Registan

	Registan
	;
; Registan; 39°39′17″N 66°58′32″E / 39.654722222222°N 66.975555555556°E

Registan (usbekisk Регистон, Registon) var hjarta av den gamle byen Samarkand under Timuridedynastiet, som no er ein del av Usbekistan.^[1] Namnet Rēgistan (ریگستان) tyder 'sandete stad'^[2] eller 'ørken' på persisk.

Registan var eit torg der menneske samla seg for å høyra kongelege proklamasjonar og ein stad for offentlege avrettingar. Registan består av tre madrasaer pryda i muslimsk arkitektur.

Madrasaene

Dei tre madrasaene i Registan er Ulug-Beg Madrasa (1417–1420), Sher-Dor Madrasa (1619–1636) og Tilya-Kori Madrasa (1646–1660). Madrasa er ein arabisk term som tyder skule.

Ulug-Beg-madrasaen (1417–1420)

Ulug-Beg-madrasaen vart bygd av Ulug-Beg under Timuridedynastiet. Han har ein godt pryda iwan som vender seg mot torget. Hyrna er flankert av høge minaretar. Mosaikkpanelet over inngangsbogen til iwanen er dekorert med geometriske stiliserte ornament. Bygningen består av ein moské, førelesingsrom og fleire hyblar til studentar (hujras), og midt inni bygningen finn ein eit firkanta gardsrom.^[3] Opphavleg var Ulug-Beg Madrasa ein bygning med to etasjar med fire kuppelforma darskhonaer (førelesningsrom) i hyrna.

Ulug-Beg-madrasaen (persisk مدرسه الغ بیگ) var ein av dei beste presteskaps universiteta i den muslimske verda på 1400-talet. Abd al-Rahman Jami, den store persiske diktaren, mystikaren og undervisaren studerte her.^[4] Under styret til var Ulug-Beg madrasaen eit senter for læring, sjølv underviste han her.

Sher-Dor-madrasaen (1619–1636)

På 1600-tallet gav herskaren av Samarkand, Yalangtush Bakhodur, ordre om bygginga av Sher-Dor (persisk: شیردار)^[5] og Tillya-Kori (persisk: طلاکاری) madrasaene. Sher-Dor står tvert over Ulug-Beg-madrasaen. På iwanen kan ein sjå to mosaikkar av ein tiger med ei stigande sol på ryggen, som er den spesielt interessante skildringa deira av levande lekam og bruk av persiske motiv.

Tilya-Kori-madrasaen (1646–1660)

Ti år seinare stod Tilya-Kori-madrasaen ferdig. Tilya-Kori, persisk طلاکاری, tyder 'forgylt'. Det var ikkje berre ein høgskule med hyblar for studentar, men også ein stor masjid (moské). Den har ein hovudfasade i to etasjar og eit stort gardsrom kransa av hyblar, i tillegg til galleri langs aksane.^[6] Moskébygningen ligg i den vestlege delen av gardsplassen. Hovudsalen i moskéen er rikeleg forgylt.

Galleri

Bilete av Registan med dei tre madrasaene. Frå venstre: Ulug-Beg, Tilya-Kori og Sher-Dor.
Foto: Ekrem Canli
Ulug-Beg Madrasa.
Foto: Gilad Rom
Sher-Dor Madrasa.
Foto: Gilad Rom
Tilya Kori Madrasa.
Ulug-Beg Madrasa med utsikt over gardsrommet.
Ein tiger på iwanen til Sher-Dor Madrasa.
Eit bilete av Tilya Kori Madrasa frå 1800-talet.
Foto: Sergej Prokudin-Gorskij

Andre bygningar

Mausoleumet til Shaibani

Aust for Tilya-Kori-madrasaen ligg mausolumet til Shaibani som vart bygt på 1500-talet. Den røynlege grunnleggjaren av Shaibani-makta var Muhammad Shaibani som var sonesonen til Abu'l-Khayr Khan. I 1500, med støtte frå Tsjagataikhanatet, då basert i Tasjkent, erobra Muhammad Shaibani Samarkand og Bukhara frå dei siste timuridiske herskarane. Grunnleggjaren av dynastiet vende seg dinest mot velgjerarane sine og tok i 1503 Tasjkent. Han okkuperte Khiva i 1506, og i 1507 slo han ned på Merv (Turkmenistan), austlege Persia og vestlege Afghanistan. Shaibaniane stansa framrykkinga til safavidane, som i 1502 hadde beseira Akkoyunlu (Aserbajdsjan). Muhammad Shaibani var ein leiar av nomadiske usbekarar. I laupet av dei påfylgjande åra slo dei seg i hovudsak ned i oasar i Sentral-Asia.

Handelsdomen Tsjorsu

Handelsdomen Tsjorsu (1785) ligg rett bak Sher-Dor.

Mausoleumet til Shaibani.
Handelsdomen Tsjorsu.

Kjelder

↑ «Samarkand – Crossroad of Cultures», UNESCO World Heritage Centre (på engelsk), henta 17. mars 2023
↑ «Registan Square | World Heritage Journeys of Europe», visitworldheritage.com, henta 17. mars 2023
↑ «Ulugh Beg Madrasa of Samarkand, Uzbekistan», Asian Architecture (på engelsk), henta 18. mars 2023
↑ Mukminova, RG (2007). «The role of Islam in education in Central Asia in the 15th–17th centuries». STUDIES ON CENTRAL ASIA Nuova Serie. 1 87: 155–161. JSTOR 25818118.
↑ orientalarchitecture.com, «Sher-Dor Madrasa, Bukhara, Uzbekistan», Asian Architecture (på engelsk), henta 18. mars 2023
↑ «Tilya-Kori Madrasa, Samarkand, Uzbekistan», Asian Architecture (på engelsk), henta 18. mars 2023

Denne artikkelen bygger på «Registan» frå Wikipedia på engelsk, den 18. mars 2023.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Registan

Shebl Ebaid (2012). «Muhammad Shaybani Khan's coffin: New light on the monument». doi:10.1080/05786967.2012.11834714.

[1] «Samarkand – Crossroad of Cultures», UNESCO World Heritage Centre (på engelsk), henta 17. mars 2023

[2] «Registan Square | World Heritage Journeys of Europe», visitworldheritage.com, henta 17. mars 2023

[3] «Ulugh Beg Madrasa of Samarkand, Uzbekistan», Asian Architecture (på engelsk), henta 18. mars 2023

[4] Mukminova, RG (2007). «The role of Islam in education in Central Asia in the 15th–17th centuries». STUDIES ON CENTRAL ASIA Nuova Serie. 1 87: 155–161. JSTOR 25818118.

[5] rientalarchitecture.com, «Sher-Dor Madrasa, Bukhara, Uzbekistan», Asian Architecture (på engelsk), henta 18. mars 2023

[6] «Tilya-Kori Madrasa, Samarkand, Uzbekistan», Asian Architecture (på engelsk), henta 18. mars 2023

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]