland verscheen in 2019 het uit 6 zegels bestaande postzegelvel Tuinvogels in Nederland, met goudhaan, pimpelmees, winterkoning, roodborst, huismus en koolmees, alle voorzien van het cijfer 1 dat in Nederland sinds 1 juli 2010 de aankoopprijs van frankeerzegels in het jaar van uitgifte aanduidt.
Goudhaantje was in Nederland een merknaam voor vacuüm verpakte gebraden haantjes.
De goudkleurige Zündapp brommer van het type 517 heeft de bijnaam 'Goudhaan'.

Galerij

Het winterkoningje
(1869), John Gerrard Keulemans
Goudhaan (mannetje)
Vrouwelijk goudhaantje

Video

Goudhaantje neemt een bad

Externe links

SoortenBank.nl beschrijving, afbeeldingen en geluid.
Geluid van Regulus regulus.
Goudhaantje in Onze vogels in huis en tuin (deel 1) van J.G. Keulemans (1869) op de Nederlandstalige Wikisource. (Keulemans noemt deze soort “winterkoningje” (Regulus cristatus) en het vuurgoudhaantje (Regulus ignicapilla) noemt hij dan weer “goudhaantje”).
Vogelbescherming.nl: Goudhaan

Voetnoten

↑ ^a ^b (en) Goudhaan op de IUCN Red List of Threatened Species.
↑ (en) Ricklefs, R E; "Sibling competition, hatching asynchrony, incubation period, and lifespan in altricial birds" in Power, Dennis M (editor) (1993). Current Ornithology vol 11. Springer, New York, p. 260. ISBN 978-0-306-43990-2.
↑ (en) Britain's smallest bird, the Goldcrest, is booming. Wildlife Extra. Geraadpleegd op 8 mei 2011.
↑ Mullarny, K. et al., 1999. ANWB Vogelgids van Europa, Tirion, Baarn. ISBN 90-18-01212-2
↑ (en) Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2021. IOC World Bird List (v11.2). Gearchiveerd op 30 mei 2023.
↑ SOVON - Verspreiding en aantalsontwikkeling van de Goudhaan in Nederland. Gearchiveerd op 31 maart 2023.

Literatuur

De grote dierenencyclopedie, (1993) Zuidnederlandse Uitgeverij N.V., Aartselaar, België. ISBN 90-243-5204-5.

Zie de categorie Regulus regulus van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[IUCN-1] (en) Goudhaan op de IUCN Red List of Threatened Species.

[2] (en) Ricklefs, R E; "Sibling competition, hatching asynchrony, incubation period, and lifespan in altricial birds" in Power, Dennis M (editor) (1993). Current Ornithology vol 11. Springer, New York, p. 260. ISBN 978-0-306-43990-2.

[3] (en) Britain's smallest bird, the Goldcrest, is booming. Wildlife Extra. Geraadpleegd op 8 mei 2011.

[anw-4] Mullarny, K. et al., 1999. ANWB Vogelgids van Europa, Tirion, Baarn. ISBN 90-18-01212-2

[5] (en) Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2021. IOC World Bird List (v11.2). Gearchiveerd op 30 mei 2023.

[6] SOVON - Verspreiding en aantalsontwikkeling van de Goudhaan in Nederland. Gearchiveerd op 31 maart 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-{{zie artikel|Zie [[Goudhaantjes (kevers)]] voor de keversoorten in de familie van de [[bladhaantjes]].}}
+{{Zie artikel|Zie [[Goudhaantjes (kevers)]] voor de keversoorten in de familie van de [[bladkevers]].}}
 {{Taxobox vogel
 | status            = LC
-| statusbron        = 2012
+| statusbron        = 2018
 | rl-id             = 22734997
-| afbeelding        = Regulus regulus.001.jpg
+| afbeelding        = Goldcrest 1.jpg
+| afbeeldingtekst   =
 | orde              = [[Zangvogels|Passeriformes]] (Zangvogels)
 | familie           = [[Regulidae]]
 | geslacht          = ''[[Goudhaantjes (vogels)|Regulus]]'' (Goudhaantjes)
 | w-naam            = ''Regulus regulus''
-| auteur            = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]]
+| auteur            = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]]
 | datum             = 1758
 | haakjes           = ja
-| species           = Regulus regulus
+| origineel         =
-| afbeeldingII      = Regulus regulus map.png
+| afbeeldingII      = RegulusRegulusIUCN.svg
+| afbeeldingIItekst =
-| afbeeldingIItekst =<div style="text-align:left;">Verspreidingsgebied. Geel:[[zomergast]]; Groen: [[standvogel]]; Blauw: [[wintergast]].</div>
+<div style="display:inline-block; text-align:initial; width:auto;">
+Verspreidingsgebied van de goudhaan
+{{legenda|#00FF00|broedgebied (lichtgroen)}}
+{{legenda|#008000|permanent leefgebied (donkergroen)}}
+{{legenda|#007FFF|niet-broedgebied (blauw)}}
+</div>
 }}
+{{Luister2|Regulus regulus - Goldcrest XC475114.mp3|Zanggeluid van goudhaan}}
-[[Bestand:Badderend goudhaantje-4962039.webm|{{largethumb}}|Een goudhaantje baddert in het water]]
-De '''goudhaan''' (meestal vanwege zijn formaat het '''goudhaantje''' genaamd) (''Regulus regulus'') is een [[zangvogel]] uit de familie van [[Regulidae]].
+De '''goudhaan''' (''Regulus regulus''), vanwege zijn formaat meestal '''goudhaantje''' genoemd, is een [[Zangvogels|zangvogel]] uit de familie van [[Regulidae]]. Het goudhaantje is een nauwe verwant van het iets grotere [[vuurgoudhaan]]tje.
 == Kenmerken ==
-Het goudhaantje wordt slechts 9 cm groot, bij een gewicht van 4 tot 7 gram. Daarmee is deze vogel, samen met het nauw verwante [[vuurgoudhaan]]tje de kleinste Europese vogelsoort.
+Het goudhaantje wordt slechts 8,5 cm groot, bij een gewicht van 4 tot 7 gram. Daarmee is deze vogel de kleinste Europese vogel.
-[[Bestand:Regulus regulus0.jpg|230px|none|thumb]]
+De vogel heeft een tere snavel met een neusopening die bedekt is met veerborstels. Het bruingrijsgroene verenkleed is heel dicht, met een zwart omzoomde kruinstreep, die bij het mannetje meer oranje en bij het wijfje geel is.
+== Voortplanting ==
+Een goudhaantje is [[Monogamie|monogaam]] en na een jaar geslachtsrijp. Het vrouwtje kan tweemaal per jaar een legsel produceren, dat bestaat uit 7 tot 11 witte, grijsgewolkte eitjes, die in 12 tot 16 dagen uitgebroed worden. Het met haren en veertjes beklede komvormige nest wordt aan de rand min of meer dichtgetrokken om de warmte binnen te houden. Verreweg de meeste jongen halen de geslachtsrijpe leeftijd niet: jaarlijks sterft 80% en daardoor wordt een goudhaan ''gemiddeld'' slechts 8 maanden oud.<ref>{{en}}Ricklefs, R E; "Sibling competition, hatching asynchrony, incubation period, and lifespan in altricial birds" in {{Citeer boek | last = Power| first =Dennis M (editor)| title = Current Ornithology vol 11| year = 1993 | location =New York | publisher = Springer | isbn = 978-0-306-43990-2 |page = 260}}</ref> De hoogste gerapporteerde leeftijd betrof een exemplaar dat dood gevonden werd in [[Marokko]], 7 jaar en 7 maanden nadat hij geringd was in [[Winchester]].<ref>{{en}}{{Citeer web|title=Britain's smallest bird, the Goldcrest, is booming|url=http://www.wildlifeextra.com/go/news/goldcrest009.html#cr|publisher=Wildlife Extra|accessdate=8 mei 2011}}</ref>
 == Verspreiding en leefgebied ==
-Het goudhaantje is een broedvogel van gemengd loof- en naaldbos, met een voorkeur voor [[spar|sparrenbos]].<ref name="anw">{{aut|Mullarny, K.}} ''et al.'', 1999. ANWB Vogelgids van Europa, Tirion, Baarn. ISBN 90-18-01212-2</ref>
+Het goudhaantje is een broedvogel van gemengd loof- en naaldbos, met een voorkeur voor [[spar|sparrenbos]].<ref name="anw">{{aut|Mullarny, K.}} ''et al.'', 1999. ANWB Vogelgids van Europa, Tirion, Baarn. {{ISBN|90-18-01212-2}}</ref> Het is een trekvogel, die overwintert in [[Zuid-Europa]].
+De soort telt veertien ondersoorten:<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2021. IOC World Bird List (v11.2).] [https://web.archive.org/web/20230530153824/https://www.worldbirdnames.org/new/ Gearchiveerd] op 30 mei 2023.</ref>
-De soort telt 14 ondersoorten:
 * ''R. r. regulus'': [[Europa (werelddeel)|Europa]] en westelijk [[Siberië]].
 * ''R. r. teneriffae'': [[La Gomera (Spanje)|La Gomera]] en [[Tenerife (Canarische Eilanden)|Tenerife]].
@@ Regel 35: / Regel 47: @@
 * ''R. r. buturlini'': het [[Krim]]schiereiland, [[Anatolië]] en de [[Kaukasus (gebied)|Kaukasus]].
 * ''R. r. hyrcanus'': noordelijk [[Iran]].
-* ''R. r. coatsi'': zuidelijk-centraal Siberië.
+* ''R. r. coatsi'': het zuidelijke deel van Centraal-[[Siberië]].
 * ''R. r. tristis'': [[Tiensjan]] gebergte.
 * ''R. r. himalayensis'': van oostelijk [[Afghanistan]] tot de westelijke [[Himalaya]].
-* ''R. r. sikkimensis'': van de oostelijke Himalaya tot noordelijk-centraal [[China]].
+* ''R. r. sikkimensis'': van de oostelijke Himalaya tot het noordelijke deel van Centraal-[[China]].
-* ''R. r. yunnanensis'': centraal en zuidelijk-centraal China, noordoostelijk [[Myanmar]].
+* ''R. r. yunnanensis'': centraal en het zuidelijke deel van Centraal-China, noordoostelijk [[Myanmar]].
 * ''R. r. japonensis'': zuidoostelijk Siberië, noordoostelijk China, [[Korea]] en [[Japan]].
 == Status ==
-Deze kleine vogel heeft een enorm groot [[verspreidingsgebied]] dat reikt van de [[Britse Eilanden]] dwars door de naaldhoutgordel door [[Azië]] tot aan [[Japan]]; daardoor is de kans op [[uitsterven]] uiterst gering. De grootte van de populatie is niet gekwantificeerd. Voor Europa wordt het aantal geschat op 30 tot 60 duizend volwassen vogels. De aantallen gaan achteruit. Echter, het tempo ligt onder de 30% in tien jaar (minder dan 3,5% per jaar). Om deze redenen staat het goudhaantje als niet bedreigd op de [[rode lijst van de IUCN]].<ref name="IUCN"/>
+Deze kleine vogel heeft een enorm groot [[verspreidingsgebied]] dat reikt van de [[Britse Eilanden]] dwars door de naaldhoutgordel door [[Azië]] tot aan [[Japan]]; daardoor is de kans op [[uitsterven]] uiterst gering. Een grove schatting van de populatie is 98 tot 165 miljoen volwassen vogels. Voor Europa wordt het aantal broedpaartjes geschat op 20 tot 37 miljoen. De aantallen gaan achteruit. Echter, het tempo ligt onder de 30% in tien jaar (minder dan 3,5% per jaar). Om deze redenen staat het goudhaantje als niet bedreigd op de [[Rode Lijst van de IUCN]].<ref name="IUCN" />
-=== Voorkomen in de [[Lage Landen]] ===
+=== Voorkomen in de Lage Landen ===
-In [[Nederland]] en [[België]] komen goudhaantjes het gehele jaar voor. De aantallen die in de winter in Nederland waargenomen worden, vertonen sinds 1990 een geleidelijk afnemende trend van meer dan 5% per jaar. Met de broedvogels ging het tot ongeveer 2005 steeds beter, maar daarna daalden de aantallen, ook met meer dan 5% per jaar.<ref>[http://www.sovon.nl/nl/soort/13140 SOVON] - Verspreiding en aantalsontwikkeling van de Goudhaan in Nederland</ref>
+In [[Nederland]] en [[België]] komen goudhaantjes het gehele jaar voor. De aantallen die in de winter in Nederland waargenomen worden, vertonen sinds 1990 een geleidelijk afnemende trend van meer dan 5% per jaar. Met de broedvogels ging het tot ongeveer 2005 steeds beter, maar daarna daalden de aantallen, ook met meer dan 5% per jaar. De [[Sovon]]-telling periode 2018-2020 in Nederland kwam uit op tussen de 44.000 en 74.000 broedparen.<ref>[https://stats.sovon.nl/stats/soort/13140 SOVON] - Verspreiding en aantalsontwikkeling van de Goudhaan in Nederland. [https://web.archive.org/web/20230331150552/https://stats.sovon.nl/stats/soort/13140 Gearchiveerd] op 31 maart 2023.</ref>
-==Trivia ==
+== Trivia ==
+* Het goudhaantje staat op een in 1994 uitgegeven postzegel uit [[Cambodja]]. Met een waarde van 41 c. staat het goudhaantje op een [[Ierland (land)|Ierse]] postzegel uit 1998. Op 26 maart 2001 verscheen een uit vier [[Belgische postzegels|Belgische postzegel]]<nowiki/>s bestaande serie, met het goudhaantje (frankeerwaarde 0,50 BEF), de [[klapekster]], de [[kramsvogel]] en de [[ekster]], die herdrukken met andere waardeaanduidingen kende. 11 oktober 2010 gaf [[bpost]], de leidende postoperator in België, wederom een zegel met het goudhaantje uit. In [[Nederland]] verscheen in 2019 het uit 6 zegels bestaande [[postzegelvel]] ''Tuinvogels in Nederland'', met goudhaan, [[pimpelmees]], [[winterkoning]], [[roodborst]], [[huismus]] en koolmees, alle voorzien van het cijfer 1 dat in Nederland sinds 1 juli 2010 de aankoopprijs van frankeerzegels in het jaar van uitgifte aanduidt.
-Het goudhaantje stond op een Belgische postzegel met frankeerwaarde van 0,50 BEF. Verder staat het Goudhaantje ook op een postzegel uit Ierland met een waarde van 41 c.
+* Goudhaantje was in Nederland een merknaam voor vacuüm verpakte gebraden haantjes.
+* De goudkleurige [[Zündapp]] brommer van het type 517 heeft de bijnaam 'Goudhaan'.
+== Galerij ==
-<center><gallery caption= "Afbeeldingen uit de eiercollectie van het [[MHNT]]">>
+<gallery widths="200px" heights="160px" style="font-size:85%">
-Regulus regulus regulus MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg|'' Regulus regulus regulus ''
+Keulemans Onze vogels 1 18.jpg|''Het winterkoningje''<br>(1869), [[John Gerrard Keulemans]]
-Regulus regulus azoricus MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg|'' Regulus regulus azoricus ''
+Regulus regulus0.jpg|Goudhaan (mannetje)
-Regulus regulus inermis MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg|'' Regulus regulus inermis ''
-Regulus regulus teneriffae MHNT.ZOO.2010.11.jpg|'' Regulus regulus teneriffae ''
+Regulus regulus.001.jpg|Vrouwelijk goudhaantje
-</gallery></center>
+</gallery>
+== Video ==
-{{Appendix|2=
+<gallery widths="250px" heights="145px" style="font-size:85%">
-{{references}}
+Badderend goudhaantje-4962039.webm|Goudhaantje neemt een bad
-;Externe links
+</gallery>
-* [http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=vogels&record=Regulus+regulus SoortenBank.nl] beschrijving, afbeeldingen en geluid
-* [http://audioblog.sonatura.com/?p=110 Sonatura] ''Regulus regulus''
+{{Appendix||2=
+== Externe links ==
+* [http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=vogels&record=Regulus+regulus SoortenBank.nl] beschrijving, afbeeldingen en geluid.
+* [http://audioblog.sonatura.com/?p=110 Geluid] van ''Regulus regulus''.
+* [[:s:nl:Keulemans_Onze_vogels_1_(1869)/18|Goudhaantje]] in ''[[Onze vogels in huis en tuin]]'' (deel 1) van [[John Gerrard Keulemans|J.G. Keulemans]] (1869) op de [[Bestand:Wikisource-logo.svg|16px|alt=klein Wikisource logootje]] [[:s:nl:Hoofdpagina|Nederlandstalige Wikisource]]. (Keulemans noemt deze soort “winterkoningje” (''Regulus cristatus'') en het vuurgoudhaantje (''Regulus ignicapilla'') noemt hij dan weer “goudhaantje”).
+* Vogelbescherming.nl: [http://www.vogelbescherming.nl/vogels_kijken/vogelgids/zoekresultaat/detailpagina/q/vogel/54 Goudhaan]
+== Voetnoten ==
+{{References}}
+== Literatuur ==
+* '''De grote dierenencyclopedie''', (1993) Zuidnederlandse Uitgeverij N.V., Aartselaar, België. {{ISBN|90-243-5204-5}}.
 }}
+{{Commonscat|Regulus regulus}}
 [[Categorie:Regulidae]]
 [[Categorie:IUCN-status niet bedreigd]]
 [[Categorie:Dier uit het Palearctisch gebied]]
-{{Link FA|en}}
-{{Link FA|sv}}