Diamant: Skilnad mellom versjonar
Sletta innhald Nytt innhald
s r2.7.2) (robot la til: ast:Diamante |
s ==Sjå òg== *Rosenstein |
||
| (20 mellomliggjande versjonar av 15 brukarar er ikkje viste) | |||
Line 1:
{{Infoboks mineral
|namn = Diamant
|kategori = [[Gedigne mineral]]
|bilete = Rough diamond.jpg
|bilettekst = Ein lett misforma åttesida diamant i matriks som er typisk for mineralet.
|formel = [[Karbon|C]]
|strunz = 01.CB.10a
|molvekt = 12,01 g/mol
|farge = Ofte gul, brun eller grå til fargelaus. Mindre ofte blå, grøn, svart, gjennomskineleg kvit, rosa, fiolett, oransje, lilla og raud.
|form = [[Åttesidig]]
|system = Isometrisk-heksotahedral ([[Kubisk krystallsystem|Kubisk]])
|tvilling =
|kløyv = 111 (perfekt i fire retningar)
|brot = [[Muslig brot|Muslig]] (skal-liknande)
|mohs = 10
|glans = [[Diamantaktig glans|Diamantaktig]]
|polert = Diamantaktig
|bryting = 2,418 (ved 500 nm)
|optisk = Isotrop
|dobbeltbryting = Ingen
|dispersjon = 0,044
|pleokroisme = Ingen
|strekfarge = fargelaus
|smeltepunkt = Trykkavhengig
|vekt = 3,511<ref name="Handbook of Mineralogy">Anthony, J.W., Bideaux, R.A., Bladh, K.W., and Nichols, M.C.; Handbook of Mineralogy: Diamond; American Mineralogical Society ([http://www.handbookofmineralogy.org/pdfs/diamond.pdf PDF (58 KB)])</ref>
|tettleik =
|transparens = Gjennomsiktig til delvis gjennomsiktig til gjennomskineleg
|kjelder =<ref name=webmin>{{cite web|publisher=WebMineral|title=Diamond|url=http://webmineral.com/data/Diamond.shtml|accessdate=22. juli 2014}}</ref>
}}
'''Diamant''' er eit [[mineral]] som i likskap med [[grafitt]] er sett saman av reint [[karbon]] og er ein av dei [[allotrope former|allotrope formene]] til karbon. I diamant er karbonatoma kovalent bundne til kvarandre i eit nettverk slik at kvart atom har binding til fire andre.
==Eigenskapar==
Diamantar er uløyseleg i alle løysemiddel og er det hardaste stoffet som finst, medan grafitt er særs bløytt. Diamantar er som regel fargelause, eller med eit blåleg til gulaktig skjer, men kan òg vere mørkebrune, oransje, raude, grøne, blå eller svarte. Dei kan vere vassklåre, men òg ugjennomsiktige på grunn av ureinleikar eller blærer. Sjølv om diamantar er det hardaste stoffet som finst, er ikkje hardleiken lik i alle retningar, og dei kan difor slipast ved hjelp av diamantpulver.
Diamantar har relativt høg tettleik og sterk glans ([[adamantin]]). Lysbrytingsindeksen er særs høg og er med på å skape eit kraftig fargespel hjå slipte diamantar. Diamantar er ikkje uknuselege og er relativt sprø. Ein kan til dømes slå av ein bit av eit hjørne om ein slår mot noko hardt, men slipte diamantar vert sjeldan knuste på grunn av forma og storleiken dei vert slipte i.
[[Fil:Brillanten.jpg|mini|venstre|Diamantar i briljantsliping.]]
==Førekomst==
Høg [[temperatur]] og høgt [[trykk]] er naudsynt for at diamantar skal verte danna, vel 4 millionar [[eininga Pascal|kPa]] (kring 40 000 [[eininga atmosfære|atm]]). Dei vert danna i i [[mantel]]en til jorda, 150-200 km ned i jordskorpa, i bergartane [[peridotitt]] eller [[eklogitt]]. Dei vert så førte til jordyta gjennom vulkanske eksplosjonsrøyrer av [[kimberlitt]] og stundom [[lamporitt]]. Diamantar er dessutan kjende frå [[meteorittar]].
Utvinning av diamantar er kjend frå [[India]] i antikken, truleg frå ca 600 f.Kr, men produksjonen herifrå er no liten. Frå 1725 tok [[Brasil]] over marknaden, då ein fann diamantar i elvegrus. Hovudproduksjonen kjem frå [[Minas Gerais]] og [[Bahia]]. [[Sør-Afrika]] er òg ein viktig produsent, og kring 50 % av verdsproduksjonen kjem frå Afrika. 1/3 av verdsproduksjonen går i dag føre seg i [[Australia]] der førekomstane vart oppdaga i 1979. Canada er forventa å utvikle seg til ein viktig produsent.
Internasjonale selskap leitar etter førekomstar i Karelen ([[Karelia]]), nordlege [[Finland]] og [[Kola]], i tillegg til [[Finnmarksvidda]] og [[Sør-Varanger]]. Det er òg funne mikrodimanatar på [[Sunnmøre]] og ved [[Gardnos]] i [[Hallingdal]], som er eit gamalt nedslagsfelt etter ein kjempemeteoritt, som danna ørsmå diamantar.
I 2003 var verdsproduksjonen for naturlege diamantar på 63,9 millionar [[karat]] industridiamantar og 73,3 millionar karat diamantar av [[edelstein]]skvalitet (1 metrisk karat = 0,2 g).
== Kjende diamantar ==
I 1905 vart den største kjende diamanten funnen. Han fekk namnet [[Cullinan-diamanten]] og var opphavleg på 3106 karat. Dei nest største er [[Excelsiordiamanten]] (Sør-Afrika, 1893), 995 karat og [[Star of Sierra Leone]] (1972), 969 karatar. Andre kjende diamantar frå Sør-Afrika er: Imperial (469 karatar), Jubilee (651 karatar), Jonker (726 karatar). Alle desse vektene gjeld den uslipte rådiamanten.
==Kunstige diamantar==
[[General Electric]] Company klarte i 1955 å framstille kunstige diamantar, og aksjane til konsernet steig på éin dag med meir enn 300 mill. dollar.
Årsproduksjonen av syntetiske diamantar er på over 500 mill. karat. Dei vert nytta i [[borekrone]]r, [[sag|sager]] og andre skjerande reiskapar. Dei industrielle diamantane er som regel gule, og fargelause, kunstige diamantar er ikkje enno kommersielt tilgjengelege.
== Bruk ==
Diamantar vert brukte som [[smykkestein|smykkesteinar]].
Diamantar vert brukte teknisk til borkroner og liknande.
==Sjå òg==
*[[
==Kjelder==
* Selbekk, Rune S. & Raade, Gunnar. (9. juni 2013). Diamant. I Store norske leksikon. Henta 23. juli 2014 frå http://snl.no/diamant.
{{fotnoteliste}}
==Bakgrunnsstoff==
{{Commons|Diamond}}
* [http://www.ioffe.ru/SVA/NSM/Semicond/Diamond/index.html Eigenskapar til diamantar]
{{Autoritetsdata}}
[[
[[
[[Kategori:Kubiske mineral]]
[[Kategori:Økonomisk geologi]]
[[Kategori:Kollisjonsmineral]]
[[Kategori:Gedigne mineral]]
[[
[[Kategori:Transparente materiale]]
| |||