McMurdo Sound
| McMurdo Sound | |||
| sund | |||
 | |||
| Land |  Antarktis
| ||
|---|---|---|---|
| Stad | Ross Dependency | ||
| - koordinatar | 77°30′S 165°00′E / 77.500°S 165.000°E | ||
| Lengd | 55 km | ||
| Administrert under | Antarktistraktaten | ||
 McMurdo Sound 77°30′S 165°00′E / 77.5°S 165°E | |||
  McMurdo Sound (Antarktis)
| |||
| Wikimedia Commons: McMurdo Sound | |||
McMurdo Sound er eit isdekt sund i Antarktis som er 55 km langt og breitt. Det knyter Rosshavet i nord til holet i Rossisen i sør via Haskell Strait.
Sundet er stort sett dekt av McMurdo isbrem. Royal Society Range stig opp frå kysten av sundet til 4 205 moh. på vestsida. Ross Island, eit historisk utgangspunkt for mange polekspedisjonar, ligg på austsida av sundet. Den aktive vulkanen Mount Erebus på 3 794 moh. dominerer Ross Island. Den største forskingabasen i Antarktis, den amerikanske McMurdo-basen, og den newzealandske Scott-basen ligg på sørsida av øya. Mindre enn 10 % av kysten av McMurdo Sound er isfri.[1]
Kaptein James Clark Ross oppdaga dette sundet, som ligg kring 1300 km frå Sørpolen i februar 1841, og kalla det opp etter løytnant Archibald McMurdo på HMS «Terror».[2] Sundet er i dag ein del av forsyningsruta for fraktefartøy og fly som landar på den flytande isen nær McMurdo-basen. McMurdo-basen har vore kontinuerleg busett sidan 1957-58 og dette har ført til stor forureining ved forureining ved Winter Quarters Bay.
Pakkisen som ligg kring kysten ved Winter Quarters Bay og andre stader i sundet er ei stor hindring for skipsfarten til stasjonane. Fartøya må derfor ha isforsterka skrog og må ofte eksorterast av kraftige isbrytarar. Dei ekstreme tilhøva gjer at det berre er eit fåtal turistar som kjem hit, medan det er langt fleire i dei meir opne farvatna kring Den antarktiske halvøya. Dei få turistane som kjem til McMurdo Sound kjem hit for den flotte naturen og det rike dyrelivet med spekkhoggarar, selar, adeliepingvinar og keisarpingvinar.
Dei kalde havstraumane i Sørishavet hindrar varmt vatn frå Stillehavet og Sør-Atlanteren å nå McMurdo Sound og andre kystfarvatn kring Antarktis. Ein bitande katabatisk vind kjem ned frå isplatået på Antarktis og mot McMurdo Sound, som er ein av dei kaldaste og mest vindfulle stadane i verda. McMurdo Sound frys til med havis, som vert over tre meter tjukk i løpet av vinteren. Om sommaren bryt pakkisen opp. Vind og straumar kan føre isen nordover i Rosshavet og få dei kalde botnstraumane til å renne over i havbassenga i verdshava. Temperaturane i løpet av dei mørke vintermånadane ved McMurdo-basen har vore så låge som -51 °C. I desember og januar, som er dei varmaste månadane, er middeltemperaturen -1 ºC.
Den strategiske rolla til isen
[endre | endre wikiteksten]McMurdo Sound var ein viktig vassveg for utforskinga av Antarktis tidleg på 1900-talet. Dei britiske polfararane Ernest Shackleton og Robert Scott bygde basane sine ved kysten av sundet og nytta desse som utgangspunkt for ekspedisjonane sine til Sørpolen. Sundet er framleis ein viktig logistisk stad i dag. Flya som transporterer mannskap og forsyningar til basane her landar på havisen ved Williams Field.
Ross Island er den sørlegaste plassen i Antarktis som er tilgjengeleg for skip. Hamna i Winter Quarters Bay er derfor den sørlegaste hamna i verda, men om skipa kan nå fram eller ikkje er avhengig av istilhøva. Om vinteren er sundet praktisk talt umogeleg for skip å segle inn i sundet på grunn av den tjukke isen. Sjølv om sommaren kan det vere vanskeleg å segle inn i sundet, og det krevs vanlegvis kraftige isbrytarar for å nå McMurdo-basen. Stundom kan derimot havstraumane og den kraftige vinden frå Antarktis drive pakkisen nord og ut i Rosshavet, slik at ein for ei lita stund får ope farvatn.
I mars 2000 braut det 282 km lange Isfjell B-15, den største som var sett til då, laus frå Rossisen i mars 2000. 27. oktober 2005 braut brått B-15 i stykke. Dette kom truleg av store havdønningar skapt av eit jordskjelv 13 000 km unna i Alaskabukta.[3] Vind- og havstraumar førte det mindre, men likevel massive, Isfjell B-15A inn i McMurdo Sound. Det enorme omfanget til B-15A, som sette seg fast i botnen av sundet, hindra ei stund utstrøyminga av pakkisen frå McMurdo Sound. I tillegg hindra det tusenvis av pingvinar tilkomst til ope vatn, som er naudsynt for at dei skal få mat. I tillegg bygde pakkisen seg opp bak isfjellet i Rosshavet og skapte ein ein nesten 150 km lang mur som hindra to fraktefartøy å nå McMurdo-basen med forsyningar. Kraftige isbrytarar vart leigd inn for å lage ei skipslei inn til basen.
Klima
[endre | endre wikiteksten]Dei polare vindane er drivkrafta bak vêrsystema som oppstår i området. Den kalde, tunge lufta frå polarplatået strøymer ned mot kysten frå høgder på over 3000 moh. Desse tørre vindane kan lett nå orkan styrke når dei kjem fram til kysten. Dei kraftigaste vindane som er registrert i Antarktis vart registrert ved kyststasjonen Dumont d'Urville i juli 1972 med ein styrke på 327 km/h (Australian Government Antarctic Division) eller 91 m/s. Dei vedvarande vindane som bles gjennom McMurdo Sound kjem mellom fjellovergangane og andre landformasjonar og skapar snøstormar som lokalt vert kalla «Herbies». Slike snøstormar kan oppstå heile året, men sidan lufta frå kontinentet er særs tørr, fører dei sjeldan med seg ny snø, men heller snø som alt er lagt på bakken. Det årlege snøfallet på Ross Island svarar til dømes berre til kring 176 mm, medan det på det indre av Antarktis er mindre enn 5 mm i året. På vestsida av McMurdo Sound finn ein òg McMurdo Dry Valleys der det sjeldan snør.
McMurdo-basen
[endre | endre wikiteksten]- Årsmiddeltemperatur: −20 °C
- Månadleg middeltemperatur: −3 °C i januar til −28 °C i august
- Mest vindfulle månader: februar og oktober
Kjelde: U.S. National Science Foundation.
Galleri
[endre | endre wikiteksten]-
Spekkhoggar -
-
Isfjell B-15A ved McMurdo Sound -
Isbrytarar 1965 -
MV «American Tern» fører forsyningar til McMurdo-basen
Sjå òg
[endre | endre wikiteksten]Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «McMurdo Sound» frå Wikipedia på engelsk, den 7. januar 2013.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- A Special Place Arkivert 2007-02-12 ved Wayback Machine., Australian Government Antarctic Division.
- Antarctic Connection.
- Antarctic New Zealand Information Sheet. Arkivert 2007-03-07 ved Wayback Machine.
- Antarktis Climate & Ecosystems: Cooperative Research Center Arkivert 2006-10-04 ved Wayback Machine.
- The Aster Project Arkivert 2011-05-15 ved Wayback Machine..
- British Antarctic Survey Arkivert 2004-12-20 ved Wayback Machine..
- Clarke, Peter; On the Ice, Rand McNally & Company 1966.
- Evolution of antifreeze glycoprotein gene frå a trypsinogen gene in Antarktis notothenioid fish,[daud lenkje] Proceedings av National Academy of Sciences of USA desember 2006.
- Field Manual for the U.S. Antarctic Program. Arkivert 2007-03-06 ved Wayback Machine.
- First Ever Voyages, Quark Expeditions[daud lenkje].
- Fresh Fish, Not Frozen[daud lenkje], Origins: Antarktis. Scientific Journeys frå McMurdo to the Pole.
- Frozen continent: Time to clean up the ice, New Zealand Herald. 6. januar 2004.
- Historical Development of McMurdo-basen i Antarktis, an Environmental Perspective Arkivert 2009-02-25 ved Wayback Machine., Department of Geography, Texas A&M University; Geochemical and Environmental Research Group, Texas A&M; Uniondale High School, Uniondale New York.
- Ice Bomb Goes Off.[daud lenkje] National Geographic.
- Icebreakers Clear Channel into McMurdo base. februar 3. 2005.
- International Association i Antarktis Tour Operations (IAAT0) Arkivert 2004-07-04 ved Wayback Machine..
- Laboratory for Applied Biotelemetry & Biotechnology Arkivert 2006-12-30 ved Wayback Machine..
- Management Plan for Antarctic Specially Protected Area (ASPA) No. 121. Arkivert 2007-03-07 ved Wayback Machine. Antarktis New Zealand.
- MCMURDO DRY VALLEYS REGION, TRANSANTARCTIC MOUNTAINS[daud lenkje], National Science Foundation
- McMurdo-basen Weather (USA Today).
- NASA's Earth Observatory Arkivert 2006-10-10 ved Wayback Machine..
- NewsRx.com
- National Public Radio
- Paint polluting Antarktis, Herald Sun; Melbourne, Australia. May 21, 2004.
- Runaway Iceberg, Reed Business Information, UK; April 16, 2005.
- U.S., Russian icebreakers open path to Antarktis base. USA Today; februar 6, 2005.
- The Guardian
- U.S. Antarktis Base at McMurdo Sound a Dump, Reuters News Agency. 29. desember 1991,
- Understanding polar weather, USA Today. May 20. 2005.
- Underwater Field Guide to Ross Island & McMurdo Sound.[daud lenkje]
- U.S. Antarctic Program.
- Where the Wind Blows Arkivert 2007-03-06 ved Wayback Machine., Anatarctic Sun. januar 28, 2001,
- Why is Antarctica so cold? i Antarctic Connection.
- ↑ Christine Elliott (May, 2005). «Antarktis, Scott-basen og its environs». New Zealand Geographer 61 (1): 68–76. doi:10.1111/j.1745-7939.2005.00005.x. Arkivert frå originalen 15. desember 2018. Henta 23. mai 2007.
- ↑ «NSF 92-134 Facts about the US Antarctic Program». National Science Foundation. 7 November 1994. Henta 23. mai 2007.
- ↑ Richard Harris (October 5, 2006). «Alaskan Storm Plays Role of Butterfly for Antarctic». National Public Radio. Henta 7. januar 2013.
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Antarktis New Zealand. Arkivert 2009-06-02 ved Wayback Machine.
- Antarktis Photo Library.
- Antarktis Sun.
- Australian Government Antarctic Division.
- British Antarctic Survey. Arkivert 2013-10-23 ved Wayback Machine.
- International Association i Antarktis Tour Operators.
- International Ice Patrol Student Section.
- National Science Foundation.[daud lenkje]
- New Zealand Antarctic Heritage Trust.