Velling

Risvelling (congee).

Velling (av norrønt vellingr) er ein tynn graut eller tjukk suppe av gryn eller mjøl. Ein kan laga velling med vatn, mjølk eller ei liknande væske, og ulike typar korn, som bygg, havre, hirse, kveite, mais og ris, eller andre planteprodukt, som eikenøtter, kastanjar, sago og potet.

Oversyn

Graut og velling er og har vore ein utbreidd type kvardagskost. Dei gamle grekarane og dei romerske plebeiarane kunne ha det som basiskost med olje, grønsaker og salt fisk til. I eldre norsk kosthald kunne ein eta velling tre-fire gongar dagleg. Ein kunne til dømes eta velling med sild eller flesk.

I risdyrkande område er risvelling eller rissuppe utbreidd, og finst i ei rekkje variantar. Dei blir ofte kalla congee, eit ord avleidd frå tamil. På mandarin heiter retten zhōu og på kantonesisk jūk. Lokalt kan ein også laga desse rettane med andre kornslag. Risvelling er utbreidd som frukostrett.

I tradisjonelt maisdyrkande område kan ein laga velling av masa, eller maisdeig. Denne retten er kjend som atole og kan serverast varm eller kald.

Variantar

I norsk mattradisjon har ein laga mange typar velling med meieriprodukt, som myse, saup og surprim. Klotvelling, kleppvelling, kromvelling eller kleppsuppe er kokt på mjølk og har deigklumpar i.

Galleri

• 
  Arroz caldo, filippinsk risvelling med tilapia.
• 
  Maisvelling i Kamerun.
• 
  Risvelling med gingko og tilbehøyr servert vedGrand Hyatt hotell i Guangzhou.
• 
  Hirsevelling seld på gata i Ferké i Elfenbeinskysten.
• 
  Ei norsk jente får velling og smørbrød ved den svenske grensestasjonen Maunu i desember 1944 etter den tyske tvangsevakueringa av Finnmark.

Velling i kulturen

Velling er ein typisk fattigmannskost som også ofte blir rekna som god for helsa og fordøyinga. Hippokrates rosa byggvelling som sunnare enn brød. Ifølgje buddhistisk tradisjon skal Buddha ha anbefalt risvelling som god for kroppen og mot svolt og tørste og i Yāgu Sutta.

I engelskspråkleg kultur er velling – gruel – særleg kjend frå Charles Dickens sine skildringar frå Oliver Twist (1838), der arbeidshuset der ein huser fattige og foreldrelause har «ein utømeleg tilgang på vatn» og «små mengder havremjøl.» Når Oliver ber om litt meir, blir han straffa.

• 
  'Vellingetaren' (1650-1675) av Jacob Jordaens.
• 
  Oliver asking for more, illustrasjon til Oliver Twist.
• 
  «Mr Punch wrapped up in blankets in front of the fire, eating gruel and suffering from influenza.» Etter ein illustrasjon av J. Leech for bladet Punch.
• 
  Frukosten (1866) av Amalia Lindegren.
• 
  'Vellinga' (La bouillie, 1872) av William-Adolphe Bouguereau.

Kjelder

• Toussaint-Samat, Maguelonne (2009). The History of Food. Sett om av Anthea Bell. 

• Denne artikkelen bygger på «Gruel» frå Wikipedia på engelsk, den 18. juni 2019.