Veire la font de Crosada

{{1000 fondamentals}}
{{Dialècte Provençau}}

[[imatge:carte croisade.png|thumb|500px|right|Mapa de las crosadas (''Larousse de 1922'')]]

Lei '''Crosadas''' son un ensems d'expedicions militaras realizadas entre lei sègles XI e XIII a l'apèu de la papautat per reconquistar lei Luòcs Sants conquistats o menaçats per lei Musulmans. Per extension, lo mot designa tanben leis expedicions dirigidas còntra lei crestians o lei musulmans dins d'autrei regions d'Euròpa, principalament en [[Occitània]] e en [[Espanha]],  còntra lei populacions jutjadas ereticas.

== Crosadas d'Orient ==

=== Causas generalas ===

==== Lei causas religiosas ====

===== L'accès ai Luòcs Sants =====

Dins una societat prefondament cresenta, lei Luòcs Sants de Jerusalèm èran un element fòrça important per lei Crestians qu'i realizavan de romavatges nombrós. La conquista de la region per lei Musulmans en [[638]] cambièt pas tròp la situacion. D'efèct, maugrat quauquei friccions, leis Arabis èran relativament tolerants envèrs lei Crestians e lei [[Josieus]]. Pasmens, a partir dau sègle X, l'aumentacion de la seguritat dau transpòrt dins lei zonas orientalas de la [[Mar Mediterranèa]], e donc dau viatge vèrs Jerusalèm, entraïnèt l'aparicion de romavatges gropats, e de còp armats, enterin que lo nombre de romieus èra mai e mai important. Lei relacions ambé leis autoritats musulmanas de la vila de [[Jerusalèm]] venguèron donc pauc a pauc delicatas. De rumors de chaples de romieus apaguèron, especialament en causa dau testimoniatge de monges coma [[Pèire l'Ermita]], après una expedicion quasi exterminada en 1064 per lei Bedoïns e lei populacions turcas. Aquelei chaples èran generalament lo fach de tropas de bandits que l'activitat èra variabla. Per exemple, entre [[1085]] e [[1092]], unei romavatges aguèron luòc sensa problema particular. Pasmens, lei chaples creèron pauc a pauc l'idèa en Occident que la via vèrs lei Luòcs Sants èra menaçada. D'autra part, la preséncia dei musulmans dins la region èra tanben considerada coma una ocupacion de tèrras crestianas presas durant leis invasions aràbias dau sègle VII.

===== La « guèrra justa » dei Crestians =====

En fòra dei menaças eventualas sus l'accès ai Luòcs Sants dau Crestianisme, lei Crosadas son una consequéncia deis idèas desvolopadas per la Glèisa per defendre lei territòris e la religion crestians. Ansin, la Glèisa de Roma aviá creada pauc a pauc dins lo corrent dei sègles precedents una nocion de « guèrra legitima » còntra leis enemics dau Crestianisme. Aquela nocion permetriá ais autoritats papalas de mobilizar d'esfòrç importants de la societat, tant au nivèu militar qu'economic. 

D'efèct, a partir dau sègle IV, la Glèisa acomencèt de teorizar l'idèa que la guèrra còntra leis enemics dau Crestianisme èra justa e legitima. Aquò permetèt de mobilizar de combatents durant lo periòde trebolat de la fin de l'[[Empèri Roman]] e deis invasions barbaras. Lo cristianisme foguèt l'element federatiu de la classa dei chivaliers que se formèt progressivament au començament de l'[[Atge Mejan]]. Au sègle XI, l'ideau dau chivalier gropava donc talents guerrièrs e fe crestiana. Ansin, un combat còntra lei musulmans o leis eretics èra per lei combatents crestians de l'epòca l'ocasion privilegiada d'exercir son activitat de soudat e d'obtenir lo salut de son arma. Per exemple, es lo cas de [[Godofred de Bouillon]] que desirava d'obtenir lo perdon de sa participacion ais operacions militaras de l'Emperaire germanic còntra lo Papa [[Gregòri VII (papa)|Gregòri VII]].

==== Lei condicions economicas ====

Lei condicions economicas durant lei Crosadas demorèron un factor segondari a respèct dei motius religiós. Pasmens, divèrsei factors economics europèus encoratgèron l'aflux de volontaris. Premier, la populacion aumentèt, permetent d'obtenir un nombre sufisent de personas capablas de partir vèrs l'Orient. De 48 milions d'abitants en [[1100]], la populacion d'Euròpa passèt a 61 milions en [[1200]] puei a 73 milions en [[1300]]. D'autra part, lei règlas de succession feodala poguèron permetre la partença de fius cadets de l'aristocràcia desirós d'obtenir de fèus. Pasmens, aquela observacion se deu nuançar per lo fach qu'un nombre important de caps d'ostaus poderós (Tolosa, Normàndia...) participèron tanben ais expedicions. Enfin, lei diferentei Crosadas permetèron la dubèrtura de vias comercialas novèlas que van obtenir un interès major au sen deis estats marchands europèus coma lei ciutats italianas de Venècia o de Genòa. Ansin, certaneis expedicions foguèron largament sostengudas per aquelei vilas, especialament per la mobilizacion dei flòtas de transpòrt e d'avitalhament.

=== Organizacion dei Crosadas ===
==== L'iniciativa de la Crosada ====

[[Fichièr:Stained glass St Bernard MNMA Cl3273.jpg|thumb|right|Predicacion de la Segonda Crosada per Sant Bernat.]]

L'iniciativa de la Crosada es generalament lo fach de l'autoritat papala relevada sus lo terran per la ierarquia de la Glèisa. Lo contraròtle de la Crosada per lo papa se melhorèt a mesura que d'expedicions foguèron mandadas. La presentacion oficiala deis expedicions evolucinèt tanben pauc a pauc.

Ansin, la proclamacion d'una Crosada es generalament una iniciativa papala. Una bofiga papala, o la decision d'un concili, fixava la data, leis objectius, lei rasons, lei privilègis donats ai membres de l'expedicion e, de còps, lei luòcs de passatge o de recampament dei tropas. Pasmens, levat de la Premiera Crosada, lo papa predicava rarament dirèctament la Crosada. Aqueu ròtle èra fisat a de legats o de clercs. Puei, durant la Premiera e la Segonda Crosada, l'apèu foguèt tanben retransmes per monges, d'ermitans o d'illuminats. Lei tèmas desvolopats per aquelei predicators son mau coneguts mai entraïnèron d'excès importants, especialament còntra lei comunautats josievas.

A partir dei Crosadas seguentas, lo papa aumentèt donc son contraròtle sus la predicacion. Lei legats la fisèron ais òrdres cistercians puei mendicants. Enterin, la presentacion oficiala evolucionèt e perdèt pauc a pauc son aspèct espirituala. Per exemple, dins lo corrent de la preparacion de la Premiera Crosada, l'expedicion es presentada coma una via de sauvament per lo fidèu. Pasmens, a partir de la Quatrena Crosada, lo mandadís d'una expedicion es tanben l'occasion per lo papa de vendre d'indulgéncias e l'expedicion perdèt progressivament una partida de son espiritualitat.

==== Lo finançament de la Crosada ====

Lo finançament de la Crosada varia en foncion dau periòde e de l'estatut dei membres de l'expedicion. A respèct dei premierei crosadas organizats per de senhors, lei fònts de sòus evolucionèron ambé la partença dei rèis catolics principaus vèrs d'otís mai e mai organizats e institucionaus. Enterin, la papautat assaièt tanben d'ajudar lo finançament deis operacions per la creacion d'impòsts visant lo clergat aumentats puei d'expedients divèrs.

Ansin, lei senhors participant a la Premiera Crosada deguèron generalament engatjar o vendre una partida de sei fèus. Per exemple, es lo cas de [[Godofred de Bouillon]]. L'excepcion principala èra Ramon IV de Tolosa que capitèt de reünir de finanças importantas gràcias a la dòt de sa frema, per una desvaluacion de la moneda dau comtat de Tolosa e per lo pilhatge dei regions conquistas. Pasmens, aqueu finançament privat foguèt rapidàment abandonant o completat per d'autrei mesuras.

Pasmens, tre lo començament dau sègle XII, lo sistèma venguèt pus oficiau e organizat. Lei senhors acomencèron de levar una contribucion excepcionala entre lei vassaus que venián pas en Crosada. Lo rèi Loís VII de França utilizèt un mejan similar per la Crosada de 1147, visant magerament lo clergat dau domeni reiau. Puei, a partir de la segonda mitat dau sègle XII, una taxacion pus regulara foguèt adoptat per lei sobeirans europèus. Per exemple, en [[1183]], un sistèma d'impòst proporcionau ai bens possedits foguèt adoptat en França puei en Anglatèrra. Enfin, a partir de [[1187]], lo papa autorizèt l'existéncia d'impòsts de crosada levats entre lei personas que restavan en Euròpa.

Enterin, lo papa assaièt tanben d'aumentar sei finanças e de crear un tesaur important capable de finançar una partida de la Crosada. L'encaminament foguèt similar a aquelei dei rèis e deis estats. Ansin, lei premierei fònts de finançament, principalament lei dons dei fidèus, foguèron rapidament insufisents e un sistèma pus organizat foguèt mes en plaça. D'efèct, a partir de [[1200]], lo papa creèt un impòst especiau per lo clergat. Lo taus d'aquela imposicion evolucionèt durant lo sègle XIII mai venguèt tanben insufisent. La Glèisa deguèt donc utlizar d'expedients coma lei legats, lei rescats de vòts o la venda d'indulgéncias. Lei sòus èran generalament donats directament au cap de la Crosada mai certanei papas, coma Gregòri IX, utilizèron aquelei còmptes per d'autrei fins que l'expedicion en Tèrra Santa.

=== Debanament dei Crosadas ===
==== Premiera Crosada (1095-1099) ====

[[Fichièr:Carte de la premiere croisade.jpg|thumb|right|Camin pres per la Premiera Crosada.]]
[[File:Orient Mejan - Fin de la Premiera Crosada.png|thumb|Mediterranèa Orientala e [[Reiaume Armèni de Cilícia]] après la fin de la Premiera Crosada.]]

''De veire : [[Primièra Crosada|Premiera Crosada]].''

Vèrs [[1074]], tres ans après lo desastre bizantin de la [[batalha de Manzikert]], lo [[papa]] [[Gregòri VII (papa)|Gregòri VII]] assaièt de mobilizar l'ensems dei Crestians d'Occident per ajudar lei Crestians d'Orient, menaçats per lei progrès turcs. Pasmens, son projècte desboquèt pas e foguèt tornarmai prepausat en [[1095]] per [[Urban II]] au concili de [[Clarmont d'Auvèrnhe]]. Suscitèt un estrambòrd un a fòga immens en Euròpa.

Una premiera Crosoda se dirigiguèt rapidàment vèrs l'Orient, compausada de romieus simples e mau armats. Foguèron aisament desfachs e anientats per lei turcs en [[1096]]. Après aquela revirada, una segonda Crosada, organizada per la noblesa europèa, arribèt a [[Constantinòple]]. Sei caps principaus èran [[Godofred de Bouillon]], [[Estève de Bles]], [[Robert Ier de Normandia]], [[Boemond de Tarent]] e [[Raimon IV de Tolosa]]. 

Ajudats per lei bizantins, lei crosats prenguèron Nicèa en junh de 1097 puei ataquèron Antiòquia. Dos sètges foguèron necessaris per assegurar la presa de la vila en junh de [[1098]]. Lo premier se debanèt dau 21 d'octòbre de 1097 au 2 de junh de 1098 e permetèt la presa de la ciutat per lei crosats. Lo segond se debanèt dau 7 au 28 de junh de 1098 e opausèt lei crosats a una còntra-ataca turca. Maugrat de condicions malaisadas, lei crosats foguèron venceires e consolidèron sei posicions a l'entorn d'Antiòquia. En revenge, de dissensions esclatèron entre Crosats e Bizantins entraïnant la rompedura de l'aliança entre l'Empèri e la Crosada. Ansin, lo territòri d'Antiòquia foguèt conservat per lei crosats e la region venguèt lo fèu de Boemond de Tarent. En genier de 1099, lo rèsta de l'expedicion se dirigiguèt vèrs Jerusalèm. La vila es presa lo 15 de julhet de [[1099]] e una partida de la garnison musulmana foguèt massacrada maugrat l'intervencion de Raimond de Tolosa.

Après aqueu succès, leis operacions militaras contunièron car lei caps crosats assaièron de conquistar de fèus a l'entorn dei territòris capturats. Aquelei campanhas permetèron la formacion d'estats latins cargats de defendre lei Luòcs Sants còntra un retorn dei fòrças turcas. Ansin, lei Crosats fondèron lo [[Comtat d'Edessa]], lo [[Comtat de Trípol]], lo [[Reiaume de Jerusalèm]] e lo [[Principat d'Antiòquia]].

==== Segonda Crosada (1145-1149) ====

''De veire : [[Segonda Crosada]].''

Lei succès de la Premiera Crosada permetèron ais Estats latins de tenir la region durant lei premiereis annadas dau sègle XII. Pasmens, tre [[1128]], lo governador [[Zengi]] capitèt d'unificar leis estats musulmans de Mossol e d'Alèp. Puei, capitèt de prendre Edessa ai Crosats en [[1144]]. La destruccion d'un estat latin entraïnèt la formacion d'una Crosada novèla dirigida per lo rèi Loís VII de França e l'emperaire germanic Conrad III. Pasmens, l'expedicion foguèt una revirada car lei dos sobeirans preferiguèron venir a Jerusalèm en romavatge puslèu que d'assaiar de reprendre Edessa.

==== Tresena Crosada (1189-1192) ====

[[File:Tresena Crosada.png|thumb|Victòrias de Saladin en 1187 e Tresena Crosada.]]

''De veire : [[Tresena Crosada]].''

La Tresena Crosada foguèt entraïnada per lo desastre crestian de la [[batalha de Hattin]] lo 4 de julhet de 1187 e per la presa de Jerusalèm per Saladin lo 2 d'octòbre. En reaccion, lei rèis de [[França]] e d'[[Anglatèrra]] e l'emperaire roman germanic reüniguèron seis armadas per reprendre la vila santa. Pasmens, l'emperaire se neguèt per accident durant la traversada d'Anatòlia e la màger part de sei fòrças rintrèron en Euròpa. Ansin, lei tropas francesas e anglesas deguèron contuniar soletas la campanha. En [[1190]], desbarquèron vèrs Acre que foguèt enceuclada e presa en [[1192]] après un sètge de dos ans.

Après la presa d'Acre, lei Francés rintrèron egalament en Euròpa. Leis Anglés contunièron la guèrra còntra Saladin. Venceires de la [[batalha d'Arsof]], capitèron de conquistar lo litorau de Palestina fins a Ascalon. Construguèron tornarmai lei forticacions de la region e assaièron de mandar doas ofensivas vèrs Jerusalèm en decembre de 1191 e junh de 1192. Dins aquò, Saladin aprofichèt l'alunchament entre leis Anglés e la còsta per menaçar lor linha d'avitalhament. Ansin, lei Crosats mau capitèron de conquistar tornarmai Jerusalèm.

Una trèva foguèt donc signada entre lei dos camps lo 3 de setembre de 1192 per tres ans. Lei Crestians conservèron lo litorau de Tir a Ascalon. De mai, la libertat de romavatge foguèt reconeguda per lei Crestians a Jerusalèm e per lei Musulmans a [[La Mèca]].

==== Quatrena Crosada (1202-1204) ====

[[File:Empèri Bizantin - Partiment après la Quatrena Crosada.png|thumb|Partiment de l'Empèri Bizantin après la Quatrena Crosada (vèrs 1214).]]

''De veire : [[Quatrena Crosada]].''

La Quatrena Crosada acomencèt en [[1202]] per l'apèu d'[[Innocenci III]]. Son objectiu militar èra la presa d'Egipte, region pron rica per norrir una armada importanta. Lo transpòrt deguèt èsser realizat per la flòta de [[Venècia]]. Pasmens, la manca de sòus dei Crosats per pagar lei naviris [[Republica de Venècia|venecians]] e lei manòbras politicas dau dòge [[Enrico Dandolo]] entraïnèron lo desvirament de la Crosada vèrs Constantinople. Ailà, lei Crosats participèron inicialament ai luchas de succession de l'[[Empèri Bizantin]] puei prenguèron e pilhèron la ciutat en [[1204]]. Creèron un estat latin que subrevisquèt fins a [[1261]] e la restauracion de l'Empèri.

==== Cinquena Crosada (1217-1221) ====

''De veire : [[Cinquena Crosada]]''.

La Cinquena Crosada foguèt tanben decidida per Innocenci III, totjorn còntra Egipte. Foguèt una revirada, principalament en causa dau fanatisme dau legat dau papa, [[Enrico Pelage]]. D'efèct, après quauqueis assais infructuós en Palestina, lei Crosats desbarquèron en Egipte e prenguèron [[Damieta]] en [[1219]]. Lo sultan [[al-Malik al-Kamil]] prepausèt adonc d'escambiar lo pòrt egiptian còntra Jerusalèm. L'ofèrta foguèt pas acceptada per lei Crosats en causa de divergéncias entre lei contingents diferents : lei Francés e lo rèi de Jerusalèm èran per acceptar, leis Italians èran còntra per poder crear una basa comerciala en Egipte e lo legat dau papa i èra tanben opausat car vouguèt establir l'autoritat papala sus la region. Ansin, la guèrra contunièt e lei Crosats assaièron d'atacar vèrs lo sud en direccion dau [[Lo Caire|Caire]] sota la direccion de Pelage. Pasmens, lor ofensiva, mau organizada, trobèt una resisténcia ben preparada e lei Crosats foguèron lèu enceuclats per la venguda deis aigas dau [[Nil]] e la flòta aiúbida. Lei Crestians deguèron capitular e cambièron lor libertat còntra la vila de Damieta.

==== Seisena Crosada (1228-1229) ====

[[Fichièr:Levant 1240-fr.svg|thumb|right|Leis estats latins après la Seisena Crosada e la campanha de 1239-1241.]]

''De veire : [[Seisena Crosada]]''.

La Seisena Crosada foguèt entraïnada per la promessa facha en 1215 per l'Emperaire Frederic II de se crosar e per la desirança dau papa d'alunchar l'armada germanica de seis estats italians. Ansin, quand en 1227, Frederic èra totjorn pas partit per l'Orient en causa dei dificultats intèrnas de l'Empèri, foguèt excomunicat. Deguèt donc partir en 1228 enterin que lei princes de la dinastia Aiúubida èran en plena guèrra civila. Ansin, Frederic II capitèt de prendre tornarmai Jerusalèm, que venguèt rèi, per la negociacion diplomatica ambé lo sultan al-Malik al-Kamil d'Egipte. Pasmens, la vila aviá plus de fortificacions e, après la partença de l'Emperaire, una guèrra civila acomencèt entre Crosats partisans e adversaris de Frederic.

==== Crosada de 1239-1241 ====

''De veire : [[Crosada de 1239-1241]].''

La Crosada de 1239-1241 es pas numerotada, benlèu car foguèt solament compausada de nòbles francés. L'expedicion, relativament ben preparada au nivèu militar, foguèt un succès. De negociacions ambé lei senhors musulmans permetèron la restitucion au reiaume de Jerusalèm de la màger part dei territòris perduts après la batalha de Hattin.

==== Setena Crosada (1248-1254) ====

''De veire : [[Setena Crosada]]''.

En [[1244]], Jerusalèm, sensa fortificacions dempuei la Seisena Crosada, foguèt presa per lei Corasmis. Puei, lei 17 e 18 d'octòbre, una aliança dei senhors crosats e de l'emir Al-Mansor foguèt esquichadas durant la batalha de la Forbie. Aquò marquèt l'afondrament militar quasi definitiu deis Estats latins e entraïnèt lo mandadís d'una Crosada novèla en [[1248]].

Dirigida per [[Loís IX de França]] e per l'[[Òrdre dau Temple]], la Crosada ataquèt tornarmai lo pòrt de Damieta que foguèt aisament conquistat lo 6 de junh de 1249. Blocats per la venguda deis aigas dau Nil, lei Crosats se dirigiguèron vèrs Lo Caire en novembre de 1249. Pasmens, en causa de l'indisciplina de l'[[avans-gàrdia]] de l'expedicion, foguèron desfachs a Mansorah (8-11 de febrier de 1250) e lo rèi francés foguèt capturat durant la retirada. Obtenguèt sa liberacion còntra l'evacuacion de la ciutat de Damieta e anèt en Palestina fins a [[1254]]. Organizèt lei defensas dau reiaume de Jerusalèm.

==== Uechena Crosada (1270) ====

''De veire : [[Ueitena Crosada|Uechena Crosada]]''.

La Uechena Crosada foguèt entraïnada per Loís IX per luchar còntra lo sultan d'Egipte. Son objectiu èra Tunis que la rumor disiá que l'emir desirava de venir crestian. Lo desbarcament aguèt luòc en 1270 mai l'emir se convertiguèt pas. Au contrari, s'estremèt dins Tunis que lei Crosats acomencèron lo sètge. Pasmens, en causa dau manca d'aiga, lo camp crosat foguèt rapidament victima de malautiá e lo rèi Loís IX moriguèt lo 25 d'aost. Lo rèsta de l'armada signèt un tractat de patz avantatjós (indemnitats de guèrra... etc) ambé l'emir de Tunis e tornèt en França.

==== Novena Crosada (1271-1272) ====

''De veire : [[Novena Crosada]].''

Inicialament prevista per ajudar la Crosada de Tunis, l'expedicion dau prince [[Edoard Ièr d'Anglatèrra|Edoard]] arribèt après la mòrt de Loís IX e participèt donc pas ai combats dau sètge de la ciutat. Decidiguèt donc d'anar en Orient e formèt la Novena Crosada. Leis estats musulmans èran tanben menaçats per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]]. Edoard s'alièt donc amb aquelei darriers per atacar simltaneament. Pasmens, en causa d'una guèrra civila intèrna a l'[[Empèri Mongòl]], l'ajuda esperada per leis Anglés foguèt limitada e la Crosada s'acabèt en [[1272]] sensa resultat.

== Autrei Crosadas ==

D'autreis expedicions sonadas Crosadas foguèron mandadas en Euròpa. Ai sègle XII e XIII, foguèron generalament dirigidas còntra lei territòris musulmans per de contingents limitats, sovent d'un país unic, en Orient Pròche a l'iniciativa d'un rèi, d'un grop d'aristocratas o amb un objectiu pus politic que religiós. Ulteriorament, après la presa de Constantinòple per lei Turcs, quauquei Crosadas assaièron de luchar còntra lei Turcs dins lei Balcans per sostenir lei reaiumes crestians de la region fins au sègle XV. En fòra dei territòris musulmans, unei Crosadas foguèron mandadas còntra lei regions europèas non crestianas, magerament en Euròpa Orientala, o consideradas ereticas per la Glèisa. 

Una partida importanta d'aqueleis expedicions aguèron d'objectius principalament politics. Certanei, coma la Crosada deis Albigés (1209-1229), van opausar de crestians entre elei dins de conflictes saunós e acarnats. Ansin, aqueleis expedicions, que seis eissidas foguéron de còps desastrosas per lei Crestians, van pauc a pauc fòrtament descredibilizar l'ideau e l'esperit de la Crosada. Lei principalas Crosadas d'aqueu tipe foguèron :
* la Crosada de 1101.
* la Crosada norvegiana (1107-1100).
* la Crosada dei Wends (1147).
* la Crosada deis Enfants (1212).
* lei Crosadas nordicas dirigidas per Suècia o per l'Òrdre Teutonic còntra lei populacions d'Euròpa Orientala non crestianas o fidèlas de la Glèisa Ortodòxa.
* la Crosada deis Albigés (1209-1229).
* la Crosada dei Stedingers (1232-1234) mandada còntra una populacion catolica en revòuta còntra son arquevèsque.
* lei Crosadas còntra lei Tatars.
* la Crosada aragonesa (1284-1285) dirigida còntra lo rèi d'Aragon.
* la Crosada d'Alexàndria (1365) que foguèt una operacion navala limitada còntra lo pòrt egiptian.
* la Crosada de l'arquevesque de Norwich durant leis annadas 1380.
* la Crosada de Mahdia (1390) còntra lei piratas d'Africa dau Nòrd.
* lei Crosadas balcanicas entre 1396 e 1456 per luchar còntra lei Turcs.
* la Crosada Hussita entre 1420 e 1434.

=== La Crosada de 1101 ===

''De veire : [[Crosada de 1101]]''.

La Crosada de [[1101]] foguèt la segonda expedicion crestiana en direccion de l'Orient Pròche. Partida de Constantinòple, l'expedicion capitèt de s'emparar d'Ankara lo 23 de junh avans d'èsser esquichada lo 31 de julhet dins Eraclèa.

=== La Crosada norvegiana (1107-1100)===

''De veire : [[Crosada norvegiana]]''.

La Crosada norvegiana se debanèt de 1107 a 1110. Principalament navala, la campanha obtenguèt divèrsei succès en [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]] entre 1107 e 1109 avans d'ajudar lei Crosats francs au sètge de Sidon en 1110.

=== La Crosada dei Wends (1147) ===

''De veire : [[Crosada dei Wends]]''.

Aquela crosada se debanèt durant la Segonda Crosada. Foguèt una expedicion danesa e saxona còntra leis Eslaus polabians non crestians. Lei Crosats capitèron quauquei succès mai foguèron finalament pas capables d'obtenir la conversion au catolicisme de la populacion. Pus tard, d'autrei campanhas aguèron luòc dins la region.

=== Lei Crosadas nòrdicas ===

Lei Crosadas nòrdicas son un ensems de crosadas dirigidas per Suècia e l'Òrdre Teutonic còntra lei populacions d'Euròpa Orientala qu'èran pas catolicas. Permetèron la creacion de dos estats poderós durant la fin de l'Edat Mejana gràcias a la conquista de territòris au nòrd de Polonha per l'Òrdre Teutonic e de territòris en direccion de Russia per Suècia.

Tre lo començament dau sègle XIII, l'Òrdre Teutonic, creat durant la [[Tresena Crosada]] foguèt mandat en Euròpa Orientala. En 1198, acomencèron una premiera campanha còntra Livònia. Aquò foguèt la premiera etapa d'un ensems d'operacions militaras que van permetre a l'Òrdre Teutonic de conquistar lei regions baltas e lo nòrd de Polonha. Assaièron egalament de s'emparar dei territòris, sensa succès, fidèus a la Glèisa Ortodòxa en Russia, especialament còntra Novgorod.

De son caire, Suècia mandèt tres tièras de campanhas que foguèron dichas Crosada per leis istorians suedés dau sègle XIX. Permetèron au país de faire la conquista de Finlàndia. Pasmens, aquelei territòris èran ja majoritariament crestians e aqueleis expedicions, qu'obtenguèron pas totjorn la benediccion de la papautat, son donc puslèu de campanhas militaras de conquista ordinàrias.

=== Crosada deis Albigés (1209-1229) ===

[[Fichièr:Albigensian Crusade 01.jpg|thumb|320px|Lo papa Innocenci III escomenja leis albigés (senèstra), Chaple deis albigés per lei crosats (drecha)]]

''De veire: [[Crosada dels Albigeses|Crosada deis Albigés]]

La  [[Crosada dels Albigeses|crosada deis albigés]] foguèt declarada 1209 per lo papa [[Innocenci III]] per anequelir l'eresia [[catarisme|catara]] en [[Occitània]].<ref>"[https://web.archive.org/web/20110917012909/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,897752-1,00.html Massacre of the Pure]." ''[[Time (magazine)|Time]]''. 28 April 1961.</ref> Foguèt executada principalament per lei nòbles e barons francés interessats per lei tèrras occitanas ''expausadas en presa''. Aquò foguèt una lucha de vint ans que s'acabèt per la presa dau contraròtle dau [[comtat de Tolosa]] per lo [[Reiaume de França]] e l'exterminacion dei catars.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/144695/Crusades/235534/Crusades-of-the-13th-century Crusades of the 13th century]. Britannica Onlince Encyclopedia.</ref>.

=== La Crosada aragonesa (1284-1285) ===

''De veire : [[Crosada Aragonesa]].''

La Crosada aragonesa foguèt entraïnada per leis inquietuds de la papautat en fàcia dei progrès aragonés en Mediterranèa occidentala que menaçavan Sicília. Sostengut per França, lo papa mandèt donc una Crosada còntra lo reiaume d'Aragon. Pasmens, après doas annadas de combats saunós, lo reiaume d'Aragon capitèt de replegar França que son rèi moriguèt de malautiá. Lo tractat d'Agnani marquèt la fin oficiala de la Crosada en [[1295]].

=== La Crosada d'Alexàndria (1365) ===

La Crosada d'Alexàndria foguèt una expedicion navala mandada en [[1365]] per lo [[reiaume de Chipre]]. Capitèt de s'emparar dau pòrt d'Alexàndria que foguèt pilhat. Après aqueu succès, lei Crosats se retirèron.

=== La Crosada de Mahdia (1390) ===

La Crosada de Mahdia foguèt una expedicion navala de França e de la [[Republica de Gènoa]] còntra lei piratas d'aquela vila. Aquela darriera capitèt de resistir mai lei musulmans foguèron pas capables de rompre lo sètge dirigit per lei Crosats. Lei dos camps deguèron negociar la retirada de l'expedicion còntra lo pagament d'un tribut per lei piratas.

=== Lei Crosadas balcanicas ===

Destinadas au sostèn deis estats crestians balcanics, aquelei Crosadas deguèron faciar lei Turcs Otomans a la fin dau sègle XIV e durant lo sègle XV. S'acabèron generalament per de reviradas majoras dau camp crestian, culminant ambé lei victòrias turcas de Nicopolis en [[1396]] o de Varna en [[1444]], que foguèt pas capable d'empachar lei progrès turcs dins la region fins au sètge de Viena en [[1529]].

== Vejatz tanben ==
* [[Reconquista]]

{{Multibendèl|Portal crosadas}}

== Referéncias ==
<references />

== Bibliografia ==

* '''(en)''' Abulafia, David. Frederick II: A Medieval Emperor (1988)
* '''(en)''' Andrea, Alfred J. Encyclopedia of the Crusades. (2003).
* '''(en)''' Asbridge, Thomas. The First Crusade: A New History: The Roots of Conflict between Christianity and Islam (2005).
* '''(en)''' Asbridge, Thomas. The Crusades: The Authoritative History of the War for the Holy Land (2011).
* '''(en)''' France, John. Western Warfare in the Age of the Crusades, 1000-1300 (1999).
* '''(en)''' Hillenbrand, Carole. The Crusades, Islamic Perspectives. (2000).
* '''(en)''' Holt, P.M. The Age of the Crusades: The Near East from the Eleventh Century to 1517. (1986).
* '''(en)''' Madden, Thomas F. The New Concise History of the Crusades. (2005).
* '''(en)''' Phillips, Jonathan. Holy Warriors: A Modern History of the Crusades (2010).
* '''(en)''' Riley-Smith, Jonathan. The Crusades: A History (2005).
* '''(en)''' Riley-Smith, Jonathan, ed. The Oxford History of the Crusades. (1995).
* '''(en)''' Riley-Smith, Jonathan, ed. The Atlas of the Crusades (1991).
* '''(en)''' Runciman, Steven. A History of the Crusades, Volume I: The First Crusade and the Foundations of the Kingdom of Jerusalem.; Volume II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East 1100-1187. and Volume III: The Kingdom of Acre and the Later Crusades (1951–53), the classic narrative history; hostile toward the crusaders.
* '''(en)''' Tyerman, Christopher. God's War: A New History of the Crusades (2006).
* '''(en)''' Baldin, M. W., ed. The first hundred years (A History of the Crusades, volume, I) 1969.
* '''(en)''' Boas, Adrian J. Jerusalem in the Time of the Crusades: Society, Landscape, and Art in the Holy City under Frankish Rule (2001).
* '''(en)''' Bréhier, Louis. "Crusades," Catholic Encyclopedia (1908) vol 4.
* '''(en)''' Bréhier, Louis. "Latin Kingdom of Jerusalem (1099-1291)," Catholic Encyclopedia (1910) vol 8.
* '''(en)''' Bull, Marcus, and Norman Housley, eds. The Experience of Crusading Volume 1, Western Approaches. (2003) 323pp).
* '''(en)''' Butler, R. Urban. "Urban II," Catholic Encyclopedia (1911).
* '''(en)''' Constable, Giles. "The Historiography of the Crusades" in Angeliki E. Laiou, ed. The Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World (2001).
* '''(en)''' Edbury, Peter, and Jonathan Phillips, eds. The Experience of Crusading Volume 2, Defining the Crusader Kingdom. (2003) 326 paginas.
* '''(en)''' Edgington, Susan B., and Sarah Lambert, eds. Gendering the Crusades. (2002) 232 paginas.
* '''(en)''' Florean, Dana. "East Meets West: Cultural Confrontation and Exchange after the First Crusade." Language & Intercultural Communication, 2007, Vol. 7 Issue 2, pp144–151 in EBSCO.
* '''(en)''' Folda, Jaroslav. Crusader Art in the Holy Land, From the Third Crusade to the Fall of Acre (2005).
* '''(en)''' France, John. Victory in the East: A Military History of the First Crusade (1996).
* '''(en)''' Harris, Jonathan. Byzantium and the Crusades. (2003).
* '''(en)''' Hillenbrand, Car. The Crusades: Islamic Perspectives (1999).
* '''(en)''' Housley, Norman. The Later Crusades, 1274-1580: From Lyons to Alcazar (1992).
* '''(en)''' James, Douglas. "Christians and the First Crusade." History Review (Dec 2005), Issue 53.
* '''(en)''' Kagay, Donald J., and L. J. Andrew Villalon, eds. Crusaders, Condottieri, and Cannon: Medieval Warfare in Societies around the Mediterranean. (2003).
* '''(en)''' Lane-Poole, Stanley. Saladin and the Fall of the Kingdom of Jerusalem (1898).
* '''(en)''' Maalouf, Amin. Crusades Through Arab Eyes (1989).
* '''(en)''' Madden, Thomas F. ed. The Crusades: The Essential Readings (2002), ISBN 0-631-23023-8.
* '''(en)''' Madden, Thomas F. et al., eds. Crusades Medieval Worlds in Conflict (2010).
* '''(en)''' Munro, Dana Carleton. "War and History,' American Historical Review 32:2 (January 1927): 219–31. On medieval histories of the crusades.
* '''(en)''' Munro, Dana Carleton. The Kingdom of the Crusaders (1936).
* '''(en)''' Peters, Edward. Christian Society and the Crusades, 1198-1229 (1971).
* '''(en)''' Powell, James M. Anatomy of a Crusade, 1213-1221, (1986).
* '''(en)''' Queller, Donald E., and Thomas F. Madden. The Fourth Crusade: The Conquest of Constantinople (2nd ed. 1999).
* '''(en)''' Richard, Jean. Saint Louis: Crusader King of France (1992).
* '''(en)''' Riley-Smith, Jonathan.The First Crusade and the Idea of Crusading, (1986).
* '''(en)''' Runciman, Steven. A History of the Crusades, Volume I: The First Crusade and the Foundations of the Kingdom of Jerusalem.; Volume II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East 1100-1187. and Volume III: The Kingdom of Acre and the Later Crusades (1951-53).
* '''(en)''' Setton, Kenneth ed., A History of the Crusades. (1969-1989).
* '''(en)''' Smail, R. C. "Crusaders' Castles of the Twelfth Century" Cambridge Historical Journal Vol. 10, No. 2. (1951), pp.&nbsp;133–149.
* '''(en)''' Stark, Rodney. God's Battalions: The Case for the Crusades (2010).
* '''(en)''' Tyerman, Christopher. England and the Crusades, 1095-1588. (1988).





[[Categoria:Crosada|*]]