Aki (plant): verschil tussen versies

Aki (plant)
	Gesloten doosvruchten aan de boom
	Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' tweezaadlobbigen
Clade:	Malviden
Orde:	Sapindales
Familie:	Sapindaceae (Zeepboomfamilie)
Geslacht:	Blighia
	Soort
	Blighia sapida; K.D.Koenig (1806)
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Aki (plant) op Wikispecies
Portaal	Biologie

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Huidige versie van 17 mei 2024 om 22:30

De aki (Blighia sapida) is een plant uit de zeepboomfamilie.

Het is een tot 25 m hoge, groenblijvende boom met een korte, tot 1,8 m brede stam, een grijze, bijna gladde schors en een brede, dichte kroon. De afwisselend geplaatste bladeren zijn geveerd in 6-10 tegenoverstaande deelblaadjes. De deelblaadjes zijn breed-lancetvormig, gespitst, van boven glanzend groen, van onderen bleker groen en tot 30 × 16 cm groot. De gedeeltelijk tweeslachtige, 4-5 mm grote, crèmewitte, harige, sterk geurende bloemetjes groeien in tot 18 cm lange, bladokselstandige trossen. De bloemen bestaan uit vijf 5 mm lange kroonbladeren.

De vruchten groeien in grote trossen. De vrucht is een breed-peervormige, stomp driekantige, tot 13 cm lange doosvrucht. De rijp felrode of gele, bij gesloten vruchten gladde, glanzende, leerachtige schil splijt volrijp driekleppig open. De doosvrucht heeft drie kamers met drie glanzende, zwarte zaden en drie vlezige, bleekgele zaadmantels, die tevoorschijn komen als de vrucht zich opent.

Bladen in boven- en onderaanzicht
Bloeiwijze
Rijpe, opengespleten vrucht
Rijpe, open vrucht met zaden en hun zaadmantels
Deel van een rijpe vrucht met twee van de zaden (met zaadmantel) nog aangehecht
Rijpe zaden met hun zaadmantels (rugaanzicht en in overlangse doorsnede)

De zaden en onrijpe zaadmantels zijn giftig (hypoglycine) en kunnen dodelijk zijn. Alleen volrijpe, van schil en zaad ontdane zaadmantels zijn eetbaar en pas nadat de vrucht vanzelf is opengespleten. Ze hebben een nootachtige smaak. De zaadmantels zijn rauw eetbaar, maar ze worden meestal kort in melk of water gekookt om ze daarna in boter of olie te bakken en ze als kruidig ingrediënt in vis- en vleesgerechten, soepen en sauzen te gebruiken.

De aki komt oorspronkelijk uit tropisch West-Afrika en is daar een populair gewas. De plant werd naar Jamaica gebracht om als voedsel voor de slaven te dienen. Men kweekt de plant veel in het Caribisch gebied en op Jamaica is het de nationale vrucht. In het vasteland van Zuid-Amerika en in Azië ziet men de plant minder vaak. In Nederland wordt de vrucht soms ingeblikt aangeboden in toko's.

Bronnen, noten en/of referenties

Tropische Früchte, 1998, Bernd Nowak & Bettina Schulz, BLV, ISBN 3-405-15168-6
- Nederlandse vertaling: Tropische vruchten, 1999, Tirion, ISBN 90-5210-339-9
Farbatlas Exotische Früchte: Obst und Gemüse der Tropen und Subtropen, 2000, Rolf Blancke, Verlag Eugen Ulmer, ISBN 3-8001-3520-5
Pflanzen der Tropen. 323 Zier- und Nutzpflanzen, 1989, Wilhelm Lötschert & Gerhard Beese, BLV-Verlagsgesellschaft, ISBN 3-405-12988-5
- Nederlandse vertaling: Elseviers gids van tropische planten, Elsevier, ISBN 90-10-04233-2
Morton, J. 1987. Akee. p. 269–271. In: Fruits of warm climates. Julia F. Morton, Miami, FL., online versie hier

Zie de categorie Blighia sapida van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 {{Taxobox
 | type = plant
-| afbeelding =  Akee.jpg
+| afbeelding = Ackee 001.jpg
-| afbeeldingtekst = Open doosvrucht
+| afbeeldingtekst = Gesloten doosvruchten aan de boom
 | rijk = ''[[Planten|Plantae]]'' (Planten)
 | stam = ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
@@ Regel 12: / Regel 12: @@
 | familie = ''[[Sapindaceae]]'' (Zeepboomfamilie)
 | geslacht = ''[[Blighia]]''
-| w-naam =  ''Blighia sapida''
+| w-naam = ''Blighia sapida''
-| auteur = K.D.Koenig
+| auteur = [[Karl Dietrich Eberhard König|K.D.Koenig]]
 | datum = 1806
-| afbeeldingII = Ackee Flower 001.JPG
-| afbeeldingIItekst = [[Bloeiwijze]]
-| afbeeldingIII = Ackee 001.jpg
-| afbeeldingIIItekst = Gesloten doosvrucht
 }}
-De '''aki''' (''Blighia sapida'') is een tot 25 m hoge, [[groenblijvend]]e boom met een korte, tot 1,8 m brede stam, een grijze, bijna gladde [[schors]] en een brede, dichte kroon. De afwisselend geplaatste [[blad]]eren zijn geveerd in 6-10 tegenoverstaande deelblaadjes. De deelblaadjes zijn breed-lancetvormig, gespitst, van boven glanzend groen, van onderen bleker groen en tot 30 x 16 cm groot. De gedeeltelijk tweeslachtige, 4-5 mm grote, crèmewitte, harige, sterk geurende bloemetjes groeien in tot 18 cm lange, bladokselstandige trossen. De bloemen bestaan uit vijf 5 mm lange [[kroonblad]]eren.
+De '''aki''' (''Blighia sapida'') is een plant uit de [[zeepboomfamilie]].
-De vruchten groeien in grote trossen. De vrucht is een breed-peervormige, stomp driekantige, tot 13 cm lange [[doosvrucht]]. De rijp felrode of gele, bij gesloten vruchten gladde, glanzende, leerachtige schil splijt volrijp driekleppig open. De doosvrucht heeft drie kamers met drie glanzende, zwarte [[zaad (plant)|zaden]] en drie vlezige, bleekgele [[zaadmantel]]s, die tevoorschijn komen als de vrucht zich opent. De zaden en onrijpe zaadmantels zijn giftig ([[hypoglycine]]) en kunnen dodelijk zijn.
+Het is een tot 25 m hoge, [[groenblijvend]]e boom met een korte, tot 1,8 m brede stam, een grijze, bijna gladde [[schors]] en een brede, dichte kroon. De afwisselend geplaatste [[blad]]eren zijn geveerd in 6-10 tegenoverstaande deelblaadjes. De deelblaadjes zijn breed-lancetvormig, gespitst, van boven glanzend groen, van onderen bleker groen en tot 30 × 16 cm groot. De gedeeltelijk tweeslachtige, 4-5 mm grote, crèmewitte, harige, sterk geurende bloemetjes groeien in tot 18 cm lange, bladokselstandige trossen. De bloemen bestaan uit vijf 5 mm lange [[kroonblad]]eren.
-Alleen volrijpe, van schil en zaad ontdane zaadmantels zijn eetbaar en pas nadat de vrucht vanzelf is opengespleten. Ze hebben een nootachtige smaak. De zaadmantels zijn rauw eetbaar, maar ze worden meestal kort in melk of water gekookt om ze daarna in boter of olie te bakken en ze als kruidig ingrediënt in vis- en vleesgerechten, soepen en sauzen te gebruiken.
+De vruchten groeien in grote trossen. De vrucht is een breed-peervormige, stomp driekantige, tot 13 cm lange [[doosvrucht]]. De rijp felrode of gele, bij gesloten vruchten gladde, glanzende, leerachtige schil splijt volrijp driekleppig open. De doosvrucht heeft drie kamers met drie glanzende, zwarte [[zaad (plant)|zaden]] en drie vlezige, bleekgele [[zaadmantel]]s, die tevoorschijn komen als de vrucht zich opent.
-De aki komt oorspronkelijk uit tropisch [[West-Afrika]] en is daar een populair gewas. De plant werd naar [[Jamaica]] gebracht om als voedsel voor de slaven te dienen. Men kweekt de plant veel in het [[Caribisch gebied]] en op Jamaica is het de nationale vrucht. In het vaste land van [[Zuid-Amerika]] en in [[Azië]] ziet men de plant minder vaak. In Nederland wordt de vrucht soms ingeblikt aangeboden in toko's.
+<gallery>
-[[Bestand:Canned Blighia sapida (arillus) on plate.jpg|200px|thumb|left|Zaadmantels van aki]]
+.11-411-172 Akee,leaves(e-s) Bobo-Dioulasso,BF thu14nov2013-1025h.jpg|Bladen in boven- en onderaanzicht
+Ackee Flower 001.JPG|Bloeiwijze
+Akee.jpg|Rijpe, opengespleten vrucht
+.11-411-155 Akee,fruit(e-s),seed&aril Bobo-Dioulasso,BF sun10nov2013-1740h.jpg|Rijpe, open vrucht met zaden en hun zaadmantels
+.11-411-169 Akee,fruit(part),seed&aril(i-s) Bobo-Dioulasso,BF thu14nov2013-0953h.jpg|Deel van een rijpe vrucht met twee van de zaden (met zaadmantel) nog aangehecht
+.11-411-169 Akee,seed&aril(whole,LS) Bobo-Dioulasso,BF thu14nov2013-0953h.jpg|Rijpe zaden met hun zaadmantels (rugaanzicht en in overlangse doorsnede)
+</gallery>
+De zaden en onrijpe zaadmantels zijn giftig ([[hypoglycine]]) en kunnen dodelijk zijn. Alleen volrijpe, van schil en zaad ontdane zaadmantels zijn eetbaar en pas nadat de vrucht vanzelf is opengespleten. Ze hebben een nootachtige smaak. De zaadmantels zijn rauw eetbaar, maar ze worden meestal kort in melk of water gekookt om ze daarna in boter of olie te bakken en ze als kruidig ingrediënt in vis- en vleesgerechten, soepen en sauzen te gebruiken.
-{{Bronnen|
-* ''Tropische Früchte'', 1998, Bernd Nowak & Bettina Schulz, BLV, ISBN 3-405-15168-6
-** Nederlandse vertaling: ''Tropische vruchten'', 1999, Tirion, ISBN 90-5210-339-9
-* ''Farbatlas Exotische Früchte: Obst und Gemüse der Tropen und Subtropen'', 2000, Rolf Blancke, Verlag Eugen Ulmer, ISBN 3-8001-3520-5
-* ''Pflanzen der Tropen. 323 Zier- und Nutzpflanzen'', 1989, Wilhelm Lötschert & Gerhard Beese, BLV-Verlagsgesellschaft, ISBN 3-405-12988-5
-** Nederlandse vertaling: ''Elseviers gids van tropische planten'', [[Elsevier (uitgeverij)|Elsevier]], ISBN 90-10-04233-2
-* Morton, J. 1987. ''Akee''. p. 269–271. In: ''Fruits of warm climates''. Julia F. Morton, Miami, FL., online versie [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/akee.html hier]}}
-{{Commonscat|Sapindaceae}}
+De aki komt oorspronkelijk uit tropisch [[West-Afrika]] en is daar een populair gewas. De plant werd naar [[Jamaica]] gebracht om als voedsel voor de slaven te dienen. Men kweekt de plant veel in het [[Caribisch gebied]] en op Jamaica is het de nationale vrucht. In het vasteland van [[Zuid-Amerika]] en in [[Azië]] ziet men de plant minder vaak. In Nederland wordt de vrucht soms ingeblikt aangeboden in toko's.
-[[Categorie:Sapindaceae|aki]]
+[[Bestand:Canned Blighia sapida (arillus) on plate.jpg|thumb|left|Zaadmantels van aki]]
+{{Appendix|2=
+* ''Tropische Früchte'', 1998, Bernd Nowak & Bettina Schulz, BLV, {{ISBN|3-405-15168-6}}
+** Nederlandse vertaling: ''Tropische vruchten'', 1999, Tirion, {{ISBN|90-5210-339-9}}
+* ''Farbatlas Exotische Früchte: Obst und Gemüse der Tropen und Subtropen'', 2000, Rolf Blancke, Verlag Eugen Ulmer, {{ISBN|3-8001-3520-5}}
+* ''Pflanzen der Tropen. 323 Zier- und Nutzpflanzen'', 1989, Wilhelm Lötschert & Gerhard Beese, BLV-Verlagsgesellschaft, {{ISBN|3-405-12988-5}}
+** Nederlandse vertaling: ''Elseviers gids van tropische planten'', [[Elsevier (uitgeverij)|Elsevier]], {{ISBN|90-10-04233-2}}
+* Morton, J. 1987. ''Akee''. p. 269–271. In: ''Fruits of warm climates''. Julia F. Morton, Miami, FL., online versie [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/akee.html hier]
+}}
+{{Commonscat|Blighia sapida}}
+[[Categorie:Zeepboomfamilie]]
 [[Categorie:Fruit]]
 [[Categorie:Plant uit het Afrotropisch gebied|aki]]
-[[ar:أكي (فاكهة)]]
-[[ca:Ackee]]
-[[de:Akee]]
-[[en:Ackee]]
-[[es:Blighia]]
-[[fr:Blighia sapida]]
-[[ht:Aki]]
-[[ja:アキー]]
-[[kk:Аки]]
-[[koi:Аки (быдмас)]]
-[[kv:Аки (быдмӧг)]]
-[[lbe:Аки (ххяххия)]]
-[[lt:Kriaušinė bligija]]
-[[mrj:Аки (пушӓнгӹ)]]
-[[pam:Ackee]]
-[[pl:Bligia pospolita]]
-[[pt:Akee]]
-[[ru:Аки (растение)]]
-[[udm:Аки (будос)]]
-[[vi:Ackee]]