Fernand Masson

Fernand Masson (Cassulh, 10 d'octobre de 1872 - 1948), tanben coneishut demb lo shafre de Florimond, èra un poèta gascon.

Biografia

Junessa

Fernand Masson neishut dens una modèsta familha de tiulèirs. Son pair, Jean Masson, èra dejà un dròlle de viton, instruït e cultivat mèi que sa condicion ; sa mair trabalhèva redde. Fernand semblèva pas briga los mainatges de son atge ; lo vesèvan soent solet, un libre a la man. Son plaser èra de traçar, suu sable de la tiulèira, de frasas, forra-borra, ce cresèvan. Aqueth afar fenit per shacalhar lo regent mèi sa fimèla ; ahurbits, i poscuren lugir l'esbausha d'una pèça en vèrs la Taupe Blanche. Lo pair Masson avèva gahat, quauques jorns avant, aqueth especimèn, tan rare coma lo mèrle de la medissa color. Lo tròç los i pareishut originau e semblèva ensenhar una fòrta vocacion poetica. Tots esturen trucats per aqueste signe d'un talent precòce e decidiren amassa de lo hèser espelir mèi adaise. Lo regent completèt l'instruccion deu june Fernand ; lo curè, per damorar pas en rèste, i ajotèt un chic de son latin ; la fimèla deu regent, excellenta pianista, li aprengut la musica ; totas aquestas bonas volentats permeturen au june Masson de debutar solidament dens la poesia.

çaquelà, lo pair Masson èra pas adaise per se ganhar la via, aqueth diable d'òme s'estent botat a son compte, pagant comptant sons fornissaires, quòra hasèva credit a "fons perduts" a tots los agusaires d'entreprenurs deu vesiat. Fernand, coma lo mèste Jansemin, comencèt a hèser comèrce demb les musas, tot en aprenent lo mesteir de perruquèir e l'estudi deu vialon. Plaçat en aprentissatge a la Rèula, coneishut de debuts tan mauaisits coma los deus aprentís de l'epòca ; falèva sovent aténder la prumèira peçòta deu matin per crompar lo chòine qu'èra de besonh. Après bien espròvas, s'entornèt a Caudròt, demb un mestèir e parat a hèser cap a l'adversitat. Entretant, son pair avèva assajat mèi d'un mesteir e, maugrat son trabalh, èra arribat a hèser hónder lo pauc qu'avèva espranhat. Auré poscut se declarar en falhita e se sauvar los sòus, mès, en d'aqueth temps, ne'n èran pas encara aquí ; lo pair Masson paguèt sons creancèirs dinc au darrèir centime e se retrobèt, au desser de sa via, completament crucat.

Perruquèir e òme de lètras

En 1900, per hèser víver ses gents, Fernand Masson montèt una botica de perruquèir a Caudròt. Avièt tot tuishau una petita publicacion bilinga gascon-francés, que portèva dejà lo titre deu Garonés. Cerquèt sa via dinc a 1905 ; a 'queth moment, Lou Garounés dishèt definitivament la lenga francesa, e aquò estut un gròs succès en Gasconha e auprès deus expatriats aquitans. Fernand se roncèt dens lo jornalisme e vingut redactor politic deu Républicain réolais, editorialista de l'Union. Poirén retrobar dens sa colleccion delicats poèmas e satiras escarnialas. Aquera novèra aucupacion, d'alhors, li causèt pas que trucs e patacs, son trabalh servent pas qu'a hèser elugir de politicians e a hèser mèi rishes los agents electoraus. Per son Garonés, estut lo gròs tiratge ; 20 000 exemplaris corresponden, per una revista, a 100 000 lectors, çò que pròva la vitalitat a n'i pas créser qu'avèva lavetz lo gascon coma lenga populara, a la sola condicion que n'estussi pas sabenta ni mèi anujosa.

Vingut 1914 e la guèrra ; Fernand Masson se'n angut au front coma volentari ; maugrat son atge, i hasut valentament son dever e s'entornèt a son ostau, cargat de mantuna decoracion e d'una magra pension de mutilat. Tornèt préner coratjosament la publicacion de sa revista. Estut sa granda epòca ; madurat per la sofrença, son talent ganhèt en prihontor ; aqueste contaire nos balha de poèmas de la valor deu Cafard, mèi una pèça de teatre, Le Comte d'Aillas, que mòcha una seguretat scenica que hèi redde dòu de véser s'arrestar aquí. Son òbra estut a l'encòp populara e capabla de se hauçar a la hautor de la poesia pura, quita a tombar sus tèrra dens un grand esclapòt de ríser ; jamèi ne poscut acabar una òbra seriosa shens i ajotar quauques gruns de sau, o mèi d'i revirar la quita salèira tota empenada. Treitèt tots los genres, dens tots los metratges, demb un vrai bonur.

"Masson, quò's lo temonh ; la comedia umana l'interessa mèi que mèi, mès shens qu'augi l'intencion d'i préner part ; "foita" tot çò que li passa a man, qu'èsti lo governament, lo tròne, la lòtja o l'autar, son ríser es soent tintat d'un hons de melancolia, shens tombar dens lo scepticisme o l'anarquia. Crei encara a les bravas gents e n'a pas nat prejutjat de casta, coma ne'n aujuren Rogèr Romafòrt (Gric de Prat) e Mèste Verdièr, l'un contra la practica, l'aut contra los medecins e los avocats."

La fin d'una epòca

Vingut 1939 ; lo hilh de Fernand Masson, Jan Masson dit "Jehan d'Oc", estut mobilizat. En tota luciditat, Fernand Masson jutgèt que sa publicacion podèva pas mèi èster libra e abrasèt Lou Garounés. A la Liberacion, un novèth monde èra neishut, ont nòste gascon semblèva pas mèi auger sa plaça. La revista dispareishut, après quaranta ans d'existéncia ; damorèva pas mèi a Florimond que la pipa, lo casau, lo vialon mèi los libres...

"Aqueth cabonhàs de shantre de la tèrra cultiva son casau demb autant d'amor coma ec hasut per la poesia ; sa musa, dont lo ríser es a còps choncat de larmas, pincha au pilorat faus dius e profitaires ; sap que los poètas acaban dens l'oblit ; i pensèva dejà en dedicant una òda a son predecessor en oblit Mèste Verdièr."

Parat a se presentar davant lo Mèste, Fernand Masson trabalhèva sa tèrra per vocacion... e per necessitat. Lo shantre de Viva la tèrra e viva los paisans e la paisanalha se vit exauçat per la fin qu'avèva totjorn soetada ; tombèt de palesia, amatat au mitan de son barralh. Deu temps que hasèva la candeleta, ses mans hasuren a tengut los gèstes de samiar e d'esplatir la tèrra. Lo poèta paisan defuntèt en tornant hèser shens se'n avisar lo gèste deu samiaire. "Mès, l'un deus mèi bròis gèstes de la via, 'quò's lo deu samiaire, quòra sa man gita lo blat au hons de les règas." Coma espranhan pas res aus poètas, s'i trobèt un prèste per refusar de vèner l'absóder, demb lo pretèxte adara despassat que n'èra pas maridat. Tau coma un baladin de Molière, Masson se'n angut simplament sus una carreta de cap a sa darrèira damorança, acompanhat per una garba de flors de son casau, e seguit preus rales amics que l'irèia d'entarralhas civilas n'avèva pas eishentats.

"Qu'aquesta tèrra gascona que cantèt li èsti leugèira ; disparei dens la pura tradicion poetica, completament mauconeishut ; una centena d'annadas après la neishença, dens aqueth medís vilatge, de Meste Antoine Verdery, dont a l'encòp descobrit lo lòc de neishença e partatgèt la fin tota empenada. "

Un tèxte de Fernand Masson

Au grand Libre de la Natura

Lo qui sap legir l'escritura

Ont lo Dever nos es traçat

Vei autan clar qu'aiga de "ròisha".

La moralitat de la còisha

Que Nòste Mèste hasut au blat.

Son pas deus gruns coma los autes.

... An de totas petitas gautas

Bien separadas dab un crus...

Deu bot deu dit, una pesada,

Crac ! tanlèu l'uncla es entarnada,

... E cada grun s'escalha en dus !

Òme rishe, dives compréner !

... Lo Bon Diu a volut t'apréner

En eishancrent atau lo blat,

Que dens un gèste sharitable

Diu estar demb lo praube diable

Generusament partatjat !

Véser tanben

• Biografia e poèma de F. Masson dens lo bulletin municipau de Caudròt